Πρόσφατες εξελίξεις στις επενδύσεις του αγροτικού τομέα

του Γιάννη Τσιφόρου

Όπως είναι γνωστό, οι πόροι του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης στο διάστημα της διετούς μεταβατικής περιόδου (2021-2022) ενισχύθηκαν με ενωσιακή συνδρομή της τάξεως του 1,4 δισ. ευρώ. Σημαντική, επίσης, ήταν η συμβολή των πόρων του Ταμείου Ανάπτυξης, ύψους 365,3 εκατ. ευρώ, στο διάστημα της διετίας 2021-2022, που πρόκειται να αξιοποιηθούν για την προσαρμογή της ελληνικής γεωργίας στις απαιτήσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού της ΚΑΠ μετά το 2020 (γεωργία ακριβείας, καινοτομία, ψηφιοποίηση) και για τη μείωση της ρύπανσης των υδάτων από γεωργική δραστηριότητα.

Με τις παρεμβάσεις αυτές, ο προϋπολογισμός του προγράμματος σε όρους δημόσιας δαπάνης ανήλθε σε 7,75 δισ. ευρώ, με ενωσιακή συνδρομή ύψους 6,5 δισ. ευρώ, ενώ οι πληρωμές εκτιμώνται σε 4,8 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας τον Δεκέμβριο του 2022 ποσοστό απορρόφησης δημόσιας δαπάνης της τάξεως του 64%.

Σημειώνεται, ωστόσο, η σημαντική υπερδέσμευση της δημόσιας δαπάνης του προγράμματος στα έργα που έχουν ενταχθεί (103%), αλλά και στα έργα με νομικές δεσμεύσεις (98%).

Ήδη, η δημόσια δαπάνη του προγράμματος στα ενταγμένα έργα ανήλθε στο ύψος των 8 δισ. ευρώ, εξέλιξη που εγκυμονεί κινδύνους την εμπρόθεσμη υλοποίηση του προγράμματος, λαμβάνοντας υπόψη την επικείμενη ένταξη νέων έργων (όπως οι επενδύσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις με δημόσια δαπάνη 180 εκατ. ευρώ) και κυρίως τις απαιτητικές διαδικασίες, αλλά και τα δεσμευτικά ορόσημα στη διαχείριση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης που μέχρι το τέλος του 2022 παρουσίαζαν μηδενική απορρόφηση (Πίνακας 1).

Πίνακας 1: Προϋπολογισμός και δημόσια -δαπάνη
των μέτρων του ΠΑΑ 2014-2022 (σε χιλ. ευρώ)

Πηγή: Πορεία υλοποίησης ΠΑΑ 2014-2022, 12η Επιτροπή Παρακολούθησης, 14/12/2022

Παρούσα η επενδυτική αδυναμία των παραγωγών

Ζήτημα, επίσης, αποτελεί η κατεύθυνση των πόρων του προγράμματος σε επενδύσεις με υψηλή προστιθέμενη αξία, αλλά και ως προς την αποτελεσματικότητα στην αξιοποίησή τους.

Σημειώνεται ότι στο σημαντικότερο επενδυτικό μέτρο του προγράμματος (Μέτρο 4: Επενδύσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, στη μεταποίηση γεωργικών προϊόντων, σε υποδομές εγγειοβελτιωτικών έργων κ.ά. δράσεις) έχουν σωρευθεί ενταγμένα έργα προϋπολογισμού ύψους 3.308 εκατ. ευρώ, με δημόσια δαπάνη 2.111 εκατ. ευρώ, ενώ ένα μικρότερο μέρος βρίσκεται σε κατάσταση νομικών δεσμεύσεων (1.858 εκατ. ευρώ) και ένα ακόμα μικρότερο αναφέρεται σε πληρωμές δημόσιας δαπάνης μέχρι το τέλος του 2022 (884 εκατ. ευρώ), μέρος της οποίας (392 εκατ. ευρώ) αφορά ανειλημμένες υποχρεώσεις της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου (2007-2013).

Συνεπώς, μετά την αφαίρεση των πληρωμών που αφορούν ανειλημμένες υποχρεώσεις, το πραγματικό ποσοστό απορρόφησης της δημόσιας δαπάνης του μέτρου στα έργα της τρέχουσας περιόδου παραμένει ιδιαίτερα χαμηλό σε όρους νομικών δεσμεύσεων (26,5%).

