Η δασική διαχείριση είναι ψηλά στην ατζέντα κάθε ορεινού δήμου στην Ελλάδα, καθώς αποτελεί τον δυναμικότερο πυλώνα της τοπικής οικονομίας και για δεκαετίες κινητοποιούσε οικονομικά το μεγαλύτερο τμήμα του τοπικού πληθυσμού, μέσα από τους δασικούς συνεταιρισμούς.
γράφει η Βασιλική Λάππα,
δασοπόνος και υποψήφια διδάκτορας,
Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, ΓΠΑ
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Νομού Ευρυτανίας, που παρά το ένδοξο παρελθόν δεκαετιών με κραταιούς δασικούς συνεταιρισμούς, αντιμετωπίζει, από τις αρχές του 2000 και για μία τουλάχιστον δεκαετία, εκτεταμένη κρίση, με τις Ενώσεις Δασικών Συνεταιρισμών Εργασίας να καταγράφουν ελάχιστα νούμερα, τόσο σε ενεργούς δασεργάτες όσο και έσοδα.
Η Ευρυτανία είναι ένας καθαρά ορεινός νομός, με δασοκάλυψη που ξεπερνά το 70% της συνολικής του έκτασης. Πρόκειται για τον πιο αραιοκατοικημένο νομό της χώρας και τον μικρότερο σε έκταση στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος. Οι δυνατότητες αξιοποίησης της υπολειμματικής δασικής βιομάζας των πλούσιων δασών της βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της τοπικής κοινωνίας, καθώς πρόκειται για έναν τομέα που έχει τη δυναμική να προφέρει «πράσινες θέσεις εργασίας» στον τοπικό πληθυσμό, ο οποίος ολοένα και συρρικνώνεται αριθμητικά.
Το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με έδρα το Καρπενήσι, ανταποκρινόμενο στις οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες της Ευρυτανίας και με γνώμονα την προαγωγή της ορθολογικής και ολιστικής διαχείρισης του δασικού πλούτου στην Ελλάδα, διοργάνωσε επιστημονική ημερίδα με θέμα τη Συγκομιδή Δασικής Βιομάζας και την Αξιοποίησή της για Ενέργεια, την Πέμπτη 23 Νοεμβρίου 2023, στο Καρπενήσι. Φιλοξενούμενος εισηγητής ήταν ο επισκέπτης καθηγητής του Τμήματος, Δρ Δημήτριος Αθανασιάδης, του Σουηδικού Πανεπιστημίου Γεωπονικών Επιστημών (SLU). Στην ομιλία του με τίτλο «Βιώσιμη διαχείριση δασών και αλυσίδες εφοδιασμού δασικής βιομάζας στα ψυχρόβια δάση της Σουηδίας», ο ίδιος παρουσίασε πληροφορίες για τη δασοκομία και τη διαχείριση των δασών στη σκανδιναβική χώρα. Τα δάση στη Σουηδία ανήκουν κυρίως σε ιδιώτες, ήτοι περίπου 350.000 πρόσωπα.
Εκείνοι κατέχουν το 50% του συνόλου των δασικών εκτάσεων και οι εταιρείες περίπου το 25%. Συνολικά, συγκομίζονται 77 εκατομμύρια κυβικά μέτρα κάτω από τον φλοιό και από αυτόν τον όγκο ένα μικρό μέρος αξιοποιείται ως καύσιμο, ενώ το μεγαλύτερο κομμάτι γίνεται πριστή ξυλεία και χαρτοπολτός.
Στη χώρα υπάρχουν 50 εθνικά πάρκα και 3.000 συμφωνίες για την Προστασία των Οικότοπων και τη Διατήρηση της Φύσης, καθώς, όπως τόνισε ο κ. Αθανασιάδης, οι Σουηδοί αγαπούν ιδιαίτερα τα δάση και στην καθημερινή τους κουλτούρα υπάρχει άμεση σύνδεση με αυτά.
Επιπλέον, ο κ. Αθανασιάδης παρουσίασε μια τυπική σκανδιναβική εφοδιαστική αλυσίδα των βιομηχανιών χαρτιού και χαρτοπολτού, καθώς και των πριστηρίων. Ο ίδιος επισήμανε ότι, στη Σουηδία, τα δέντρα σε μία συστάδα κόβονται ολοκληρωτικά (αποψιλωτική υλοτομία). Ακόμη, κατέδειξε πώς εργάζονται οι συγκομιστές και πώς γίνονται οι αναδασώσεις που διαδέχονται τις αποψιλωτικές υλοτομίες, με χειρωνακτικές εργασίες φυτεύσεων, απασχολώντας νέους ακόμα και από τη λυκειακή εκπαίδευση.
