OxyContin, το συνταγογραφούμενο οπιοειδές που «θέρισε» την αμερικανική ύπαιθρο (Mέρος Β’)

Συνεχίζοντας την ανασκόπησή μας στην κρίση των οπιοειδών στις ΗΠΑ και την περίπτωση της οξυκωδόνης, έτσι όπως αυτά αναδεικνύονται από τη βραβευμένη αμερικανική μίνι σειρά «Dopesick», βλέπουμε να επιβεβαιώνεται κατ’ επανάληψη από την έρευνα κατά της Purdue (όπως αυτή ξεδιπλώνεται στα επεισόδια της σειράς) ότι η πλέον προσφιλής πρακτική της εταιρείας ήταν να προσεγγίζει τους κρατικούς λειτουργούς, που κανονικά θα έπρεπε να την ελέγχουν και να της βάζουν φραγμούς, και να τους εντάσσει σταδιακά στο payroll της. Αυτό το παρασκηνιακό παιχνίδι απέδωσε τόσο στην περίπτωση του πρώην υψηλόβαθμου αξιωματούχου του FDA, Κ. Ράιτ, όσο και σε αυτήν του εισαγγελέα του Μέιν, Τζέι Μακλόσκι, ο οποίος το 2000 ήταν ο πρώτος που είχε ασκήσει δημόσια κριτική στο OxyContin και είχε δείξει πρόθεση να το οριοθετήσει. Τελικά, αυτό όχι μόνο δεν έγινε ποτέ, αλλά στη συνέχεια, όταν ιδιώτευσε, ο ίδιος άρχισε να εκπροσωπεί την Purdue μέσω του δικηγορικού του γραφείου!

Όλες οι ανωτέρω ενέργειες της Purdue είχαν γίνει τόσο διακριτικά, ώστε πολλές πτυχές του παρασκηνιακού αυτού παιχνιδιού παρέμεναν για πολύ καιρό άγνωστες όχι μόνο στην κοινή γνώμη, αλλά και στις διωκτικές αρχές. Επιπλέον, η εταιρεία δεν δίσταζε να επιστρατεύει ιατρούς που διατύπωναν βολικές –για εκείνη– ψευδοεπιστημονικές θεωρίες (όπως αυτή του ψευδο-εθισμού, σύμφωνα με την οποία τα περισσότερα συμπτώματα εθισμού είναι στην πραγματικότητα αθεράπευτος πόνος και, άρα, θεραπεία είναι η χορήγηση περισσότερων φαρμάκων στον ασθενή) ή επιχειρούσε να φορτώνει την ευθύνη στους ίδιους τους χρήστες και μετέπειτα –όταν ο κλοιός στένεψε υπερβολικά για τους διοικούντες της– στους εκπροσώπους πωλήσεών της (αποδίδοντας την παραπλανητική προώθηση του φαρμάκου στον… ζήλο τους), ώστε να βγουν «λάδι» τα μεγαλοστελέχη.

Κρατική αναλγησία και διαφθορά

Στο timeline του «Dopesick», κομβικό –τουλάχιστον στη θεωρία– βήμα προόδου στη μάχη κατά του OxyContin θα αποτελέσει το 2001 η επιτυχημένη προσπάθεια της Μ. Μέγιερ να αποδείξει, σε συνεργασία με μία ομάδα επιστημόνων, ότι βάσει κλινικών μελετών οι θάνατοι από υπερβολική δόση oξυκωδόνης αφορούσαν κυρίως ασθενείς με διαγνωσμένα προβλήματα πόνου, στους οποίους το φάρμακο είχε χορηγηθεί σύμφωνα με την ιατρική συνταγή και όχι τόσο χρόνιους χρήστες ναρκωτικών ουσιών (οι οποίοι είχαν στραφεί σε φθηνότερα ναρκωτικά, όπως η ηρωίνη).

Δεδομένου του κύματος αρνητικής δημοσιότητας μετά τη γνωστοποίηση των ανωτέρω ευρημάτων, ο θεατής της σειράς φαντάζεται ότι οι μέρες της οξυκωδόνης είναι μετρημένες, καθώς σε εκείνο το κρίσιμο «σταυροδρόμι» ο FDA εμφανίζεται έτοιμος να αποσύρει την ετικέτα με τον ψευδή ισχυρισμό περί «σπάνιου εθισμού». Και, όμως, όχι. Οι κρατικές υπηρεσίες θα συνεχίσουν να κλείνουν τα μάτια στον κίνδυνο, καθώς εμείς παρακολουθούμε την Purdue να διαπραγματεύεται επιτυχώς με τον FDA σχετικά με την αναδιατύπωση της ετικέτας του επικίνδυνου ναρκωτικού, περιορίζοντας έτσι τη ζημιά για την εταιρεία και κρατώντας το OxyContin στο «παιχνίδι». Πιο συγκεκριμένα, παρά τη νέα ετικέτα υψηλής επικινδυνότητας που της επέβαλε ο FDA, η εταιρεία μπόρεσε να πατήσει πάνω στον ισχυρισμό για μακροχρόνια χρήση του φαρμάκου, ώστε να πετύχει την επ’ αόριστον χορήγησή του από τους γιατρούς και, τελικά, τον πολλαπλασιασμό των πωλήσεών του, σηματοδοτώντας μια ακόμα πιο επιθετική καμπάνια προώθησης.

Το 2002, έναν χρόνο αφότου ο FDA άλλαξε την ετικέτα της οξυκωδόνης σε «υψηλής επικινδυνότητας» –μετά τον σάλο που είχε προκαλέσει η σκόπιμη διαρροή της επιβαρυντικής έρευνας της DEA στον Τύπο–, παρουσιάζεται σε συνάντηση στα γραφεία του Οργανισμού –παρουσία των εκπροσώπων της Purdue– η ενδελεχής έρευνα της DEA σε δείγμα 1.304 νεκροψιών (με συμμετοχή φαρμακολόγων της Δίωξης). Σύμφωνα με τα ευρήματα, το 98% των νεκρών από υπερβολική δόση οξυκωδόνης δεν ήταν χρήστες ναρκωτικών, που έπαιρναν το φάρμακο με σνιφάρισμα ή ένεση, αλλά απλά τους χορηγούνταν διά του στόματος, όπως είχε εγκρίνει ο FDA.

Ωστόσο, σε μια σοκαριστική –ή και όχι τόσο!– εξέλιξη των πραγμάτων, οι διοικούντες στον FDA χαρακτηρίζουν τα ευρήματα ασαφή και δεν προχωρούν σε περαιτέρω μέτρα κατά της οξυκωδόνης, οδηγώντας σε αδιέξοδο τον αγώνα της Μέγιερ για τον τερματισμό της κρίσης των οπιοειδών. Σε αυτή την καμπή της σειράς, γίνεται πασιφανές (λαμβάνοντας υπόψη την ήδη γνωστή περίπτωση του Κ. Ράιτ) ότι τα στελέχη του FDA βλέπουν την Purdue ως πιθανή επόμενη επαγγελματική στέγη (!) και γι’ αυτό διστάζουν να είναι άτεγκτοι απέναντί της. Το 2006, αφότου η εισαγγελική έρευνα των Ρ. Μάουντκαστλ και Ρ. Ραμσάιρ έχει «δέσει» την υπόθεση της παραπλανητικής προώθησης του OxyContin (ενώνοντας όλα τα αθέατα κομμάτια του προαναφερθέντος παζλ), η μεγάλη πρόκληση για τους δύο προεξάρχοντες εισαγγελικούς λειτουργούς είναι να φτάσουν την υπόθεση «ψηλότερα», απαγγέλοντας κατηγορίες στη διοίκηση της Purdue για την εν γνώση τους εγκληματική προώθηση ενός φαρμάκου άκρως επικίνδυνου για το κοινωνικό σύνολο.

Πατούν, λοιπόν, πάνω σε παλαιότερες καταθέσεις τριών κορυφαίων στελεχών της φαρμακοβιομηχανίας, τα οποία είχαν διαβεβαιώσει ενώπιον του Αμερικανικού Κογκρέσου ότι δεν γνώριζαν ότι υπήρχε κατάχρηση οξυκωδόνης μέχρι και το 2000, όταν και τους ενημέρωσε ο Τ. Μακλόσκι, τότε εισαγγελέας του Μέιν και μετέπειτα… εργαζόμενός τους, και ψάχνουν στοιχεία για να θεμελιώσουν ψευδορκία.

Αυτή την προσπάθεια έρχεται να συνδράμει την κατάλληλη στιγμή, ως «από μηχανής» θεός, ο συνειδησιακά ανανήψας ιατρικός επισκέπτης Μ. Κάτλερ, ο οποίος αποφασίζει να αποστείλει στις Αρχές μια σειρά από κασέτες εκπαίδευσης της φαρμακευτικής Purdue, τις οποίες είχε υπεξαιρέσει. Το περιεχόμενό τους αποδεικνύει ξεκάθαρα ότι οι ιατρικοί επισκέπτες ήταν απλά εκτελεστικά όργανα, δασκαλεμένοι από την ίδια την εταιρεία να διαδίδουν τους κατάφωρα ψευδείς ισχυρισμούς της και να προβαίνουν σε άκρως επιθετικές πωλήσεις του ναρκωτικού. Χάρη κυρίως σε αυτό το υλικό (σε συνδυασμό με άρθρα εφημερίδων και μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που οι δύο αδιάφθοροι βοηθοί εισαγγελείς εντοπίζουν να έχουν αποσταλεί στα μεγαλοστελέχη, πιστοποιώντας ότι γνώριζαν κάθε λεπτομέρεια ήδη από το 1997), καθίσταται εφικτό να στοιχειοθετηθεί κατηγορητήριο εις βάρος των προσώπων της διοίκησης της Purdue για ψευδή κατάθεση στο Κογκρέσο και συνωμοσία για εξαπάτηση.

Οι Αρχές έχουν επιτέλους μια ξεκάθαρη υπόθεση παραπλανητικής προώθησης φαρμάκου, με σκοπό την απάτη μέσω τηλεπικοινωνίας και αλληλογραφίας (σ.σ. τα παραπλανητικά διαφημιστικά φυλλάδια με τα οποία είχε γεμίσει η Purdue τα νοσοκομεία) και συνωμοσίας για ξέπλυμα μαύρου χρήματος (επειδή η εταιρεία είχε αποκομίσει κέρδη από παράνομες ενέργειες).

Σύμφωνα με το υπόμνημα της Εισαγγελίας (σ.σ. πρόταση άσκησης κατηγοριών στη φαρμακευτική Purdue και τρία υψηλόβαθμα στελέχη, τους Μάικλ Φρίντμαν, Πολ Γκολντενχάιμ και Χάουαρντ Γιουντέλ), «ίσως καμιά υπόθεση στην ιστορία δεν επιβάρυνε τη δημόσια υγεία και ασφάλεια όσο αυτή της Δυτικής Περιφέρειας της Βιρτζίνια». Σύμφωνα με κάποια άλλα αποσπάσματα: «Η κατάχρηση της οξυκωδόνης επηρέασε τις ζωές εκατομμυρίων Αμερικανών» και «το ψεύτικο γράφημα και η δόλια συμπεριφορά στην υπόθεση αυτή έχουν άμεση σχέση με την υγεία αυτής της περιοχής και ολοκλήρου του έθνους».

Πύρρειος νίκη

Ωστόσο, η πρόταση άσκησης κατηγοριών στη φαρμακευτική Purdue και τα τρία υψηλόβαθμα στελέχη Φρίντμαν, Γκολντενχάιμ και Γιουντέλ για κακούργημα συναντά ένα ακόμη τείχος, αυτήν τη φορά από το αμερικανικό υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο έχει τη «διάθεση» να επιτρέψει να προχωρήσει η υπόθεση μόνο μέχρι… ενός σημείου, προφανώς λόγω των υψηλών διασυνδέσεων των επικεφαλής της Purdue. Έτσι, το αρχικό υπόμνημα των αδιάφθορων για τα κακουργήματα μετατρέπεται με συνοπτικές διαδικασίες σε υπόμνημα για πταίσματα και ως τέτοιο αποστέλλεται, τελικά, στο υπουργείο. Τελικά, οι ευσυνείδητοι εισαγγελικοί λειτουργοί καταφέρνουν μεν να πετύχουν ένα σημαντικό δεδικασμένο, με σκοπό να αποθαρρύνουν τις φαρμακευτικές εταιρείες από αθέμιτες πρακτικές που ξεπουλάνε τη δημόσια υγεία στον βωμό του κέρδους. Ωστόσο, πρόκειται για μια «πύρρειο νίκη», καθώς τα τρία κατηγορούμενα μεγαλοστελέχη της Purdue δηλώνουν ενώπιον της έδρας την ενοχή τους για πταίσματα και έτσι παίρνουν πάνω τους όλο το βάρος των εγκλημάτων της Purdue, αφήνοντας εκτός κάδρου κατηγοριών την οικογένεια Σάκλερ (σ.σ. η Εισαγγελία θεωρούσε ότι αν τα στελέχη δικάζονταν για κακούργημα, θα έδιναν στεγνά τους ανωτέρους τους, δηλαδή την οικογένεια Σάκλερ).

Εξετάζοντας σφαιρικά την υπόθεση της Purdue, αυτό που σίγουρα πόνεσε περισσότερο τους ιδιοκτήτες της, πέρα από τη δημόσια κατακραυγή μετά τη δεδηλωμένη ενοχή της εταιρείας για παραπλάνηση (με ό,τι συνεπαγόταν αυτό για την αρνητική διαφήμιση σχετικά με την οξυκωδόνη), ήταν ο οικονομικός συμβιβασμός στον οποίο προχώρησε η Purdue με τον εισαγγελέα Τ. Μπράουνλι, ύψους 600 εκατ. δολαρίων – ένας από τους μεγαλύτερους συμβιβασμούς στα χρονικά των φαρμακευτικών. Βέβαια, το αποτέλεσμα της επιμονής του Μπράουνλι και της ομάδας του, κόντρα σε άνωθεν πιέσεις, ήταν τελικά ο πρώτος να βρεθεί σε λίστα… απολύσεων και να κινδυνεύσει να χάσει τη θέση του, προτού πρυτανεύσει η λογική κόντρα σε μια τέτοια ανεκδιήγητη και σκανδαλώδη απόφαση.

Στην πράξη, βέβαια, παρά την καταδίκη της Purdue, η οξυκωδόνη παρέμεινε στην αγορά και, μάλιστα, ο «αρχιερέας» του όλου σκανδάλου, Ρίτσαρντ Σάκλερ, δεν είχε κανένα ενδοιασμό να πιέσει για ακόμα πιο επιθετικές πωλήσεις, όπως παρακολουθούμε στο τελευταίο επεισόδιο της σειράς – κάτι που επιβεβαιώνεται και από τα πραγματικά στοιχεία. Τουλάχιστον, όμως, αυτή η υπόθεση αποτέλεσε ένα εφαλτήριο για να πατήσουν πάνω της και άλλες υποθέσεις μελλοντικά, ώστε να έχουμε περισσότερες τέτοιες καταδίκες και νομικούς φακέλους των εγκλημάτων των φαρμακευτικών εταιρειών.

Εκ του αποτελέσματος, μάλιστα, η ανάδειξη του σκανδάλου αποτέλεσε την αρχή της εκκωφαντικής πτώσης της οικογένειας Σάκλερ από το βάθρο στο οποίο είχε εγκατασταθεί επί δεκαετίες, φθάνοντας, έστω και με καθυστέρηση, στο σημείο να αποκαθηλωθούν πλήρως στα μάτια της κοινής γνώμης και να αυτοεξορισθούν από τις ΗΠΑ το 2019, αφού είχαν χαρακτηριστεί και επικριθεί δημόσια ως η οικογένεια που έφερε στη χώρα την κρίση των οπιοειδών. Συνολικά, εισαγγελείς σε 25 Πολιτείες άσκησαν αγωγές εναντίον της φαρμακευτικής Purdue.

Η πτώση των Σάκλερ

Το 2020, στο πλαίσιο ενός κοστοβόρου συμβιβασμού πολλών δισ. δολαρίων για τη διευθέτηση των μαζικών αγωγών κατά της Purdue, η οικογένεια Σάκλερ έχασε τον έλεγχο της φαρμακευτικής και κλήθηκε να πληρώσει 4,5 δισ. δολάρια, ως αντάλλαγμα για να μη μηνυθούν τα μέλη της. Ωστόσο, το 2024, το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών ανέτρεψε την προηγούμενη συμφωνία με την Purdue, που θα έδινε στην οικογένεια Σάκλερ ασυλία από μελλοντικές αγωγές για οπιοειδή – μια διάταξη που δεν αποτελεί μέρος της αναθεωρημένης συμφωνίας. Τούτων λεχθέντων, μέχρι σήμερα, οι ίδιοι οι Σάκλερ δεν έχουν κατηγορηθεί ευθέως για κανένα απολύτως έγκλημα!

