Ο χάρτης της αγροτικής παραγωγής – Τι δείχνουν τα στοιχεία

Αισθητή είναι η μείωση της αγροτικής δραστηριότητας στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με την Απογραφή Γεωργίας – Κτηνοτροφίας 2020 της ΕΛΣΤΑΤ. Τα δεδομένα αυτά αναδεικνύουν μια δομική μεταβολή του πρωτογενούς τομέα στην περιοχή που χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή έξοδο μικρών παραγωγών, την πτώση της κτηνοτροφίας και τη μεταβολή της χρήσης γης.

Απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις, αναδεικνύεται η ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές στήριξης, με έμφαση στην ανανέωση του ανθρώπινου δυναμικού, τον εκσυγχρονισμό των μονάδων και την ενίσχυση της προστιθέμενης αξίας της αγροτικής παραγωγής.

Η Κεντρική Μακεδονία παραμένει μία από τις σημαντικότερες αγροτικές περιφέρειες της χώρας, όμως η επιβίωση του τομέα εξαρτάται πλέον από τη μετατόπιση σε ένα πιο βιώσιμο, ανταγωνιστικό και εξωστρεφές αγροδιατροφικό μοντέλο.

Μείωση στη γεωργική γη και τις εκμεταλλεύσεις

Η συνολικά χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση (ΧΓΕ) ανέρχεται σε 5.423.124,3 στρέμματα, σημειώνοντας μείωση της τάξεως του -15,5% σε σύγκριση με το 2009. Παράλληλα, ο αριθμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων παρουσίασε δραματική πτώση κατά -31,7%, από 101.337 σε 69.356 μονάδες. Η μείωση ήταν ανάλογη και στις εκμεταλλεύσεις με αρδευόμενες εκτάσεις, οι οποίες συρρικνώθηκαν κατά -31,5%.

Η μέση χρησιμοποιούμενη έκταση ανά εκμετάλλευση διαμορφώνεται στα 79,6 στρέμματα, στοιχείο που υποδηλώνει τάση συγκέντρωσης της αγροτικής γης σε λιγότερες, μεγαλύτερες μονάδες.

«Στροφή» στις δενδρώδεις καλλιέργειες

Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, η κατανομή της ΧΓΕ δείχνει αλλαγή στις προτιμήσεις των παραγωγών. Οι αροτραίες καλλιέργειες, που παραδοσιακά κυριαρχούν, καλύπτουν πλέον το 72,6% της συνολικής έκτασης, όμως έχουν μειωθεί κατά -18% σε σχέση με το 2009. Αντιθέτως, οι δενδρώδεις καλλιέργειες εμφανίζουν άνοδο κατά +5,2%, φτάνοντας το 16,8% της χρήσης γης. Αμπέλια και θερμοκήπια διατηρούν χαμηλά ποσοστά (0,9% και 0,1% αντίστοιχα), ενώ οι λοιπές εκτάσεις –όπως βοσκότοποι και ακαλλιέργητες– καταλαμβάνουν 9,6%, με αύξηση +18,6%.

Στην κατανομή των εκμεταλλεύσεων βάσει χρήσης, οι αροτραίες καλλιέργειες κατέγραψαν πτώση -35,7%, ενώ οι δενδρώδεις μειώθηκαν ελαφρώς (-1,2%). Αντίθετα, εντυπωσιακή αύξηση +212,9% σημειώθηκε στις λοιπές εκτάσεις.

Μείωση της κτηνοτροφικής παραγωγής

Η ζωική παραγωγή στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας αποτελεί έναν σημαντικό κλάδο του πρωτογενούς τομέα. Η ποιμενική κτηνοτροφία, αν και παρουσιάζει φθίνουσα πορεία τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προστασία του περιβάλλοντος, κυρίως στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές, με την παραγωγή προϊόντων υψηλής διατροφικής αξίας. Η αιγοτροφία, αν και επίσης εμφανίζεται μικρότερη σε αριθμό, συμβάλλει ουσιαστικά στα αγροτικά δρώμενα της περιοχής. Ο αριθμός των ζώων στην αιγοπροβατοτροφία ξεπερνά τα 1.100.000 ζώα.

Στον τομέα της βοοτροφίας, ξεχωρίζει η παρουσία της ελληνικής κόκκινης φυλής, καθώς και άλλων φυλών με κύρια παραγωγική κατεύθυνση το γάλα. Αξιοσημείωτη είναι και η σταθερή παρουσία του νεροβούβαλου, κυρίως στην περιοχή των Σερρών και ειδικότερα στη λίμνη Κερκίνη, όπου εντοπίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό της εκτροφής του. Το σύνολο των βοοειδών στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας βρίσκεται πάνω από τα 200.000 ζώα.