Κλείνοντας την ομιλία του, ο καθηγητής παρέθεσε μερικά συστήματα για τη συγκομιδή των υπολειμμάτων υλοτόμησης, με κυριαρχία μηχανημάτων, ειδικά διαμορφωμένων για εργασίες σε δασικά περιβάλλοντα χωρίς κλίσεις εδαφών και με υψηλή τεχνολογία ηλεκτρονικής καταγραφής και υπολογισμών από τους χειριστές τους (όγκου ξυλείας, τιμών κ.ά.).
Η βαθιά σύνδεση των δασών με τον ελληνικό πολιτισμό
Ακολούθησε μια εισήγηση εμπνευσμένη από τη μακρόχρονη εμπειρία και βιωματική επιστημονική εργασία στα δάση της Ελλάδας, από τον Δρ Ιωάννη Κακαρά, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με τίτλο «Συγκομιδή ξύλου στην Ελλάδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον». Δασολόγος με πάθος και ενσυνείδητη προσφορά δεκαετιών στην εκπαίδευση της νέας γενιάς Δασοπόνων και Δασολόγων, κατέθεσε μια επιστημονική, ολιστική διαχειριστική προσέγγιση των ελληνικών δασών, στην κατεύθυνση της αειφορίας και της βιωσιμότητας των πολλαπλών χρήσεων και ωφελειών.
Ο ίδιος τόνισε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ελληνικών δασών, περιγράφοντας την ποικιλότητα των δασικών οικότοπων σε διαδοχικές υψομετρικές ζώνες βλάστησης (από τα παραθαλάσσια είδη πεύκης έως τη ζώνη ψυχρόβιων κωνοφόρων –ερυθρελάτης, κεφαλληνιακής ελάτης κ.ά.).
Επεσήμανε, επίσης, τις οικοσυστημικές υπηρεσίες των ελληνικών δασών, τη ρυθμιστική τους αξία ως προς τον υδρολογικό πλούτο, τη συγκράτηση των εδαφών και την υποστήριξη πλούσιων βιότοπων που συνδέονται με τη μεγάλη πολιτιστική τους αξία και την ορεινή κτηνοτροφική πολιτιστική κληρονομιά, που έχει στηρίξει τις τοπικές κοινωνίες από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας.
Δάσος και ελληνικός πολιτισμός πορεύονται μαζί στους αιώνες, από τη ναυπηγική των απαράμιλλης τέχνης πλοίων (τριήρεις, καΐκια, κ.λπ.) έως τη σύγχρονη δόμηση ξύλου, που προσφέρεται ως βιοκλιματικό δομικό υλικό στις κλιματικές απαιτήσεις του σήμερα.
Συγκρίνοντας τα οικολογικά δεδομένα των ελληνικών δασών με εκείνα τη Σουηδίας, ο κ. Κακαράς επισήμανε ότι πρόκειται για διαφορετική κλίμακα δασικού τοπίου, εδαφολογικών δεδομένων και, βέβαια, μεγεθών οικονομίας.
Ο ίδιος κάλεσε όλους τους εμπλεκόμενους στη δασική διαχείριση στην Ελλάδα –υπουργείο, δασικές υπηρεσίες, εμπόρους και βιομήχανους ξύλου, τοπικές αυτοδιοικήσεις και ενεργούς πολίτες– να αναλογιστούν τις ευθύνες τους και να εργαστούν στην κατεύθυνση της αειφορίας των καρπώσεων ξυλείας των δασών μας, της διατήρησης και διαφύλαξης των οικολογικών αρχών και των τύπων οικότοπων προτεραιότητας, αλλά και την πυροπροστασία και πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, οι οποίες αποδεκατίζουν τα παραγωγικά δάση της πατρίδας μας.
Επιπλέον, στην ημερίδα, αναλύθηκε η διαχρονική εξέλιξη των μεθόδων συγκομιδής του ξύλου από τα δάση μας, δηλαδή των εργαλείων που χρησιμοποιούνταν, των τεχνικών ρίψης των δένδρων, της αποκλάδωσης, του τεμαχισμού, της αποφλοίωσης και της μετατόπισης των κορμών, των στύλων και των καυσόξυλων από τον χώρο υλοτομίας στον δασόδρομο με χρήση ζώων σύρσης και φόρτου και με μηχανικά μέσα.