Πέραν αυτών, όμως, αντιμετωπίζονται δυσκολίες εκ μέρους των παραγωγών στην κάλυψη της ίδιας συμμετοχής σε επενδύσεις που αφορούν τα Σχέδια Βελτίωσης (Υπομέτρο 4.1), μια και οι παρατάσεις στην υποβολή των επενδυτικών τους σχεδίων συνέπεσαν με την επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης λόγω έκτακτων συνθηκών (δυσμενείς καιρικές συνθήκες, άνοδος του κόστους παραγωγής ως συνέπεια της μεγάλης ανόδου των τιμών στα λιπάσματα, την ενέργεια και τις ζωοτροφές κ.ά.), ενώ αρνητικά επιδρά και η αύξηση των επιτοκίων δανεισμού.

Ανάλογες υστερήσεις, εξάλλου, παρατηρούνται στις επενδύσεις δράσεων τοπικής ανάπτυξης (Μέτρο 19) με ενταγμένα έργα προϋπολογισμού 863 εκατ. ευρώ και δημόσια δαπάνη ύψους 566 εκατ. ευρώ, ένα μικρότερο μέρος της οποίας αφορά πληρωμές (180 εκατ. ευρώ) με χαμηλή απορρόφηση στη διάρκεια της τρέχουσας περιόδου σε όρους νομικών δεσμεύσεων (25,5%).

Σημειώνεται, επίσης, η χαμηλή απορρόφηση δημόσιας δαπάνης στο μέτρο της βιολογικής γεωργίας (26,3% στο διάστημα της τρέχουσας περιόδου), αλλά και η μηδενική στις δράσεις συστημάτων ποιότητας γεωργικών προϊόντων και τροφίμων (μέτρο 3) και στις επενδύσεις σε δασικές περιοχές (μέτρο 8). Αντίθετα, τον υψηλότερο ρυθμό απορρόφησης παρουσιάζει το μέτρο της εξισωτικής αποζημίωσης, με 89,5% (Πίνακας 2).

Πίνακας 2: Απορρόφηση δημόσιας δαπάνης Μέτρων ΠΑΑ 2014-2022

Πηγή: Πορεία υλοποίησης ΠΑΑ 2014-2022, 12η Επιτροπή Παρακολούθησης, 14.12.2022

Σύμφωνα πάντως με νεότερες εκτιμήσεις της ειδικής υπηρεσίας διαχείρισης του ΠΑΑ*, καταγράφεται περαιτέρω άνοδος στις πληρωμές της δημόσιας δαπάνης του προγράμματος που ανήλθαν στο ύψος των 5,19 δισ. ευρώ, με ενίσχυση του ποσοστού απορρόφησης (67%). Ωστόσο, χαμηλότερη αναλογία παρουσιάζει η απορρόφηση των πόρων που αφορούν τη διετή μεταβατική περίοδο (26%), ενώ πολύ χαμηλή παραμένει η αναλογία στους πόρους που αφορούν το Ταμείο Ανάκαμψης (11%).

*Βλ. http://data.agrotikianaptixi.gr/index.html, 6.2.2023

Υψηλό το ενδιαφέρον στις επενδύσεις του Ταμείου Ανάκαμψης

Πέραν όμως του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης, ιδιαίτερη σημασία αποκτά η προβλεπόμενη συνδρομή του Ταμείου Ανάκαμψης στο διάστημα της τριετίας 2021-2023, με προϋπολογισμό διατιθέμενων πόρων της τάξεως των 520 εκατ. ευρώ, που προορίζονται για την ενίσχυση του αγροδιατροφικού τομέα της χώρας και για την πραγματοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων στην πράσινη γεωργία και στη γεωργία ακριβείας στο πλαίσιο της ΚΑΠ μετά το 2020.

Οι σημαντικές αυτές εισροές, αλλά και άλλες, όπως τα αρδευτικά και αντιπλημμυρικά έργα, με προϋπολογισμό ύψους 760 εκατ. ευρώ (450 εκατ. ευρώ από το ΠΑΑ 2014-2022 και 310 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης), εφόσον βέβαια αξιοποιηθούν στοχευμένα και αποτελεσματικά, επιδιώκεται να ενισχύσουν την ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας και την ανθεκτικότητά της στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Σημειώνεται ότι μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου του 2022 κατατέθηκαν 408 επενδυτικά σχέδια, ύψους 402,6 εκατ. ευρώ, που υποβλήθηκαν σε τρεις δράσεις του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για την ενίσχυση του πρωτογενούς τομέα. Από τα επενδυτικά αυτά σχέδια, τα 386 (δηλαδή σχεδόν το 95% του συνόλου), προϋπολογισμού 321 ευρώ, έχουν υποβληθεί από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, με το ποσό της κινητοποίησης να αντιστοιχεί σε 626,8 εκατ. ευρώ.

