Κυκλάδες: Σε εγρήγορση η νησιωτική κοινωνία για την προστασία του νερού

«Το νερό, θεμελιώδης και αναντικατάστατος πόρος για τη ζωή, δεν αποτελεί πολυτέλεια ή επιλογή, αλλά θεμελιώδες αγαθό, απαραίτητο για την επιβίωση ανθρώπων και οικοσυστημάτων. Ωστόσο, η υπεράντληση των υδάτινων αποθεμάτων, η κλιματική αλλαγή, οι πιέσεις του υπερτουρισμού και οι συνεχείς απόπειρες ιδιωτικοποίησης διαμορφώνουν ένα ανησυχητικό τοπίο, που απαιτεί διαρκή εγρήγορση και δράση. Τα νεοφιλελεύθερης έμπνευσης εγχειρήματα για την ιδιωτικοποίηση των δικτύων και υπηρεσιών ύδρευσης, όπου εφαρμόστηκαν, αποδείχθηκαν ολέθρια για τις κοινωνίες».

Το παραπάνω, καθώς και πολλά άλλα σημαντικά ζητήματα, που σχετίζονται με τη διαχείριση και την προστασία του νερού, επισημάνθηκαν στο πλαίσιο ενημερωτικής εκδήλωσης που διοργάνωσε πριν από μερικές μέρες το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στην Ερμούπολη. Η εκδήλωση, με τίτλο «Το νερό υπό απειλή», πραγματοποιήθηκε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νερού, έχοντας ως στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού.

Το γεγονός συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό πολιτών, τόσο με φυσική παρουσία όσο και διαδικτυακά, επιβεβαιώνοντας τη σοβαρότητα του ζητήματος και την ανησυχία της κοινωνίας σχετικά με αυτό. Κοινή διαπίστωση των ομιλητών ήταν ότι βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: Τη στιγμή που οι φυσικοί υδάτινοι πόροι εξαντλούνται, οι πολιτικές διαχείρισης παραμένουν ανεπαρκείς, ενώ οι πιέσεις των κερδοσκοπικών και λοιπών συμφερόντων εντείνονται.

Δημόσιο αγαθό

Η ε.τ. αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας και πρόεδρος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος, Μαρία Καραμανώφ, παρουσίασε τη δύσκολη διαδρομή του νερού στην ελληνική νομοθεσία και νομολογία. Όπως τόνισε, η διαχείρισή του εξαρτάται από την αντίληψη της κοινωνίας: Όταν αντιμετωπίζεται ως δημόσιο αγαθό, διασφαλίζονται η καθολική πρόσβαση, η ποιότητα και η προσιτή τιμή. Αντιθέτως, όταν θεωρείται καταναλωτικό προϊόν, προτεραιότητα δίνεται στην κερδοφορία.

Τα τέσσερα στάδια της ιδιωτικοποίησης

Ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ΕΥΑΘ, Γιάννης Κρεστενίτης, αναφέρθηκε στην «εμμονική προσήλωση του νεοφιλελευθερισμού στην ιδιωτικοποίηση του νερού», αναλύοντας τα τέσσερα στάδια που υλοποιούνται προς αυτή την κατεύθυνση.

Το πρώτο στάδιο αφορά τη διαμόρφωση μιας νέας αγοράς για τις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης. Η Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) αποκτά διαρκώς αυξημένες αρμοδιότητες, ενώ οι αποφάσεις της καθίστανται άμεσα εκτελεστές. Η πιστοποίηση των παρόχων ύδατος βασίζεται στην οικονομική τους βιωσιμότητα και στην πλήρη ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών. Επιπλέον, δεν αποκλείεται στο μέλλον η σύσταση ενός νέου νομικού προσώπου, που θα αναλάβει αρμοδιότητες ύδρευσης και αποχέτευσης.

Το δεύτερο στάδιο της ιδιωτικοποίησης υλοποιήθηκε με τη δημιουργία ανώνυμης εταιρείας στη Θεσσαλία, επιφορτισμένης με τη διαχείριση των υδάτων και των υδατικών έργων της περιοχής, με πρόσχημα τις καταστροφές που προκάλεσαν οι καταιγίδες Ιανός και Daniel. Η σύσταση του Οργανισμού Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας ακολούθησε ένα συγκεκριμένο μοντέλο: Εύρεση χρηματοδότη/δωρητή, απευθείας ανάθεση της μελέτης διαχείρισης, «διαβούλευση» και τελική νομοθέτηση. Το ίδιο μοντέλο εφαρμόζεται ήδη και στην Κρήτη.

Το τρίτο στάδιο αφορά την κοινή τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδατος, με τον έλεγχο και την έγκριση να μεταφέρονται από τους δημόσιους φορείς στη ΡΑΑΕΥ. Το τέταρτο στάδιο προβλέπει τη συγχώνευση των ΔΕΥΑ, με κίνητρο την επιδότηση του 70% του χρέους τους από την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με τον κ. Κρεστενίτη, η διασφάλιση του νερού ως κοινωνικού αγαθού απαιτεί συνεχή αγώνα, ώστε οι υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης να παραμείνουν υπό δημόσιο έλεγχο.

Περισσότερες από 1.000 νέες πισίνες στην Πάρο μέσα σε μία 12ετία

Ακολούθησε η προβολή του μικρού μήκους ντοκιμαντέρ «Λειψυδρία» της ομάδας «Save Paros», το οποίο αποτυπώνει το πρόβλημα της υπερκατανάλωσης νερού και της περαιτέρω εξάντλησης των τοπικών υδατικών πόρων λόγω της υπερδόμησης και του υπερτουρισμού, οι οποίοι ξεπερνούν τα βιώσιμα όρια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η καταγραφή (από δορυφορική εικόνα) των πισινών στο νησί της Πάρου, που ενώ το 2012 ήταν 400, το 2024 είχαν φτάσει τις 1.480.

Υφαρπαγές νερού και γης

Για το φαινόμενο της υφαρπαγής του νερού και της γης και τις επιπτώσεις του στις τοπικές κοινωνίες μίλησε ο ομότιμος καθηγητής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, Κωστής Χατζημιχάλης. Όπως τόνισε, η γη και το νερό αποτελούν δύο πολύτιμους, αναπόσπαστους πόρους των νησιών, καθώς δεν νοείται εκμετάλλευση του νερού χωρίς κατοχή της γης.

Η αυξημένη ζήτηση νερού από τα εκατομμύρια επισκεπτών υπερβαίνει τις αντοχές των υφιστάμενων ταμιευτήρων, αναγκάζοντας τα νησιά να στραφούν σε γεωτρήσεις (συχνά σε βάθη πολύ χαμηλότερα της στάθμης της θάλασσας) και μονάδες αφαλάτωσης – επιλογές οικολογικά επιβαρυντικές, αν όχι απαράδεκτες. Στη χώρα μας, η υφαρπαγή νερού και γης διευκολύνεται όχι μόνο από παράνομες πρακτικές ιδιωτών και δήμων, αλλά και από θεσμικές εκτροπές σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.

Ο κ. Χατζημιχάλης επεσήμανε ότι η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο τους ξένους επενδυτές, αλλά και εγχώριους φορείς: Ξενοδόχους, ακτοπλόους, δημοτικές αρχές, την Περιφερειακή Διοίκηση Νοτίου Αιγαίου, τον ΣΕΤΕ και την κυβέρνηση, που «ενισχύουν μια μονοδιάστατη λογική οικονομικής μεγέθυνσης, εις βάρος του περιβάλλοντος».

Λύση η επαναχρησιμοποίηση του γκρίζου νερού για άρδευση

Ο Τάσος Τέλλογλου, δημοσιογράφος και διευθυντής της ειδησεογραφικής πύλης «Βιώσιμες Κυκλάδες – Sustainable Cyclades», παρουσίασε δεδομένα που αποτυπώνουν τη δραματική αύξηση στη ζήτηση νερού στις Κυκλάδες τα τελευταία χρόνια. Ως λύσεις πρότεινε την επιβολή ανώτατου ορίου κατανάλωσης, τη ρύθμιση της χρήσης νερού στις πισίνες, τη χρήση του γκρίζου –αντί του πόσιμου– νερού για άρδευση και την πλήρη απαγόρευση νέων γεωτρήσεων.

Παράνομο ιδιωτικό δίκτυο

Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε η τοποθέτηση του Γιάννη Καζάκη, μέλους της Ομάδας Νερού του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου, σχετικά με το παράνομο ιδιωτικό δίκτυο ύδρευσης στο νότιο τμήμα της Σύρου. Η Ομάδα συστάθηκε κατόπιν της έντονης ανησυχίας που εκφράστηκε από κατοίκους του νησιού για την κατάσταση των υπόγειων νερών.

Όπως αναφέρθηκε, υπάρχουν παγιωμένες πρακτικές υπεράντλησης ιδιωτικών γεωτρήσεων και πηγαδιών, με σκοπό την εμπορία του αντλούμενου νερού μέσω εκτεταμένων δικτύων σωληνώσεων και βυτιοφόρων οχημάτων. Από το 2022, έχουν συγκεντρωθεί τεκμήρια και φωτογραφικό υλικό, τα οποία έχουν κατατεθεί στις αρμόδιες αρχές και στην εισαγγελία. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει κάποια ουσιαστική εξέλιξη, πέραν της επιβολής ασήμαντων προστίμων. Το ιδιωτικό δίκτυο λειτουργεί ανεμπόδιστα.

Όπως καταγγέλθηκε, τα μέλη της Ομάδας Νερού συνεχίζουν να καταγράφουν παράνομους υδρομετρητές, ενώ διαπίστωσαν ότι σωληνώσεις ιδιώτη διέρχονται και από τον χώρο στρατοπέδου (!), εγείροντας πλήθος ερωτημάτων.

Μετά τις τοποθετήσεις των ομιλητών, ακολούθησε συζήτηση με το κοινό, όπου οι παρευρισκόμενοι είχαν την ευκαιρία να θέσουν ερωτήματα και να ανταλλάξουν απόψεις με τους ομιλητές.