Πανώλη αιγοπροβάτων: Ασθένεια χωρίς επιπτώσεις στον άνθρωπο, αλλά με οικονομικές συνέπειες

Η Peste des Petits Ruminants (PPR), γνωστή στη χώρα μας ως Πανώλη των Μικρών Μηρυκαστικών, είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική ασθένεια των ζώων που προσβάλλει οικόσιτα και άγρια μικρά μηρυκαστικά. Προκαλείται από έναν ιό που ανήκει στο γένος Morbillivirus, στην οικογένεια Paramixoviridae. Μόλις εισαχθεί σε μια «καθαρή» από προσβολές περιοχή, ο ιός μπορεί να μολύνει έως και το 90% μιας αγέλης ζώων και η ασθένεια σκοτώνει έως και το 70% των μολυσμένων ζώων. Ωστόσο, ο ιός της PPR δεν μολύνει τον άνθρωπο. 

Τα ιστορικά δεδομένα της ασθένειας και οι διεθνείς επιπτώσεις της

H πρώτη αναφορά εστίας της PPR έγινε το 1942 στην Ακτή Ελεφαντοστού της Δυτικής Αφρικής. Από τότε, η ασθένεια έχει εξαπλωθεί σε μεγάλα τμήματα της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής, της Ασίας και της Ευρώπης. Σήμερα, περισσότερες από 70 χώρες επηρεάζονται ή διατρέχουν υψηλό κίνδυνο από την ασθένεια. Οι χώρες που έχουν μολυνθεί από PPR και βρίσκονται σε κίνδυνο φιλοξενούν περίπου 1,7 δισ. κεφάλια, ήτοι περίπου το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού αιγοπροβάτων. 

Η PPR προκαλεί ετήσιες οικονομικές απώλειες έως και 2,1 δισ. δολαρίων. Αν κοιτάξουμε πέρα από αυτόν τον αριθμό, 300 εκατομμύρια οικογένειες κινδυνεύουν να χάσουν τα προς το ζην, την επισιτιστική ασφάλεια και τις ευκαιρίες απασχόλησής τους. Επιπλέον, τα μικρά μηρυκαστικά και τα προϊόντα τους αποτελούν σημαντικά εμπορεύματα, ιδιαίτερα στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Ως εκ τούτου, η PPR επηρεάζει σημαντικά τα κέρδη από τις εξαγωγές και δημιουργεί ελλείψεις εφοδιασμού. Η αδυναμία των οικογενειών, των κοινοτήτων και των ιδρυμάτων να προβλέψουν, να απορροφήσουν ή να ανακάμψουν από την PPR μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τις εθνικές και περιφερειακές αναπτυξιακές προσπάθειες και να γυρίσει τον χρόνο αρκετές δεκαετίες πίσω.

Ένα ξέσπασμα της PPR ισοδυναμεί με συνθήκη έκτακτης ανάγκης, εξαιτίας της ταχείας εξάπλωσής της και του υψηλού ποσοστού θνησιμότητας των ζώων

Για παράδειγμα, η Μογγολία ανέφερε τα πρώτα της κρούσματα PPR σε πληθυσμούς αιγοπροβάτων τον Σεπτέμβριο του 2016. Ελλείψει επαρκούς ανταπόκρισης από τις τοπικές κτηνιατρικές υπηρεσίες, η ασθένεια εξαπλώθηκε γρήγορα, καταστρέφοντας τα αγροτικά μέσα διαβίωσης και διακόπτοντας τις εξαγωγές και τις αλυσίδες αξίας. Τον Δεκέμβριο του 2016, η PPR εξαπλώθηκε σε άγρια είδη αντιλόπης, σκοτώνοντας έως και το 60% του πληθυσμού της αντιλόπης Saiga, ενός είδους κρίσιμα απειλούμενου με εξαφάνιση, σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN).

Ανάγκη για άμεση επέμβαση και επαγρύπνηση για την αντιμετώπισή της

Ένα ξέσπασμα της PPR ισοδυναμεί με συνθήκη έκτακτης ανάγκης, εξαιτίας της ταχείας εξάπλωσής της και του υψηλού ποσοστού θνησιμότητας των ζώων. Οι θανατηφόρες ασθένειες των μικρών μηρυκαστικών, όπως η PPR, επηρεάζουν τα ήδη ευάλωτα μέσα διαβίωσης και μπορούν να αποδεκατίσουν τις οικονομίες των φτωχών πληθυσμών, ιδίως σε κτηνοτροφικές περιοχές.

Οι άνθρωποι γίνονται απελπισμένοι όταν χάνουν τα περιουσιακά τους στοιχεία. Τα ξεσπάσματα της PPR και η απελπισία λόγω των απωλειών που αυτή σηματοδοτεί, μπορούν επομένως να προκαλέσουν αναταραχή, μετανάστευση και ασταθείς καταστάσεις ασφάλειας. Η εξάλειψη της PPR αυξάνει τη βιωσιμότητα, αμβλύνει τη φτώχεια, βελτιώνει την ανθεκτικότητα των φτωχών κτηνοτρόφων και των κοινοτήτων τους, τους επιτρέπει να αντιμετωπίσουν καλύτερα άλλους κραδασμούς και απειλές, αποτρέπει την αναγκαστική μετανάστευση και μετριάζει τις εξτρεμιστικές τάσεις. 

Η σημασία των μικρών μηρυκαστικών

Τα μικρά μηρυκαστικά (σ.σ. συνολικά 2,1 δισ. κεφάλια παγκοσμίως, σύμφωνα με τη FAOSTAT) είναι ο κύριος κτηνοτροφικός πόρος πολλών φτωχών αγροτικών οικογενειών σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των αγροτών που επιβιώνουν υπό αντίξοες συνθήκες και των ακτημόνων χωρικών. Για αυτά τα νοικοκυριά, τα αιγοπρόβατα αποτελούν πηγή τροφής και τακτικού εισοδήματος, ένα μέσο κεφαλαιοποίησης των αποταμιεύσεων και ένα δίχτυ ασφαλείας σε περιόδους δυσχέρειας. Η πώληση ζώων ή των προϊόντων τους παρέχει τους απαραίτητους πόρους για πρόσβαση σε τρόφιμα, καθώς και σε εκπαιδευτικές και κοινωνικές υπηρεσίες.

Τα τρόφιμα που προέρχονται από αιγοπρόβατα αποτελούν ουσιαστικό μέρος της διατροφής πολλών ανθρώπων σε όλον τον κόσμο και συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του υποσιτισμού. Το αιγοπρόβειο γάλα και το κρέας είναι υψηλής θρεπτικής αξίας και παρέχουν υψηλής ποιότητας πρωτεΐνες, βιταμίνες και μέταλλα κρίσιμα για τη γνωστική ανάπτυξη και τη σωματική δύναμη, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Τα μικρά μηρυκαστικά εκτρέφονται σε διάφορα συστήματα παραγωγής, προσθέτοντας αξία στη γη, την εργασία και τα περιουσιακά στοιχεία: Παράγουν γάλα, κρέας, μαλλί, ίνες και δέρματα. Υποστηρίζουν τα προς το ζην εμπόρων, μεταποιητών, χονδρεμπόρων και λιανοπωλητών που εμπλέκονται στην αλυσίδα αξίας. Το εμπόριο ζώντων ζώων, αιγοπρόβειου κρέατος και κατσικίσιου γάλακτος εκτείνεται από τις τοπικές έως τις εθνικές, περιφερειακές και διεθνείς αγορές.

Τα μικρά μηρυκαστικά είναι καλά προσαρμοσμένα σε ξηρά και ημίξηρα περιβάλλοντα και διατηρούνται σε διάφορα συστήματα παραγωγής σε όλον τον κόσμο. Αυτές περιλαμβάνουν ποιμενικές περιοχές, όπου τα κατσίκια και τα πρόβατα κάνουν ένα μεικτό κοπάδι. Τα νοικοκυριά μπορεί να εξαρτώνται πλήρως από τα ζώα για την επιβίωση, καθώς η φυτική παραγωγή μπορεί να είναι απούσα.