Πρόκειται για δράσεις συνολικού προϋπολογισμού 328,6 εκατ. ευρώ που αφορούν (α) την Καινοτομία και την Πράσινη Μετάβαση στη Μεταποίηση Αγροτικών Προϊόντων, (β) τον Εκσυγχρονισμό του Πρωτογενούς Τομέα και (γ) τον Πράσινο Αγροτουρισμό. Ειδικότερα, όσον αφορά την πορεία υλοποίησης στην καινοτομία και στην πράσινη μετάβαση στη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, προϋπολογισμού ύψους 181,5 εκατ. ευρώ, η υποβολή αιτήσεων από συλλογικά σχήματα, οργανώσεις παραγωγών και από σχήματα που εφαρμόζουν συμβολαιακή γεωργία πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα 15/6/2022-15/8/2022. Πρόκειται για 85 επενδυτικά σχέδια, συνολικού προϋπολογισμού 182 εκατ. ευρώ, που αναμένεται να οδηγήσουν σε κινητοποίηση πόρων ύψους 362 εκατ. ευρώ.

Στη δράση για τον εκσυγχρονισμό του πρωτογενούς τομέα, προϋπολογισμού 98,1 εκατ. ευρώ, κατατέθηκαν 236 αιτήσεις από επιχειρήσεις και συλλογικά σχήματα, συνολικού προϋπολογισμού 146,4 εκατ. ευρώ, με τη δυνητική κινητοποίηση πόρων να διαμορφώνεται σε 301,2 εκατ. ευρώ, ενώ στη δράση του πράσινου αγροτουρισμού κατατέθηκαν 87 αιτήσεις από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (40 υφιστάμενες και 47 υπό σύσταση), ο συνολικός προϋπολογισμός των οποίων ανήλθε σε 74,2 εκατ. ευρώ που μεταφράζεται σε κινητοποίηση πόρων της τάξεως των 150,5 εκατ. ευρώ.

Παράλληλα, τον Ιανουάριο του 2023 ξεκίνησαν οι πρώτες εκταμιεύσεις με πιστώσεις 25,2 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης που αφορούν ιδιωτικές επενδύσεις του Υποέργου «Καινοτομία και Πράσινη Μετάβαση στη Μεταποίηση Αγροτικών Προϊόντων». Στο έργο αυτό έχουν ήδη ενταχθεί 24 επενδυτικά σχέδια συνολικού προϋπολογισμού 116,7 εκατ. ευρώ και δημόσιας δαπάνης 59,7 εκατ. ευρώ αντίστοιχα. Η αξιολόγηση και των λοιπών υποβληθέντων σχεδίων προβλέπεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους.

Επενδύσεις στον αναπτυξιακό νόμο

Όπως ανακοινώθηκε από το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, στις αρχές Οκτωβρίου του 2022 ξεκίνησε η υποβολή αιτήσεων υπαγωγής επενδυτικών σχεδίων του τομέα αγροδιατροφής (πρωτογενής παραγωγή και μεταποίηση γεωργικών προϊόντων-αλιείας-υδατοκαλλιεργειών) στο καθεστώς ενίσχυσης του νέου αναπτυξιακού νόμου 4887/2022.

Ήδη, κατατέθηκαν 330 αιτήσεις επενδυτικών σχεδίων, συνολικού προϋπολογισμού ύψους 483,6 εκατ. ευρώ που υποβλήθηκαν κατά τον πρώτο κύκλο του προγράμματος, ο οποίος ολοκληρώθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2022. Τα περισσότερα σχέδια με τη μεγαλύτερη αναλογία στον προϋπολογισμό τους συγκεντρώνονται στις περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας και Θεσσαλίας, ενώ αντίθετα στις νησιωτικές περιφέρειες της χώρας (Β. Αιγαίο, Ν. Αιγαίο, Ιόνια Νησιά) τα επενδυτικά σχέδια ήταν πολύ λιγότερα και με ιδιαίτερα μειωμένους προϋπολογισμούς (Πίνακας 3).

Πίνακας 3: Επενδυτικά σχέδια αγροδιατροφής
νέου αναπτυξιακού νόμου ανά περιφέρεια

Πηγή: Στοιχεία υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων