του Βασίλη Παπαναστάση, oμότιμου καθηγητή ΑΠΘ, προέδρου του Ελληνικού Αγροδασικού Δικτύου, τακτικού μέλους της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας
Οι καταστροφικές δασικές πυρκαγιές του Αυγούστου έφεραν σε απόγνωση τους αγρότες, ιδιαίτερα τους ρητινοπαραγωγούς που ρητίνευαν τα δάση της χαλεπίου πεύκης, τους ελαιοπαραγωγούς, καθώς και άλλους ιδιοκτήτες δενδρωδών καλλιεργειών.
Για την αποκατάσταση του εισοδήματος αυτών των αγροτών, έχει προταθεί να γίνουν στις καμένες εκτάσεις «παραγωγικές» αναδασώσεις με δασικά είδη που παράγουν ξυλεία και καρπούς. Αν και η ιδέα είναι σωστή, δεν διευκρινίζεται στο άρθρο σε ποιες εκτάσεις (δασικές ή γεωργικές) θα πρέπει να γίνουν αυτές οι παρεμβάσεις, ενώ χρησιμοποιείται και λανθασμένη ορολογία.
Καμένες δασικές εκτάσεις
Η πρόταση για φυτεία «παραγωγικών», κυρίως πυράντοχων, φυτικών ειδών στα καμένα πευκοδάση της Αττικής και της Εύβοιας έχει γίνει και από άλλους επιστήμονες στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο Τύπο. Είναι όμως εσφαλμένη. Κι αυτό γιατί τα καμένα δάση θα πρέπει να αφεθούν να επανέλθουν από μόνα τους με τη φυσική διαδοχή, ούτως ώστε να αποκατασταθεί η οικολογική ισορροπία και η βιοποικιλότητα. Η πλειονότητα των καμένων δασών αποτελούνταν από χαλέπιο πεύκη, η οποία αναγεννιέται εύκολα μετά την πυρκαγιά, από τα σπέρματα που πέφτουν στο έδαφος από τα κουκουνάρια που ανοίγουν κατά τη διάρκεια της φωτιάς.
Σε αυτά τα δάση, θα ήταν τραγικό λάθος να μπουν είδη που δεν αυτοφύονται στην περιοχή, γιατί δεν θα επιβιώσουν, ενώ θα έχει επέλθει τεράστια διαταραχή στο οικοσύστημα. Όπου δεν υπάρχει δυνατότητα φυσικής αναγέννησης λόγω υποβάθμισης της περιοχής, τότε μπορεί να γίνει τεχνητή παρέμβαση, αλλά με τα ίδια είδη που προϋπήρχαν. Εξάλλου, τα καμένα δάση είναι δημόσιες εκτάσεις που κηρύσσονται υποχρεωτικά αναδασωτέες μετά την πυρκαγιά.
Αν στις καμένες δασικές εκτάσεις προϋπήρχαν φυλλοβόλα είδη, όπως κουμαριές, κρανιές, αριές, κράταιγοι, φουντουκιές, καστανιές, χαρουπιές κ.ά., αυτά θα επανέλθουν μετά την πυρκαγιά, γιατί παραβλαστάνουν από τη βάση του κορμού που δεν έχει επηρεαστεί από τη φωτιά. Αρκεί να προστατευτούν τα πρώτα 5-6 χρόνια μετά την πυρκαγιά. Αν όμως δεν υπήρχαν και γίνει προσπάθεια τεχνητής εγκατάστασής τους, η αποτυχία είναι δεδομένη, όπως έχει γίνει σε πολλές ανάλογες προσπάθειες στο παρελθόν.
Ειδικά για τις φυλλοβόλες δρύες (π.χ. χνοώδης δρυς), αυτές είναι απαιτητικά είδη και δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν σε ξηροθερμικές συνθήκες, ενώ είναι και βραδυαυξείς. Άλλα είδη, όπως η καστανιά, θέλουν ειδικά εδάφη (π.χ. όξινα). Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει αντικείμενο τεχνητής αναδάσωσης με «παραγωγικά» δασικά είδη στα καμένα δάση και στις δασικές εκτάσεις της Αττικής και της Εύβοιας.
Καμένες γεωργικές εκτάσεις
Τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά στις καμένες γεωργικές εκτάσεις, γιατί είναι ιδιόκτητες και δεν κηρύσσονται αναδασωτέες μετά την πυρκαγιά. Οι γεωργοί μπορούν να εγκαταστήσουν σε αυτές όποια δασικά είδη θέλουν, αρκεί να μπορούν να αναπτυχθούν στις συγκεκριμένες εδαφοκλιματικές συνθήκες. Οι εκτάσεις αυτές είναι πολύ μεγάλες. Μόνο στη Βόρεια Εύβοια ανέρχονται σε 170.000 στρέμματα περίπου.