Δυστυχώς, η κτηνοτροφία στην Κεντρική Μακεδονία βρίσκεται σε καθοδική πορεία, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων με ζώα έχει μειωθεί κατά -29,6% σε σύγκριση με το 2009, φτάνοντας τις 286.696 μονάδες. Η πτώση είναι εντονότερη στους τομείς της πτηνοτροφίας (-80,1%) και της χοιροτροφίας (-48,1%), ενώ μικρότερη είναι η υποχώρηση στις βοοτροφικές (-4,2%) και αιγοπροβατοτροφικές μονάδες.

Ο αριθμός των ζώων έχει μειωθεί σε σύγκριση με το 2009 σημαντικά σε όλες τις κατηγορίες:

• Βοοειδή: Από 186.766 σε 153.772 (-17,7%).
• Πρόβατα: Από 892.452 σε 614.581 (-31,1%).
• Αίγες: Από 521.465 σε 365.317 (-30%).
• Χοίροι: Σταθεροί περίπου στις 140.000.
• Πουλερικά: Μεγάλη πτώση από 9,88 εκατ. σε 5,26 εκατ. (-46,8%).

Λιγότερα χέρια

Η συρρίκνωση του τομέα αντικατοπτρίζεται και στο ανθρώπινο δυναμικό. Οι ημέρες εργασίας των ίδιων των αγροτικών οικογενειών μειώθηκαν κατά -20,7%, ενώ συνολικά οι ημέρες απασχόλησης σε αγροτικές εργασίες έπεσαν κατά -15,6%.

Το 2020 απασχολήθηκαν 104.186 κάτοχοι και μέλη οικογενειών, έναντι 166.850 το 2009 – πτώση -37,5%. Οι αποκλειστικά αγρότες μειώθηκαν κατά -8,3%, ενώ οι μερικώς απασχολούμενοι και οι δευτερευόντως παρουσίασαν κατακόρυφη πτώση -54,4% και -43,4% αντίστοιχα.

Μελισσοκομία

Το 2020 καταγράφηκαν 985 μελισσοκομικές εκμεταλλεύσεις, σημειώνοντας μείωση -7,3% σε σύγκριση με τις 1.062 του 2009. Ωστόσο, οι κυψέλες αυξήθηκαν κατά 4,1%, φτάνοντας τις 147.956 από 142.068 το 2009. Η αύξηση αυτή δείχνει ότι, παρά τη μείωση των εκμεταλλεύσεων, η παραγωγική δυναμικότητα ανά μονάδα ενισχύθηκε.

Βιολογική γεωργία

Ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων στη βιολογική γεωργία μειώθηκε κατά 23,8%, από 1.695 το 2009 σε 1.292 το 2020. Παρ’ όλα αυτά, η συνολική καλλιεργούμενη έκταση αυξήθηκε οριακά κατά 1,9%, φτάνοντας τα 245.247 στρέμματα έναντι 240.671,9 στρεμμάτων το 2009. Το γεγονός αυτό αποτυπώνει μια τάση συγκέντρωσης της παραγωγής σε λιγότερους αλλά μεγαλύτερους παραγωγούς.

Βιολογική κτηνοτροφία

Ο τομέας της βιολογικής κτηνοτροφίας παρουσιάζει εντυπωσιακή άνοδο. Οι εκμεταλλεύσεις αυξήθηκαν από 134 το 2009 σε 292 το 2020, καταγράφοντας άνοδο 69,5%.

Αναλυτικά, ο αριθμός εκμεταλλεύσεων ανά είδος ζώου:

• Προβατοειδή: Από 21 σε 70 (+233,3%).
• Αιγοειδή: Από 41 σε 65 (+58,5%).
• Χοίροι: Από 6 σε 6 (καμία μεταβολή).
• Πουλερικά: Από 45 σε 81 (+80,0%).

Αντίστοιχα, ο αριθμός ζώων ανά είδος παρουσιάζει τις εξής μεταβολές:

• Βοοειδή: Από 1.835 το 2009 σε 11.327 το 2020 (+518,0%).
• Προβατοειδή: Από 11.360 σε 25.815 (+127,3%).
• Αιγοειδή: Από 6.118 σε 15.376 (+151,3%).
• Χοίροι: Από 6.186 σε 11.825 (+91,4%).
• Πουλερικά: Από 4.640 σε 18.416 (+290,6%).

Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν πως η βιολογική κτηνοτροφία βρίσκεται σε τροχιά δυναμικής ανάπτυξης, με ιδιαίτερα έντονη την αύξηση στα πουλερικά και τα αιγοπρόβατα, ενώ οι βοοτροφικές μονάδες υπερτετραπλασιάστηκαν τόσο σε αριθμό εκμεταλλεύσεων όσο και σε πλήθος ζώων.