Εμβάθυνση στο προσωπικό δράμα των απλών ανθρώπων της υπαίθρου

Παράλληλα με το ξεδίπλωμα του ανωτέρω χρονικού, η σειρά «Dopesick» εστιάζει και στο προσωπικό δράμα των εθισμένων, τα μονοπάτια των οποίων διασταυρώθηκαν με το OxyContin – άνθρωποι της διπλανής πόρτας, των οποίων η απαιτητική ζωή στην ύπαιθρο αρχικά βελτιώθηκε χάρη στις ευεργετικές πρώτες επιδράσεις της οξυκωδόνης, αλλά σταδιακά καταστράφηκε τόσο από τον εθισμό στην ουσία όσο και τη μεγάλη επικινδυνότητα του φαρμάκου να οδηγήσει σε περιστατικά υπερβολικής δόσης.

Σε πρώτο πλάνο βρίσκεται ο Δρ Φίνιξ (ένας συγκλονιστικός Κίτον), ένας από τους τραγικούς ήρωες της υπόθεσης, ο οποίος χορήγησε το επικίνδυνο φάρμακο στους ασθενείς του (σ.σ. κυρίως ανθρακωρύχοι σε ορυχεία) με τις καλύτερες των προθέσεων, όντας και εκείνος παραπλανημένος από την ετικέτα του FDA και τους λοιπούς ψευδείς ισχυρισμούς, αλλά τελικά βρέθηκε μπλεγμένος μαζί του με τρόπους που δεν θα μπορούσε να έχει φανταστεί, φθάνοντας να ολισθήσει και εκείνος στο μονοπάτι των χρηστών.

Συνολικά, η σειρά καταδεικνύει τον δαίμονα του εθισμού σε όλες του τις εκφάνσεις. Έναν εσωτερικό δαίμονα, που πριονίζει σταδιακά την «καρέκλα» του υποκειμένου του, όπως ακριβώς ο αντίστοιχος δαίμονας της εταιρικής απληστίας (με αιχμή του δόρατος τις αθέμιτες πρακτικές, που θέτουν σε προτεραιότητα το κέρδος έναντι της ανθρώπινης υγείας) βάζει δυναμίτη στα θεμέλια της κοινωνίας μας.

Επιμύθιο

Κλείνοντας, αξίζει να επισημανθεί ένα χρήσιμο φλας μπακ πίσω στο 1962, το οποίο αφήνει να διαπιστώσουμε ότι η εταιρεία της οικογένειας Σάκλερ προέβαινε διαχρονικά σε αθέμιτες πρακτικές που διακινδύνευαν τη δημόσια υγεία, προκρίνοντας τα συμφέροντά της σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Όπως έχουν πράξει στο παρελθόν ταινίες όπως το πολύ καλό «Dallas Buyers Club» (σ.σ. η επέλαση της μάστιγας του AIDS στις ΗΠΑ και ο ανήθικος ρόλος φαρμακευτικών, που λειτουργούσαν ανασταλτικά στο να υιοθετηθούν αποτελεσματικές θεραπείες), το «Dopesick» κρούει τον κώδωνα για τα αδίστακτα παιχνίδια που παίζουν οι φαρμακοβιομηχανίες, με τη δίψα τους για χρήμα και τις υψηλές δικτυώσεις τους, σε βάρος της δημόσιας υγείας, η οποία τελεί υπό καθεστώς ομηρίας, στο έλεος μεγάλων συμφερόντων. Και αυτή, δυστυχώς, δεν είναι μια παθογένεια που περιορίζεται στην υπόθεση του OxyContin, της Purdue και της οικογένειας Σάκλερ, αλλά αποτελεί ένα πολύ πιο εκτεταμένο φαινόμενο στην αρένα των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών.