Η προστασία του βαμβακιού από τον σιδηροσκώληκα

Ο αριθμός των ειδών των εντόμων που προσβάλλουν το βαμβάκι είναι μεγάλος και μεταξύ αυτών οι σιδηροσκώληκες μπορούν να προκαλέσουν σημαντικά προβλήματα, καθώς η ατελής μορφή τους (προνύμφη) αναπτύσσεται εντός του εδάφους και τρέφεται με το ριζικό σύστημα των φυτών. Πρόκειται για έντομα της οικογένειας Elateridae των κολεοπτέρων (κν. σκαθαριών).

Τα ενήλικα είναι μακρόστενα με μήκος έως 2cm και χρώμα μαύρο ή καστανό γυαλιστερό ανάλογα με το είδος στο οποίο ανήκουν. Φέρουν μηχανισμό εκτίναξης, που τους επιτρέπει να επιστρέφουν στην κανονική τους θέση εάν τυχόν γυρίσουν ανάποδα. Η προνύμφη τους έχει τρία ζεύγη ποδών, φθάνει σε μήκος μέχρι και 60 mm, έχει πορτοκαλί χρώμα και σκληρό εξωσκελετό για αυτό και το κοινό όνομά τους (σιδηροσκώληκες ή και συρματοσκώληκες).

Είναι πολυφάγα έντομα, καθώς προσβάλλουν την πατάτα, τα σιτηρά, τα λαχανοκομικά, τον αραβόσιτο, το βαμβάκι, βιομηχανικά και καλλωπιστικά φυτά. Σημαντικά είδη στην Ελλάδα θεωρούνται τα Agriotes lineatus, A. obscurus, A. sputator, Α. rufipalpis, A. litigiosus. Ο βιολογικός τους κύκλος ολοκληρώνεται σε 3-4 ή και περισσότερα έτη. Τα ενήλικα εμφανίζονται από το έδαφος στα μέσα περίπου της άνοιξης και τρέφονται με φύλλα διάφορων φυτών χωρίς να προκαλούν οικονομικής σημασίας ζημιές.

Είναι δραστήρια τις νυχτερινές ώρες και ωοτοκούν στο έδαφος από τον Μάιο μέχρι τον Ιούλιο. Γενικά, προτιμούν εδάφη που καλύπτονται από βλάστηση σε σύγκριση με οργωμένο έδαφος. Οι προνύμφες εμφανίζονται μετά από 4-6 εβδομάδες, διαβιούν στο έδαφος και προκαλούν σημαντικές ζημιές, καθώς τρέφονται με το υπόγειο μέρος των φυτών. Χρειάζονται έως και τέσσερα έτη για να ολοκληρώσουν την ανάπτυξή τους και να νυμφωθούν.

Η νύμφωση γίνεται στο έδαφος στο τέλος καλοκαιριού ή το φθινόπωρο και τα ενήλικα εμφανίζονται την επόμενη άνοιξη από το έδαφος.

Στην περίπτωση του βαμβακιού, οι προνύμφες τρέφονται με τον σπόρο, καταστρέφουν τα αναδυόμενα φυτάρια τρεφόμενες με τη ρίζα, τον βλαστό και τις κοτυληδόνες τους και κατόπιν, ζημιώνουν τα νεαρά φυτάρια τρεφόμενες κοντά στον λαιμό τους, ενώ αργότερα, λόγω της διατροφής τους με το ριζικό σύστημα, προκαλούν καθήλωση του φυτού. Τελικά, προκαλούν αραίωμα των φυτών, με αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού τους ή και την ανάγκη για επανασπορά.

Γενικά, η ολοκληρωμένη αντιμετώπισή τους βασίζεται σε σχεδιασμό για αρκετά έτη, καθώς και στην κατανόηση της μεγάλης σημασίας της υγρασίας στην ανάπτυξη και στη συμπεριφορά τους. Τα θηλυκά ωοτοκούν σε υγρά και δροσερά σημεία της καλλιέργειας, ενώ οι προνύμφες μετακινούνται πιο βαθιά στο έδαφος σε περιόδους ξηρασίας. Επομένως, αμμώδη εδάφη δεν ευνοούν την αύξηση των πληθυσμών τους, ενώ εάν της καλλιέργειας του βάμβακος προηγούνται καλλιέργειες όπως μηδικής, σιτηρών ή ακαλλιέργητες εκτάσεις, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα διαπίστωσης της παρουσίας σιδηροσκώληκων και καλλιεργητικά μέτρα μείωσης του κινδύνου, όπως αρόσεις.

Τα προβλήματα πολλές φορές είναι λιγότερο έντονα τη θερινή περίοδο, όταν οι προνύμφες κατεβαίνουν πιο βαθιά στο έδαφος. Γενικά, σχετικά χαμηλή θερμοκρασία και υψηλή υγρασία ευνοεί τους πληθυσμούς τους. Νεαρά φυτά, που έχουν αναπτυχθεί κανονικά χωρίς να έχουν καταπονηθεί, έχουν λιγότερα προβλήματα. Τα σκαλίσματα βοηθούν στη μείωση των πληθυσμών των σιδηροσκώληκων ειδικά στην περίοδο ωοτοκίας και ανάπτυξης των νεαρών προνυμφών. Η αμειψισπορά είναι βασικό μέτρο αντιμετώπισης και μείωσης των πληθυσμών τους σε περιοχές όπου είναι πολύ υψηλοί με ανθεκτικά φυτά.

Οι καλλιεργητές και οι σύμβουλοί τους γεωπόνοι μπορούν με κατάλληλες παγίδες να γνωρίζουν τα είδη που υπάρχουν στην περιοχή τους και να παρακολουθούν την εμφάνιση των ενηλίκων, ενώ με δειγματοληψίες εδάφους να εκτιμούν το ύψος των πληθυσμών στα διάφορα σημεία της καλλιέργειάς τους, καθώς είναι πιθανό να χρειάζεται διαφοροποίηση στα μέτρα αντιμετώπισης και στην έντασή τους.

Η αντιμετώπιση βασίζεται στον συνδυασμό των καλλιεργητικών μέτρων με τη χρήση εγκεκριμένων εντομοκτόνων που, όμως, πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες εφαρμογής τους. Η χρήση εντομοπαθογόνων μυκήτων, επίσης, έχει δείξει ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

των Διονυσίου Περδίκη, Σοφίας Δερβίσογλου, Ευάγγελου Φυτά, Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών