Η άνιση κατανομή των άμεσων ενισχύσεων (infographics)

του Νίκου Λάππα

Ο πρώτος Ευρωπαίος αξιωματούχος, που έθεσε το ζήτημα της ανισότητας της κατανομής των ενισχύσεων, απομακρύνθηκε ως «αποτυχημένος». Ήταν ο επίτροπος Γεωργίας MacSharry, ο οποίος δήλωσε το 1992 ότι όσο η ΚΑΠ δίνει το 80% των ενισχύσεων στο πλουσιότερο 20% των αγροτών και το υπόλοιπο 20% των ενισχύσεων στο υπόλοιπο 80% των αγροτών είναι άδικη και πρέπει να αλλάξει ριζικά.

Εκείνο που άλλαξε ήταν ο ίδιος ο επίτροπος. Έκτοτε, όλες οι αναθεωρήσεις περιλαμβάνουν κάποια μέτρα υπέρ των μικρών παραγωγών ή του περιορισμού των πληρωμών προς τους μεγάλους δικαιούχους με αντιφατικά, όμως, αποτελέσματα.

Οι άμεσες ενισχύσεις αποτελούν την κύρια μορφή στήριξης του ευρωπαϊκού αγροτικού τομέα. Τα ¾ των δαπανών της ΚΑΠ το 2014, για παράδειγμα, αφορούσαν τις άμεσες πληρωμές. Οι πληρωμές αυτές συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση του εισοδήματος του αγρότη. Το 38% περίπου του εισοδήματος του μέσου Έλληνα παραγωγού προέρχεται από τις άμεσες ενισχύσεις, ενώ υπάρχουν χώρες, όπου το ποσοστό αυτό είναι σαφώς υψηλότερο, όπως η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, η Σουηδία, η Δανία, η Σλοβακία, η Τσεχία.

Όπως προκύπτει παρακάτω από τον Πίνακα 1 και το Διάγραμμα 1, που απεικονίζουν την κατανομή των δικαιούχων και των ποσών που εισέπραξαν οι Έλληνες αγρότες τα οικονομικά έτη 2004 και 2014:

1. Ο αριθμός δικαιούχων την τελευταία δεκαετία μειώθηκε κατά περίπου 20% (ρυθμοί σχεδόν διπλάσιοι από τους αντίστοιχους μέσους ευρωπαϊκούς). Αντίθετα, λόγω των αλλαγών της ΚΑΠ, τα ποσά των άμεσων ενισχύσεων αυξήθηκαν κατά 60% περίπου.
2.  Η μείωση των δικαιούχων προήλθε πρωτίστως από τους σχετικά μικρότερους αγρότες.
3. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται, οι ενισχύσεις που λαμβάνει ο μέσος αγρότης είναι 3.159 ευρώ το έτος.
4. Ωστόσο, οι ενισχύσεις αυτές κατανέμονται άνισα. Ένας στους δύο αγρότες λαμβάνει έως 1.250 ευρώ, για την ακρίβεια 593 ευρώ το έτος. Αυτό το «φτωχότερο» 50% των δικαιούχων λαμβάνει μόλις το 9% των άμεσων ενισχύσεων που εισπράττει η ελληνική γεωργία.
5. Αντίθετα, το πιο «εύρωστο» τμήμα των δικαιούχων, αυτό που λαμβάνει άνω των 10.000 ευρώ, αν και αποτελεί μόλις το 7%, εισπράττει το 40% περίπου των άμεσων ενισχύσεων.
6. Οι ανισότητες στις υπόλοιπες χώρες μέλη της ΕΕ-15 είναι ακόμη μεγαλύτερες. Υπάρχουν χώρες στις οποίες οι σχετικά μικρότεροι αγρότες εγκαταλείπουν τη γεωργία με ταχείς ρυθμούς (π.χ. Ολλανδία). Στο άλλο άκρο, υπάρχουν και χώρες (π.χ. Ιταλία), όπου οι σχετικά μικρότεροι παραγωγοί κυριαρχούν σε αριθμούς, αλλά υπολείπονται σε μέγεθος ενισχύσεων ακόμη και της Ελλάδας.

Διάγραμμα 1: Εξέλιξη κατανομής δικαιούχων και ποσών άμεσων ενισχύσεων ανά τάξεις μεγέθους στην Ελλάδα τα οικονομικά έτη 2004, 2014

Πίνακας 1

Πηγή: EU

Διαφοροποιήσεις

Οι διαφοροποιήσεις αυτές καταδεικνύονται πιο παραστατικά στο Διάγραμμα 2. Κατ’ αρχήν, στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 χωρών, οι εκμεταλλεύσεις που παράγουν προϊόν αξίας έως 4.000 ευρώ αποτελούν το 31% του συνόλου των εκμεταλλεύσεων και παράγουν μόλις το 1% της αγροτικής παραγωγής. Στο άλλο άκρο, το 14% των πιο πλούσιων εκμεταλλεύσεων, που παράγουν προϊόν αξίας άνω των 100.000 ευρώ, παράγουν το 76% της αξίας της ευρωπαϊκής γεωργίας και κτηνοτροφίας.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, η εικόνα είναι σημαντικά διαφοροποιημένη. Ενώ οι μισές εκμεταλλεύσεις παράγουν προϊόντα αξίας μέχρι 4.000 ευρώ η καθεμία και συνολικά μόλις το 7% της αγροτικής παραγωγής, η σημασία των πολύ μεγάλων εκμεταλλεύσεων, δηλαδή όσων παράγουν άνω των 100.000 ευρώ, είναι περιορισμένη. Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, οι μεσαίες εκμεταλλεύσεις είναι εκείνες που ελέγχουν τόσο τη μεγάλη πλειοψηφία της αγροτικής παραγωγής όσο και της απασχόλησης.

Συμπεράσματα

Ένας από τους στόχους της ΚΑΠ και της καταβολής των άμεσων ενισχύσεων είναι η διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής στην ύπαιθρο και η βελτίωση της θέσης του μικρότερου αγρότη. Έχει υπολογιστεί ότι η εξάλειψη αυτών των πληρωμών θα οδηγούσε στην άμεση έξοδο τουλάχιστον του 1/3 του αγροτικού πληθυσμού. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι οι πληρωμές αυτές κατανέμονται άνισα και αναπαράγουν υφιστάμενες ανισότητες. Μάλλον πρέπει να συζητήσουμε και στην Ελλάδα με ποια εργαλεία του Πρώτου και του Δεύτερου Πυλώνα θα υποστηριχθεί η οικονομική και κοινωνική σύγκλιση της υπαίθρου.

Διάγραμμα 2: Διάρθρωση αγροτικών εκμεταλλεύσεων απασχόλησης και αξίας παραγωγής σε ΕΕ-15 και Ελλάδα, 2013