Η παγκόσμια διάσταση της εξάλειψης της νόσου

Ο έλεγχος και, τελικά, η εξάλειψη της PPR σημαίνει:

• Καταπολέμηση της αγροτικής φτώχειας: Η εξάλειψη της PPR θα διατηρήσει το εισόδημα και την περιουσιακή βάση 300 εκατομμυρίων αγροτικών οικογενειών. Τα αιγοπρόβατα αποτελούν πηγή τακτικού εισοδήματος, μέσο κεφαλαιοποίησης της αποταμίευσης και δίχτυ ασφαλείας για να αντιμετωπίσουμε δύσκολες στιγμές. Η πώληση ζώων ή των προϊόντων τούς παρέχει πόρους που απαιτούνται για την πρόσβαση σε τρόφιμα, καθώς και εκπαιδευτικές και κοινωνικές υπηρεσίες για τις οικογένειές τους.
  Η εξάλειψη της PPR θα προωθήσει την οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών σε μέρη του κόσμου όπου η ενδυνάμωση των τελευταίων αλλάζει τα δεδομένα. Οι γυναίκες είναι συχνά υπεύθυνες για τέτοια μικρά εξημερωμένα ζώα, εκτρέφοντάς τα, αλλά και πουλώντας σε τοπικό περιβάλλον τα σχετιζόμενα προϊόντα.

• Διασφάλιση επισιτιστικής ασφάλειας και διατροφής: Η εξάλειψη της PPR βοηθά στην αντιμετώπιση της επισιτιστικής ανασφάλειας και του υποσιτισμού, με αποτέλεσμα να έχει διαρκή θετικό αντίκτυπο στη διατροφική κατάσταση ορισμένων από τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς.
• Ενίσχυση της ανθεκτικότητας και των εθνικών οικονομιών: Τα αιγοπρόβατα είναι κινητά περιουσιακά στοιχεία που μπορούν να μετεγκατασταθούν σε περιόδους κλιματικής πίεσης ή ασταθών καταστάσεων ασφάλειας. Συνεπώς, η εξάλειψη της PPR θα βελτιώσει με βιώσιμο τρόπο την ανθεκτικότητα των φτωχών αγροτών στις κοινότητές τους και θα τους επιτρέψει να διαχειρίζονται καλύτερα άλλα σοκ και απειλές, ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα επιρρεπή σε κρίσεις και εύθραυστα, μετριάζοντας περαιτέρω τις μεταναστευτικές τάσεις.

Η εξάλειψη θα αυξήσει, επίσης, το οικονομικό δυναμικό για τους αγρότες και άλλους συμμετέχοντες στην αλυσίδα αξίας του αιγοπρόβειου κρέατος, του γάλακτος, του μαλλιού, του δέρματος και των ινών. Συνολικά, η εξάλειψη αυτής της ασθένειας μπορεί να συμβάλει στην αύξηση του ΑΕΠ της γεωργίας σε πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

Η εξάλειψη της PPR θα συμβάλει σημαντικά στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs), ιδιαίτερα του SDG 1 (χωρίς φτώχεια), του SDG 2 (μηδενική πείνα), αλλά και των SDGs 5 (ισότητα των φύλων), του SDG8 (αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη) και του SDG15 (ζωή στη γη). 

Με χρονικό ορίζοντα το 2030

Η PPR μπορεί να εξαλειφθεί παγκοσμίως έως το 2030. Μπορεί να διαγνωστεί εύκολα και οικονομικά, ενώ είναι διαθέσιμο ένα αξιόπιστο, φθηνό και υψηλής ποιότητας εμβόλιο που παρέχει ισόβια ανοσία στα εμβολιασμένα ζώα μετά από μία μόνο δόση. Ο ιός έχει, επίσης, μια σχετικά σύντομη μολυσματική φάση και δεν επιβιώνει για πολύ έξω από έναν ξενιστή, καθιστώντας τον ιδανικό υποψήφιο για μια συντονισμένη προσπάθεια εξάλειψης. Η ενίσχυση των ικανοτήτων των εθνικών κτηνιατρικών υπηρεσιών για τον έλεγχο και την εξάλειψη αυτής της ασθένειας θα αποφέρει, επίσης, ευρέως οφέλη στην καταπολέμηση άλλων ζωικών ασθενειών. 

Η αυξανόμενη διεθνής συναίνεση και η πολιτική υποστήριξη για την εξάλειψη της PPR, η τεχνική σκοπιμότητα, τα υψηλά ποσοστά απόδοσης μιας διοργανωσιακής επένδυσης που καλύπτουν γενεές και η αποδεδειγμένη συνεργασία FAO-OΗE για την επιτυχή εξάλειψη διασυνοριακών ζωικών ασθενειών –όπως συνέβη με την πανώλη των βοοειδών– αποτελούν ισχυρές εγγυήσεις επιτυχίας του Παγκόσμιου Προγράμματος Εξάλειψης της PPR.