του Δρος Εμμανουήλ Καμπουράκη, Εργαστήριο Ελαιοκομίας και Συστημάτων Αγροοικολογικής Παραγωγής, Τμήμα Γεωπονίας, Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο
Η εφαρμογή άριστων πρακτικών στον ελαιώνα βελτιώνει την ποσότητα και την ποιότητα των παραγόμενων ελαιοκομικών προϊόντων, ενώ μειώνει το κόστος παραγωγής και ακολούθως το εισόδημα και την πρόσοδο των ελαιοκαλλιεργητών. Διατηρεί το αγροτικό τοπίο, τη βιοποικιλότητα και τους φυσικούς πόρους (έδαφος, νερό, αέρας) σε άριστη κατάσταση, που στηρίζουν μακροπρόθεσμα την ελαιοπαραγωγή, ενώ συντελεί στην προσαρμογή της ελαιοπαραγωγής σε συνθήκες ακραίων καιρικών φαινομένων και κλιματικής αλλαγής.
Η αριστοποίηση των αλληλοσυνδεμένων πρακτικών διαχείρισης του αγροοικοσυστήματος του ελαιώνα σχετίζεται με α) την επιμελημένη, με το κλάδεμα, διαχείριση της κόμης των ελαιοδέντρων, β) την ελάχιστη εδαφοκατεργασία, γ) τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών στον ελαιώνα με χρήση, ανάμεσα σε άλλα, της αυτοφυούς χλωρίδας και φυτών εδαφοκάλυψης για τη διατήρηση της ωφέλιμης βιοποικιλότητας, δ) την ορθολογική χρήση λιπασμάτων και νερού άρδευσης, βάσει των αναγκών των ελαιοδέντρων και ε) την παρακολούθηση και τον έλεγχο των εχθρών των ελαιοδέντρων.
Κλάδεμα
Το συστηματικό, επιμελημένο κλάδεμα των ελαιοδέντρων, για τη διαμόρφωση του μεγέθους και τη βέλτιστη καρποφορία τους, αποτελεί τη σημαντικότερη καλλιεργητική πρακτική στον ελαιώνα. Με το κλάδεμα ρυθμίζεται το μέγεθος της κόμης του ελαιοδέντρου και, συνεπώς, η φωτοσύνθεσή του και η θρέψη του, οι απώλειες νερού και οι υδατικές ανάγκες του, καθώς και το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας.
Παράγεται ικανοποιητική ποσότητα καρπού, αποτρέπονται εχθροί και ασθένειες και ελαχιστοποιούνται εργασίες και κόστος, όπως της συγκομιδής. Τα υπολείμματα του κλαδέματος συνιστάται να τεμαχίζονται και να επιστρέφουν ως οργανικά υλικά στον ελαιώνα, είτε να χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία φυτικής κοπριάς (κομπόστ). Θα πρέπει να αποφεύγεται η καύση τους, που αυξάνει τις εκπομπές των αερίων θερμοκηπίου και άρα τη συνεισφορά της ελαιοκαλλιέργειας στην κλιματική αλλαγή.
Κατεργασία εδάφους και φυσική ισορροπία
Η ελάχιστη εδαφοκατεργασία, με χρήση κατάλληλων εργαλείων, ελαχιστοποιεί τη διάβρωση και τη συμπίεση του εδάφους. Συνιστάται η διατήρηση της εδαφοκάλυψης με την αυτοφυή βλάστηση ή φυσικά υλικά, κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων. Τα ψυχανθή στην εδαφοκάλυψη είναι σημαντικά για τον εμπλουτισμό του εδάφους με άζωτο και τη μείωση των αναγκών αζωτούχων λιπασμάτων, καθώς και το περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος τους.
Σημαντική είναι η διατήρηση και προστασία της φυσικής ισορροπίας του ελαιώνα και η αύξηση της βιοποικιλότητας με αποφυγή καλλιεργητικών εργασιών που τη μειώνουν, όπως η άσκοπη και εντατική εδαφοκατεργασία και η αναίτια χρήση ζιζανιοκτόνων.
Συνιστάται η προστασία ή και δημιουργία ακαλλιέργητων ζωνών – βιοτόπων σε μεγάλους σε έκταση ελαιώνες και σε αυτούς που βρίσκονται σε περιοχές με μονοκαλλιέργεια της ελιάς ή με εντατική χρήση της γεωργικής γης. Στο πλαίσιο της διατήρησης και προστασίας της φυσικής ισορροπίας του ελαιώνα, καθώς και της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής, διατηρούνται και φυτεύονται ωφέλιμα δέντρα και θάμνοι που αυξάνουν τη βιοποικιλότητα και συντελούν στον πληθυσμιακό περιορισμό των εχθρών της ελιάς και στην προστασία από αυτούς, μειώνοντας την ανάγκη και το κόστος χρήσης φυτοπροστατευτικών ουσιών.
Τέλος, οι ελαιοκαλλιεργητές συνιστάται να προστατεύουν το αγροτικό τοπίο, διατηρώντας στους ελαιώνες όλα εκείνα τα παραδοσιακά στοιχεία που το συνθέτουν (ύπαρξη άλλων εδώδιμων και μη δέντρων, αναβαθμίδες, ξερολιθιές, πρανή με φυσική βλάστηση). Σχετικές μελέτες υλοποιούνται, πειραματικά, στο πλαίσιο του έργου LIFE IGIC «Βελτίωση πράσινων υποδομών σε αγροτικά οικοσυστήματα: Επανασύνδεση φυσικών περιοχών μέσω αντιμετώπισης του κατακερματισμού οικοτόπων», που στοχεύει στην ανάπτυξη πράσινων υποδομών σε ελαιώνες, καθώς και υποστηρικτικών αειφόρων μεθόδων ελαιοκαλλιέργειας (www.lifeigic.eu).
Άρδευση
Η ορθή χρήση αποδοτικών μεθόδων άρδευσης, όπως η στάγδην άρδευση, στους ελαιώνες καλύπτει τις υδατικές ανάγκες των ελαιοδέντρων και βελτιστοποιεί την απόδοσή τους, ενώ παράλληλα διαφυλάσσει τους υδατικούς πόρους και μειώνει το κόστος παραγωγής.
Η άρδευση θα πρέπει να εφαρμόζεται, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των ελαιοδένδρων, κατά προτίμηση τις απογευματινές ώρες και χωρίς να δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για προσβολές των ελαιοδέντρων και του ελαιοκάρπου. Λόγω της κλιματικής αλλαγής, σε πολλές ελαιοκομικές περιοχές πιθανώς να υπάρξουν μειώσεις στη διαθεσιμότητα νερού άρδευσης καλής ποιότητας και να αυξηθεί το κόστος του. Η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών άρδευσης είναι ιδιαίτερα σημαντική στις επιτραπέζιες ποικιλίες ελιάς.
Φυτοπροστασία
Η συστηματική παρακολούθηση των πληθυσμών και των προσβολών των εχθρών των ελαιοδέντρων, πριν από την εφαρμογή επεμβάσεων καταπολέμησης, αποσοβεί άσκοπες, με υψηλό οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος επεμβάσεις και την υποβάθμιση των ελαιοκομικών προϊόντων με υπολείμματα φυτοπροστατευτικών ουσιών.
Οι επεμβάσεις θα πρέπει να εφαρμόζονται μόνο όταν η προσβολή στον ελαιώνα είναι πάνω από το «οικονομικό κατώφλι ζημιάς» και με τη χρήση μόνο των εγκεκριμένων μέσων φυτοπροστασίας για τον υπό καταπολέμηση εχθρό. Σημειώνεται ότι η βιολογία των εχθρών της ελιάς επηρεάζεται, όπως και του ίδιου του δέντρου της ελιάς, από την κλιματική αλλαγή και αυτό κάνει περισσότερο επιτακτική την συνεχή παρακολούθησή τους.
Τέλος, συνιστάται η ορθολογική χρήση του μηχανολογικού εξοπλισμού προς αποφυγή αύξησης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος (εκπομπές αερίων) και του κόστους παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας (καύσιμα).
Σταθερές αποδόσεις
Με την άριστη εφαρμογή των καλλιεργητικών πρακτικών, οι αποδόσεις παραμένουν σταθερές, ανεξαρτήτως του συστήματος διαχείρισης της ελαιοκαλλιέργειας (συμβατική, ολοκληρωμένη, βιολογική). Η ελαιοπαραγωγή χρησιμοποιεί αποτελεσματικά την ενέργεια και τους φυσικούς πόρους, ελαχιστοποιεί τις επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και εν γένει στο περιβάλλον και στο τοπίο, καθώς και τα υπολείμματα συνθετικών χημικών ουσιών, που υποσκάπτουν την ποιότητα και τη διατροφική αξία των ελαιοκομικών προϊόντων.
Επίσης, εξασφαλίζεται η συμμόρφωση της ελαιοπαραγωγής στις απαιτήσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και της Πράσινης Συμφωνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αειφορία και ποιοτική διαφοροποίηση των ελαιοκομικών προϊόντων της Ελλάδας ως προς τις ανταγωνίστριες χώρες. Τέλος, η ελαιοπαραγωγή καθίσταται αειφόρος και βιώσιμη στο διεθνές μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Σημαντική είναι η ενημέρωση – εκπαίδευση των ελαιοπαραγωγών στις άριστες πρακτικές και τις σχετικές προόδους της τεχνολογίας και η παροχή οδηγιών και κινήτρων για την υιοθέτησή τους ή αντικινήτρων για τη μη χρήση των ορθών γεωργικών πρακτικών. Τo Εργαστήριο Ελαιοκομίας και Συστημάτων Αγροοικολογικής Παραγωγής του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου (ΕΛΜΕΠΑ) υλοποιεί εκπαιδεύσεις για την κατάρτιση των εμπλεκομένων στην ελαιοπαραγωγή στις ορθές καλλιεργητικές πρακτικές.
Λίπανση
Η ετήσια ορθολογική χρήση λιπασμάτων ενδεδειγμένης σύστασης, βάσει των αναγκών των ελαιοδένδρων και λαμβάνοντας υπόψη τη γονιμότητα του εδάφους και τις κλιματικές συνθήκες κατά την εφαρμογή τους, αριστοποιεί την απόδοση των ελαιοδένδρων και μειώνει το κόστος παραγωγής. Η αλόγιστη, λανθασμένη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων ευθύνεται για τις εκπομπές υποξειδίου του αζώτου που συντελεί στην κλιματική αλλαγή.