Τονίσθηκε, επίσης, ότι σε μεγάλες κλίσεις, που δεν μπορούν να επιστρατευθούν ειδικά τρακτέρ, πρέπει να χρησιμοποιούνται ζώα. Ακόμη, εντοπίσθηκαν τα θετικά και αρνητικά της όλης δύσκολης και επικίνδυνης εργασίας, σύμφωνα με τις αρχές που επιβάλλει η επιστήμη της δασολογίας και η αειφορική διαχείριση των δασών μας.
Συνεχιζόμενη η υποβάθμιση της Δασικής Υπηρεσίας
Ακολούθως, προσδιορίσθηκαν δύο περίοδοι διαχείρισης των δασών μας, μια πρώτη από το 1950 έως 1985, κατά την οποία τηρούνταν αυστηρά οι κανόνες αειφορικής διαχείρισης και συγκομιδής του ξύλου από μια άρτια οργανωμένη Δασική Υπηρεσία και μια δεύτερη περίοδο υποβάθμισης της διαχείρισης των δασικών μας οικοσυστημάτων, από το 1986 έως σήμερα, με συνεχή υποβάθμισης της Δασικής Υπηρεσίας.
Είναι δεδομένο, λοιπόν, ότι η τήρηση των αρχών της αειφορικής διαχείρισης των δασών μας και της οργάνωσης της Δασικής Υπηρεσίας πρέπει να αποτελέσει εθνικό στόχο, γιατί τα δάση μας είναι αστείρευτη πηγή πλούτου, ζωής και ανάπτυξης του τόπου μας.
Απαραίτητη η τοπική αξιοποίηση του δασικού πλούτου
Στην ημερίδα τονίσθηκε, επίσης, ότι ο δασικός πλούτος της Ευρυτανίας είναι πραγματικό «χρυσάφι», που πρέπει –μεταξύ άλλων και για λόγους κόστους– να αξιοποιείται κοντά στο δάσος που παράχθηκε και όχι με μεταφορά εκτός νομού. Μια σωστή πολιτική θα ήταν να αξιοποιείται η πρώτη ύλη κορμών και λεπτών κορμών σε σύγχρονα πριστήρια και σε καθετοποιημένες μονάδες ξύλινων κατασκευών εντός του Νομού Ευρυτανίας.
Τελικά προϊόντα θα είναι: Διάφοροι τύποι δομικής ξυλείας ξηραμένης, μορφοποιημένης για πατώματα, επενδύσεις, ξυλοκατασκευές κ.ά., πιστοποιημένης, εμποτισμένης για δομική χρήση, ξύλινες κατοικίες, στέγες, περιφράξεις, κατασκευές υπαίθρου κ.ά.
Ένας ταιριαστό επίλογο πάνω στους προβληματισμούς και τις απαντήσεις που αναζητούνται για τις δυνατότητες της τοπικής οικονομίας, σε κλίμακα νομού, έδωσε η εισήγηση του Δρ Βασιλείου Φιλίππου, δασολόγου και μέλους της Ενεργειακής Κοινότητας Καρδίτσας (ΕΣΕΚ), με τίτλο «Αειφορική διαχείριση υπολειμματικής δασικής βιομάζας και παραγωγή εξευγενισμένων στερεών βιοκαυσίμων – το παράδειγμα της Ενεργειακής Κοινότητας Καρδίτσας».
Η Ενεργειακή Κοινότητα Καρδίτσας ιδρύθηκε το 2010 ως ένας ενεργειακός συνεταιρισμός και το 2019 μετατράπηκε σε Ενεργειακή Κοινότητα, σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 4513/2018.
Από το 2017, έχει ιδρύσει και λειτουργεί μια μονάδα επεξεργασίας και τυποποίησης υπολειμματικής βιομάζας, η οποία προέρχεται από τον Νομό Καρδίτσας (δασικά υπολείμματα, αγροτικά υπολείμματα, κλαδέματα αστικών δένδρων, κ.ά.) και τη μετατρέπει σε τελικό προϊόν με τη μορφή των σύμπηκτων βιομάζας, γνωστά και ως πέλλετ.
Το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος δηλώνει την ικανοποίησή του από την επιτυχία της διοργάνωσης, στο μέτρο που επιτεύχθηκε ο στόχος της έναρξης ενός επιστημονικού διαλόγου με την πολιτική και την κοινωνία, στον τομέα της βιώσιμης και αειφορικής διαχείρισης του δασικού πλούτου.
