Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Ορεινή Παραγωγή: Ένα ταξίδι προς την τοπική διατροφική αυτάρκεια και τη στήριξη των μικρών ορεινών παραγωγών
Η κοινωνική οικονομία αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια των πολιτών. Αν αξιοποιηθεί μεθοδικά και με ειλικρινή διάθεση από τα μέλη της, μπορεί να επιτύχει σημαντικά αποτελέσματα, τόσο σε αγροτικό όσο και σε αστικό περιβάλλον. «Τα Ψηλά Βουνά», με την ιδιότητα της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης (ΚοινΣΕπ), προχώρησαν προς αυτή την κατεύθυνση με μεθοδευμένα βήματα, αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του τόπου όπου δραστηριοποιούνται, το Ανατολικό Ζαγόρι Ιωαννίνων, αλλά και τον κατάλληλο τρόπο διαχείρισής τους, προσφέροντας μια εναλλακτική πρόταση για την αξιοποίηση της υπαίθρου. Από τις πρώτες κιόλας συζητήσεις με τα μέλη της ομάδας, γίνεται αντιληπτό το υψηλό επίπεδο σύνθεσής της, καθώς και οι φιλόδοξοι στόχοι που έχει θέσει. Πρόκειται για νέους ανθρώπους, που έχουν θέσει ως σκοπό να ενισχύσουν την παρουσία συνομηλίκων τους στις βουνοκορφές της χώρας. Τα χιλιάδες έρημα χωριά, σε συνδυασμό με την ιστορία, την παράδοση, τον πολιτισμό και το φυσικό περιβάλλον, συνθέτουν μια ολοκληρωμένη πρόταση και, ταυτόχρονα, μια πρόκληση για νέους που επιθυμούν να εγκαταλείψουν την αστική ζωή και να ανακαλύψουν ένα διαφορετικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης και τρόπου ζωής.
Πιστεύουν, ωστόσο, ότι μια τέτοια αλλαγή δεν μπορεί να προέλθει από μεμονωμένους οραματιστές, αλλά απαιτεί τη συμμετοχή πολλών ανθρώπων, κυρίως νέων, ώστε να δοθεί νέα προοπτική στην ανάπτυξη της υπαίθρου.
Από τους βασικούς συντελεστές αυτού του εγχειρήματος, ο Σωτήρης Τσουκαρέλης, υπεύθυνος κοινωνικής καινοτομίας, κάνει λόγο για μια διαφορετική προσέγγιση των ανθρώπων που συμμετέχουν στο σχήμα. «Το 2016 ιδρύσαμε την κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση τα ‘‘Ψηλά Βουνά’’, με αρχικό προσανατολισμό την παραγωγή βιολογικών προϊόντων. Στην πορεία, διαπιστώσαμε όχι μόνο εμείς, αλλά και πολλοί ακόμη που επέλεξαν να επιστρέψουν στην ύπαιθρο και να ασχοληθούν με τον πρωτογενή τομέα τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ορεινή αγροτική παραγωγή. Αυτό μας οδήγησε στην απόφαση να εργαστούμε ολιστικά για την αξιοβίωτη ανάπτυξη των ορεινών περιοχών, δημιουργώντας εργαλεία και υποδομές που προσφέρουν καινοτόμες λύσεις για την παραγωγή και την αποκέντρωση», επισημαίνει.
Πώς δημιούργησαν την Κοινωνική Εφοδιαστική Αλυσίδα
Η μεγαλύτερη πρόκληση που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν ήταν η δημιουργία μιας δίκαιης εφοδιαστικής αλυσίδας, η οποία παρακάμπτει τους μεσάζοντες και επιστρέφει στον παραγωγό το μεγαλύτερο μέρος του κέρδους. Πολλά παρόμοια εγχειρήματα, όπως τονίζει ο Βασίλης Νάκας, υπεύθυνος εκπαίδευσης και εναλλακτικού τουρισμού, απέτυχαν, κυρίως λόγω της απουσίας νομικού πλαισίου, που καθιστούσε κάθε τέτοια απόπειρα εύθραυστη και συχνά παράνομη, αναφέροντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα το «κίνημα χωρίς μεσάζοντες». «Η λύση ήρθε μέσα από μια καινοτόμο για τα ελληνικά δεδομένα προσέγγιση, την Κοινωνική Εφοδιαστική Αλυσίδα. Αν και στηρίζεται στις βασικές αρχές της εφοδιαστικής αλυσίδας, στρέφεται σε κοινωνικές ανάγκες αντί για τη μεγιστοποίηση του κέρδους των ενδιάμεσων. Παρέχει ισότιμη συμμετοχή των παραγωγών και σύνδεσή τους με ένα δίκτυο συνειδητοποιημένων καταναλωτών. Ο παραγωγός, διαθέτοντας εβδομαδιαία ποσότητες χονδρικής, εισπράττει τουλάχιστον το 80% της τελικής τιμής, ενώ αποκτά πρόσβαση σε δεδομένα κατανάλωσης που επιτρέπουν τον προγραμματισμό της σποράς και την προβλεψιμότητα της διάθεσης, μέσω τρίμηνων συμβολαίων με τους καταναλωτές», εξηγεί ο κ. Νάκας.
Ο ίδιος υποστηρίζει σθεναρά ότι το μοντέλο αυτό μειώνει σημαντικά τα κόστη μέσω της χρήσης κοινών υποδομών, όπως κέντρα ανασυσκευασίας και διανομής, εργαστήρια μεταποίησης και συλλογική προώθηση της τοπικής παραγωγής. «Επιπλέον, συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, περιορίζοντας τις εκπομπές άνθρακα και τα διατροφικά μίλια».
Αξιοποιώντας αυτή την κοινωνική καινοτομία, τα μέλη της ομάδας δημιουργήσαν το πρώτο στην Ελλάδα δίκτυο Κοινωνικά Υποστηριζόμενης Ορεινής Παραγωγής (ΚΥΟΠ), στα πρότυπα της Κοινωνικά Υποστηριζόμενης Γεωργίας. Οι πρώτες διανομές προς νοικοκυριά στα Ιωάννινα αναμένεται να ξεκινήσουν στα τέλη του καλοκαιριού.
Οι πρεσβευτές του χωριού
Οι ίδιοι υποστηρίζουν ότι η επέκταση τέτοιων δικτύων σε όλη την Ελλάδα μπορεί να διαμορφώσει το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε νέοι άνθρωποι να επιστρέψουν στην ύπαιθρο, γνωρίζοντας πως υπάρχουν έτοιμα δίκτυα καταναλωτών που θα στηρίξουν τα προϊόντα τους. Στο ίδιο πνεύμα, δημιούργησαν έναν διαρκώς εμπλουτιζόμενο «χάρτη», με ανθρώπους-«κλειδιά» τους «πρεσβευτές του χωριού». Εκείνοι βοηθούν κάθε ενδιαφερόμενο να εγκατασταθεί στον τόπο τους, παρέχοντας πληροφορίες για διαθέσιμα σπίτια, θέσεις εργασίας, ευδοκιμούσες καλλιέργειες και άλλα κρίσιμα στοιχεία.
Το επόμενο βήμα στον τομέα της αποκέντρωσης, όπως δηλώνει ο κ. Νάκας, «είναι η δημιουργία κέντρων προσέλκυσης πληθυσμού, σε συνεργασία με δήμους. Τα κέντρα αυτά θα συγκεντρώνουν και θα προσφέρουν πληροφορίες για την περιοχή ευθύνης τους ή ακόμα και για ολόκληρη την επικράτεια, αν επεκταθούν και σε μεγάλα αστικά κέντρα».
Κλείνοντας, ο ίδιος υποστηρίζει ότι «η αλλαγή στον τρόπο διανομής ποιοτικών αγροτικών προϊόντων αποτελεί βασικό μοχλό στήριξης της μικρής ορεινής παραγωγής και της τοπικής διατροφικής κυριαρχίας. Μέσα από τη δημιουργία δικτύων αλληλεγγύης μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, ενισχύουμε τη βιωσιμότητα των μικρών μονάδων, διασφαλίζουμε δίκαιες τιμές και επαναφέρουμε στο προσκήνιο τα ποιοτικά, αυθεντικά προϊόντα του τόπου. Μόνο έτσι μπορεί να οικοδομηθεί ένα δίκαιο και ανθεκτικό αγροδιατροφικό μοντέλο που επιστρέφει στον παραγωγό την πραγματική αξία αυτών που παράγει και βασίζεται στις ανάγκες των ανθρώπων και στον σεβασμό της γης».