Δεν πρόκειται όμως για «αναδασώσεις», γιατί αναδάσωση, σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξης, αλλά και την δασολογική επιστήμη, σημαίνει φυτεία δασικών δένδρων σε μια έκταση που ήταν δάσος και έχει καταστραφεί από διάφορα αίτια, μεταξύ των οποίων και η πυρκαγιά. Οι καμένες γεωργικές εκτάσεις όμως δεν ήταν δάση πριν από τις πυρκαγιές, αλλά καλλιέργειες με ποώδη ή δενδρώδη γεωργικά φυτά. Άρα, είναι μεγάλο λάθος να χρησιμοποιείται στην περίπτωση αυτή ο όρος «αναδάσωση». Αντιθέτως, ο σωστός όρος θα ήταν «δάσωση», που σημαίνει δημιουργία δάσους σε μια έκταση που δεν προϋπήρχε το δάσος. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται και στο δασικό Υπομέτρο 8.1 του ΠΑΑ, που προβλέπει τη «δάσωση γεωργικών εδαφών».
Αγροδασικά συστήματα
Κατά τη γνώμη μας, τα πλέον κατάλληλα και πιο «παραγωγικά» συστήματα (όχι αναδασώσεις!) που μπορούν να αναβιώσουν την οικονομία στις καμένες γεωργικές εκτάσεις είναι τα αγροδασικά, και συγκεκριμένα τα δασογεωργικά.
Πρόκειται για τη συγκαλλιέργεια στο ίδιο το χωράφι δασικών δένδρων πολλαπλών σκοπών (ξυλεία, καυσόξυλα, φρούτα, καρποί, αντιανεμική προστασία κ.ά.) ή οπωροφόρων δένδρων με διάφορες ποώδεις καλλιέργειες (π.χ. σιτηρά, κηπευτικά, αμπέλι κ.ά.). Τα συστήματα αυτά διαφέρουν από τις δασώσεις, γιατί τα δένδρα καλύπτουν ένα μικρό μέρος του χωραφιού (15%-20%), οπότε το υπόλοιπο μέρος μπορεί να αξιοποιηθεί με γεωργική καλλιέργεια. Έτσι, ο γεωργός παραμένει στο χωράφι του για να αξιοποιεί την καλλιέργεια και να περιποιείται τα δένδρα, ενώ στις δασώσεις ολόκληρο το χωράφι καλύπτεται με δένδρα και ο γεωργός θα πρέπει να το εγκαταλείψει.
Παραδοσιακά αγροδασικά συστήματα, όπως τα περιγράψαμε σε προηγούμενο άρθρο μας στην «ΥΧ» (αρ. φύλλου 285/16-4-21), υπήρχαν ήδη στην περιοχή των καμένων εκτάσεων πριν από τις πυρκαγιές. Τώρα, όμως, δίνεται η ευκαιρία να εγκατασταθούν σύγχρονα και πολυλειτουργικά συστήματα με τα δένδρα φυτεμένα σε γραμμές και σε αποστάσεις τέτοιες που να επιτρέπουν την εύκολη χρήση των γεωργικών μηχανημάτων. Η μόνη προϋπόθεση είναι να υλοποιηθεί το δασικό Υπομέτρο 8.2. «Ενίσχυση για γεωργοδασοκομικά συστήματα» του ΠΑΑ που εκκρεμούσε εδώ και δύο χρόνια, αλλά τελικά αποφασίστηκε από την ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων να μην υλοποιηθεί.
Πρόταση
Προτείνουμε να αναθεωρηθεί η απόφαση του ΥΠΑΑΤ για τη μη υλοποίηση του δασικού υπομέτρου 8.2 του ΠΑΑ και να εφαρμοστεί κατά προτεραιότητα στις καμένες γεωργικές εκτάσεις, επειδή καλύπτει το 80% των δαπανών για φυτεία δασικών «παραγωγικών», αλλά και οπωροφόρων δένδρων σε χωράφια.
Τα τεράστια οικονομικά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα του μέτρου τα περιγράψαμε ήδη σε προηγούμενο άρθρο μας στην «ΥΧ» (αρ. φύλλου 240/5-6-20). Είμαστε πεπεισμένοι ότι η υλοποίησή του θα αναζωογονήσει την οικονομία και το περιβάλλον των καμένων εκτάσεων με δαπάνες που θα καλυφθούν κατά το μεγαλύτερό τους μέρος από τον Πυλώνα ΙΙ του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης της ΚΑΠ.
