του Διονύση Περδίκη, αναπληρωτή καθηγητή στο Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Είναι γεγονός ότι η παραγωγικότητα του γεωργικού τομέα έχει εισέλθει σε ένα μεταβατικό στάδιο, λόγω των ασφυκτικών πιέσεων που δέχεται από τις αρνητικές επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά και από την αύξηση του κόστους των εφοδίων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η αποτελεσματική εφαρμογή της φυτοπροστασίας καθίσταται ακόμη πιο απαραίτητη, καθώς η απώλεια παραγωγής έχει σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο, λόγω παράλληλης μείωσης αποδόσεων και αύξησης του κόστους παραγωγής.
Ο παραγωγός, κάτω από αυτές τις συνθήκες, θα ανέμενε να είχε περισσότερα εργαλεία φυτοπροστασίας και κυρίως χημικά σκευάσματα εγνωσμένης αποτελεσματικότητας και αποδεκτού κόστους. Αντιθέτως, ο παραγωγός καλείται να προστατέψει την παραγωγή του βασιζόμενος σε λιγότερο εντατική χρήση χημικών, καθώς καλείται να εφαρμόσει τους γνωστούς στόχους της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ για μειωμένη χρήση φυτοπροστατευτικών.
Αυτός ο συνδυασμός μοιάζει αναποτελεσματικός, αλλά είναι πραγματικά έτσι; Υπάρχουν λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν και, εάν ναι, πόσο έχουμε προετοιμαστεί και πόσο έχουμε αξιοποιήσει τις Οδηγίες και την προηγούμενη χρηματοδότηση της ΕΕ;
Τι είναι η Ολοκληρωμένη Αντιμετώπιση
Η απάντηση για την προστασία της παραγωγής με μειωμένη χρήση χημικών βασίζεται στην εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης.
Η βάση για ένα πρόγραμμα Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης είναι η εφαρμογή των κατά περίπτωση προληπτικών μέτρων, όπως σωστό κλάδεμα, ισορροπημένη λίπανση, η προστασία των φυσικών εχθρών – ωφέλιμων εντόμων που με φυσικό τρόπο επισκέπτονται την καλλιέργειά μας και μειώνουν τους πληθυσμούς των επιβλαβών εντόμων στην αρχή (περίοδος εγκατάστασης) και σε όλη την καλλιεργητική περίοδο, η παρακολούθηση των πληθυσμών με τις κατάλληλες παγίδες ανάλογα με το είδος του εντόμου.
Η έννοια του ορίου οικονομικής ζημιάς επίσης βοηθά κατά πολύ στη μείωση της χρήσης χημικών, καθώς ψεκάζουμε όταν η πυκνότητα του πληθυσμού του εντόμου-στόχου ξεπεράσει ένα όριο, π.χ. 3 προνύμφες ανά φυτό. Για τη λήψη απόφασης για ψεκασμό λαμβάνουμε υπόψη μας εάν στον πληθυσμό του εντόμου κυριαρχεί το ευαίσθητο στα εντομοκτόνα στάδιό του (π.χ. ωό ή νεαρή προνύμφη), αλλά και την παρουσία φυσικών εχθρών του που, εάν είναι παρόντες, πρέπει να τους επιτρέψουμε να συνεχίσουν το χρήσιμο για εμάς έργο τους.
Εφαρμόζοντας τη θεωρία
Επομένως, λύσεις και πρακτικές υπάρχουν, αλλά το πιο σημαντικό ερώτημα είναι εάν αυτές οι καλές πρακτικές μπορούν να περάσουν στην πράξη και τελικά να εφαρμοστούν. Στο πλαίσιο της νομοθεσίας της ΕΕ για την εφαρμογή της Oλοκληρωμένης Aντιμετώπισης εντάσσεται η πιστοποίηση και η συνταγογράφηση. Ωστόσο, εκτός από καταγραφές και έλεγχο για χρήση εγκεκριμένων εντομοκτόνων και τήρηση ορίων υπολειμμάτων, ο τρόπος που επιλέχθηκε για την εφαρμογή αυτών των μέτρων δεν έφερε κάποια αλλαγή στις γεωργικές πρακτικές για την αντιμετώπιση των εντόμων και την εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης.
Το επόμενο βήμα είναι ο θεσμός του συμβούλου φυτοπροστασίας, ως ο ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ έρευνας και πράξης με σκοπό την εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης με ουσιαστικό τρόπο. Ο τρόπος εφαρμογής που επιλέχθηκε ελπίζουμε πολύ γρήγορα να δείξει εάν οι σύμβουλοι θα μπορούν να εφαρμόσουν την Ολοκληρωμένη Αντιμετώπιση για τα έντομα, καθώς ο θεσμός αυτός χρειάζεται να λειτουργήσει με γεωπόνους καταρτισμένους σε υψηλό βαθμό.
Η αντιμετώπιση των εντόμων είναι πολύπλοκο πρόβλημα, αφού δεν αρκεί να αναγράφει κανείς μόνο το αίτιο αλλά να μπορεί να διακρίνει και όσα προαναφέρθηκαν (συμπτώματα, στάδια ανάπτυξης του εντόμου, καταμέτρηση σε παγίδες και με δειγματοληψίες, είδη και στάδια φυσικών εχθρών, παρασιτισμό κ.ά.), κατόπιν να αξιολογεί τα δεδομένα, αλλά και να βρίσκεται στην καλλιέργεια την κατάλληλη στιγμή για έγκαιρη διαπίστωση της εμφάνισης κάποιου εντόμου-εχθρού.
Επικουρικά μέτρα
Άλλο μέτρο που συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό προς την εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης είναι η παρεμπόδιση σύζευξης (το γνωστό ΚΟΜΦΟΥΖΙΟ), η οποία στοχεύει να δώσει μόνιμη λύση στον έλεγχο των κύριων εντόμων-εχθρών μιας καλλιέργειας χωρίς την ανάγκη ψεκασμών και προστατεύοντας τους φυσικούς εχθρούς, οπότε η ανάγκη για ψεκασμό περιορίζεται μόνο σε δευτερεύοντες εχθρούς, εάν χρειαστεί.
Όμως, για να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, η μέθοδος πρέπει να εφαρμόζεται σε μεγάλες ενιαίες εκτάσεις, όπως έχει συμβεί σε πολλές περιπτώσεις σε άλλες χώρες. Επομένως, η ορθή εφαρμογή του μέτρου δεν είναι τυπικό, αλλά ουσιαστικό θέμα και ανοίγει τον δρόμο (αφού λύνει το πρόβλημα των κύριων εντόμων-εχθρών) για να εφαρμοστούν και άλλες φιλοπεριβαλλοντικές πρακτικές στην αντιμετώπιση των εντόμων μιας καλλιέργειας.
Ακόμη ένα μέτρο είναι τα οικολογικά σχήματα φυτοκάλυψης και οι περιοχές οικολογικής εστίασης όπου φυτικά είδη λειτουργούν ως ξενιστές ωφελίμων εντόμων που μετακινούνται προς την καλλιέργεια και μπορούν να συμβάλλουν στον έλεγχο των επιβλαβών εντόμων.
Η διατήρηση των φυσικών εχθρών σε φυτά εκτός καλλιέργειας και η προστασία τους από εντομοκτόνα στην καλλιέργεια έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να αποτελέσει από μόνη της μέθοδο αντιμετώπισης εντόμων και μάλιστα ορισμένων από τα πλέον δυσεξόντωτα.
Στόχος η απεξάρτηση από τα χημικά
Όλα τα παραπάνω μέτρα προετοιμάζουν τη σταδιακή μετάβαση σε μια γεωργία στην ΕΕ που θα εξαρτάται όλο και λιγότερο από τα χημικά εντομοκτόνα, ωστόσο η υιοθέτησή τους από τους παραγωγούς εξαρτάται από το κατά πόσο η (επιδοτούμενη, αρχικά) δοκιμή και εφαρμογή τους είχε θετικό οικονομικό αντίκτυπο.
Θα πρέπει λοιπόν να γίνει κατανοητή η σημασία της ουσιαστικής και ορθής εφαρμογής όλων των μέτρων της ΕΕ, ώστε να έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, αφού μόνο τότε οι παραγωγοί θα ενδιαφέρονται για την εφαρμογή τους και μετά το τέλος των χρηματοδοτήσεων και θα μπορούν να ωφεληθούν και από τα επόμενα φιλοπεριβαλλοντικά μέτρα της ΕΕ.
Παράλληλα, όμως, χρειάζεται ενίσχυση της προσπάθειας όπως με την αξιοποίηση και διάχυση της υπάρχουσας γνώσης και των ερευνητικών αποτελεσμάτων που υπάρχουν για τις τοπικές συνθήκες της χώρας μας, με την εγκατάσταση αποδεικτικών αγρών, με ενημέρωση των παραγωγών και με ουσιαστική κατάρτιση των συμβούλων στην πρακτική εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης.
Η προετοιμασία για μια βιώσιμη γεωργία που όμως θα βασίζεται όλο και περισσότερο στη βιολογική και σε εναλλακτικές μεθόδους αντιμετώπισης των εντόμων, εξαρτάται από την εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Αντιμετώπισης και την αποδοχή των φιλοπεριβαλλοντικών μεθόδων από τους παραγωγούς και για αυτό οι διαθέσιμες για αυτόν το σκοπό χρηματοδοτήσεις από την ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιούνται με αποτελεσματικό τρόπο.
