Οαγροδιατροφικός τομέας αντιμετωπίζει στις μέρες μας μια σειρά από σημαντικές προκλήσεις, ενώ παράλληλα καλείται να αξιοποιήσει και τις προοπτικές που υπάρχουν στην χώρα μας, όπως αυτή του μοντέλου της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας και επιχειρηματικότητας που φέρει μια επιπλέον αξία στην αγροδιατροφική αλυσίδα.
Εξαιτίας της μεγάλης επικαιρότητας του θέματος της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας, από το 2011, επήλθαν πολλές φορές διαφορετικές αναγνώσεις, αφηγήσεις, ερμηνείες και διαφορετικές οπτικές του ζητήματος, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση, γιατί οι αγροτικοί συνεταιρισμοί θεωρούνται ταυτόχρονα και παράλληλα φορείς κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας.
Η δυνατότητα αυτή προστέθηκε με τον νέο Ν.4430/16 -όπου δύναται να εγγράφονται με προϋποθέσεις στο Μητρώο του- και αποτελεί αυτή τη στιγμή έναν καινοτόμο, δυναμικό και προνομιακό χώρο, με σκοπό να επιλύει κοινωνικά προβλήματα και ανισότητες, ικανό να συνθέτει και να αξιοποιήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τοπικών και περιφερειακών ομάδων παραγωγών, να αναδείξει τις χωρικές ιδιαιτερότητες, να αξιοποιεί τοπικά προϊόντα και υπηρεσίες, μετουσιώνοντας διάχυτες αλλά άτυπες μορφές παραγωγικού κεφαλαίου και δίνοντας λύσεις, προστεθειμένη αξία και κοινωνικό αντίκτυπο.
Οι αγρο-συνέργειες, με τη δημιουργία αγροτικών συνεταιρισμών ή άλλων συνεταιριστικών επιχειρήσεων (Κοινσεπ, Αστικοί Συνεταιρισμοί κ.λπ.) αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν, σήμερα παρά ποτέ, μοναδική σχεδόν διέξοδο, προκειμένου μικροί αγρότες και παραγωγοί να επιβιώσουν βασιζόμενοι στη συλλογικότητα και στην ισοτιμία, έναντι των συνθήκων ανταγωνισμού του ιδιωτικού κεφαλαίου, αξιοποιώντας και τα χρηματοδοτικά εργαλεία των ομάδων/οργανώσεων παραγωγών.
Προβλήματα
Μερικά από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά προβλήματα της ελληνικής αγροτικής υπαίθρου αποτελούν ο πολυκερματισμός των γαιών, η οικονομία κλίμακας στην προμήθεια αγροτικών εφοδίων/μηχανήματων, αλλά και οι εγγυημένες ποσότητες έναντι των καναλιών διανομής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη μη τελεσφόρηση της διακίνησης ελληνικών αγροτικών προϊόντων, πρόβλημα που δύναται να επιλυθεί με τη δημιουργία συνεταιριστικών επιχειρήσεων ως μηχανισμό εξομάλυνσης των ραγδαία οξυμένων αγρο-κοινωνικών ανισοτήτων. Η ανάγκη επιβίωσης οδηγεί, λοιπόν, τους μικρούς παραγωγούς σε συνεταιριστικές επιχειρήσεις, επιλύοντας περισσότερα του ενός σημαντικά κοινωνικοοικονομικά ζητήματά και φέροντας μια επιπρόσθετη αξία στο προϊόν.
Δίκαιο εμπόριο
Άλλο ένα ακόμα ζήτημα αποτελεί το «δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο» για τον αγρότη αλλά και τον καταναλωτή. Τι εννοούμε με αυτό; Καταρχήν, να επισημάνουμε πως μιλάμε για εμπόριο, όχι «βοήθεια» -2ο Συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών, 1968, όταν πρωτοεμφανίστηκε ο όρος- και εννοούμε «πληρωμή δίκαιης τιμής». Δηλαδή:
- Τιμή που έχει συμφωνηθεί μέσα από διάλογο και συμμετοχή των παραγωγών στη διαπραγμάτευση.
- Διαφάνεια και υπευθυνότητα.
- Εμπορικές σχέσεις με όρους που καλύπτουν όχι μόνο το κόστος παραγωγής, αλλά περιλαμβάνουν προκαταβολή για να αποτραπεί η χρεοκοπία των μικρών παραγωγικών οργανισμών.
- Ισότητα των φύλων, ώστε η εργασία των γυναικών να εκτιμάται κατάλληλα και να ανταμείβεται.
- Αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, προστασία του περιβάλλοντος, χτίσιμο ικανοτήτων, ώστε να αναπτύσσεται η ανεξαρτησία των παραγωγών και η δημοκρατία.
Εννοώντας, εν τέλει, τις αξίες συνεταιρισμών μικρών αγροτών. Ο εκάστοτε, λοιπόν, συνεταιρισμός, αγοράζει απευθείας το προϊόν από τον παραγωγό και το διαθέτει σε σημεία πώλησης, ή απευθείας στον καταναλωτή και του εγγυάται ότι αυτό πληροί τα λεγόμενα κριτήρια δίκαιου εμπορίου, (δηλαδή προέλευση, συνθήκες παραγωγής και ποιότητα ), καθώς και το ότι αγοράστηκε σε τιμή δίκαιη για τον παραγωγό. Εγγυάται, τέλος, ότι τα κέρδη από την πώληση επιστρέφονται στον παραγωγό ή/και επενδύονται σε καμπάνιες πληροφόρησης και καταγγελίας. Αυτό, άλλωστε, αξιοποιείται και αποτελεί το δυνατό στοιχείο στην στρατηγική καμπάνια «μάρκεντιγκ σκοπού» -αλλά όχι αυτοσκοπού.
Αειφορική ανάπτυξη
Εξίσου σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο έχει η συλλογική επιδίωξη της «βιώσιμης αειφορικής ανάπτυξης» όπως το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, δηλαδή η ορθολογική αειφορική χρήση εισροών και πόρων, διασφαλίζοντας ότι ο παραγωγός αποτελεί αυτονόητα φροντιστή της γης, προμηθεύοντας την αγορά του με ασφαλή αγροτικά προϊόντα και φροντίζοντας για τις επόμενες γενεές και τη βιοποικιλότητα. Επίσης, κοινωνικό αποτύπωμα αποτελεί η ανάδειξη και διατήρηση απειλούμενων τοπικών παραδοσιακών ποικιλιών – φυλών, η αποτροπή διείσδυσης γενετικά τροποποιημένων οργανισμών καθώς και η ανάδειξη του τοπικού γαστρονομικού πολιτισμού/κληρονομίας, του ήπιου/εναλλακτικού τουρισμού, που, σε συνεργασία με γυναικείους αγροτικούς συνεταιρισμούς αλλά και Κοινσεπ, επιφέρουν θέσεις απασχόλησης και εργασίας και γενικότερα συλλογική ωφέλεια στην τοπική κοινότητα.
Η αρχική επιδίωξη του κινήματος της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, λοιπόν, είναι η ανάπτυξη εμπορικών συλλογικών οικονομικών δραστηριοτήτων, με στόχο τη δημιουργία δομών μιας βιώσιμης αειφορικής τοπικής και περιφερειακής οικονομίας, σε αντιδιαστολή με την αντίληψη της παραδοσιακής ιδιωτικής οικονομικής, και βασίζεται στις επτά συνεταιριστικές αρχές με δημοκρατική λήψη των αποφάσεων, τον δημοκρατικό έλεγχο των μελών και τη δίκαιη κατανομή του οικονομικού αποτελέσματος, προσφέροντας μια επιπλέον προστιθέμενη αξία στο αγροτικό προϊόν και την κοινωνία.
Κάπως έτσι νοείται ως κοινωνική παρέμβαση και διαμορφώνει την παραγωγική ανασυγκρότηση της υπαίθρου, εισάγοντας ταυτόχρονα ένα διαφορετικό μοντέλο αυτοδιαχείρισης της παραγωγικής βάσης, εγκαθιδρύοντας αλληλεγγύη και κοινωνική συνοχή. Όταν ο αγροδιατροφικός τομέας περνάει από το στάδιο της εντατικής παραγωγής σε μια ολική ενσωμάτωση εγχειρημάτων δημοκρατικής διαχείρισης, σέβεται φυσικούς πόρους, διασφαλίζει τη διατροφική αειφορία, αποφεύγει την εξόντωση των μικρών -ασθενέστερων- παραγωγών και βασίζεται σε δίκαιες και αλληλέγγυες αρχές, τότε δημιουργεί μια πρόσθετη κοινωνική αξία, αποτελώντας μονόδρομο βιωσιμότητας αλλά και χρέος στην ιστορία μας, στη χώρα που γεννήθηκε ο πρώτος αγροτικός συνεταιρισμός, Αμπελάκια!
Ματίνα Κανάκη, Τ. Γεωπόνος, M.Sc. Περιβαλλοντικής & Οικολογικής Μηχανικής. Βραβείο Καινοτομίας, 6o Ευρωπαϊκό Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας
