Πολλά και ενδιαφέροντα ήταν τα συμπεράσματα που προέκυψαν από το συνέδριο του ευρωπαϊκού έργου LIFE CLIMATREE, με τίτλο «Τα καρποφόρα δέντρα στην υπηρεσία του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής», το οποίο πραγματοποιήθηκε σε εικονικό περιβάλλον την προηγούμενη εβδομάδα.
Στη διαδικτυακή εκδήλωση, που διοργανώθηκε υπό την αιγίδα του Πράσινου Ταμείου, αναδείχθηκε ο σημαντικός και σε μεγάλο βαθμό αγνοημένος ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν οι δενδρώδεις καλλιέργειες στην εκτόνωση της κλιματικής κρίσης. Παράλληλα, αποτιμήθηκε ο κεφαλαιώδης ρόλος των παραγωγών και συγκεκριμένα της οικοσυστημικής υπηρεσίας που δύνανται να προσφέρουν, μέσα από ορθές πρακτικές διαχείρισης.
Πριν από έξι χρόνια, η διακρατική ομάδα του LIFE CLIMATREE εμπνεύστηκε από τη λειτουργία των δασών που προσφέρουν απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα και συνεισφέρουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
«Σκεφτήκαμε ότι αφού μπορούν τα δάση, που σε μεγάλο βαθμό έχουν παρόμοια βιολογική λειτουργία με τις δενδρώδεις καλλιέργειες, γιατί όχι και αυτές;», ανέφερε ο συντονιστής του πρότζεκτ και καθηγητής Οικονομικής Περιβάλλοντος και Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κώστας Μπίθας, εξηγώντας πού έγκειται ο πρωτοποριακός χαρακτήρας του προγράμματος: «Σμίγοντας δύο διαφορετικές μεθοδολογίες, το έργο LIFE CLIMATREE διαπίστωσε τι συμβαίνει στον αγρό λαμβάνοντας υπόψη τόσο τον βιολογικό κύκλο [σ.σ. φωτοσύνθεση, αποθήκες άνθρακα στη βιομάζα και στο έδαφος], όσο και την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο σε επιχειρησιακό επίπεδο, και αυτό που αποδείχθηκε είναι ότι υπάρχει δέσμευση άνθρακα, η οποία επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις καλλιεργητικές μεθόδους. Οι τελευταίες μπορούν να οδηγήσουν σε έως και 40% περισσότερη δέσμευση άνθρακα».
Κατάταξη κλιματικά επωφελών καλλιεργητικών μεθόδων
Οι εργασίες του έργου είχαν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας νέας μεθοδολογίας που εκτιμά το ισοζύγιο του διοξειδίου του άνθρακα στις δενδρώδεις καλλιέργειες τριών χωρών, της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Ισπανίας, αξιολογώντας διαφορετικές καλλιεργητικές μεθόδους και κατατάσσοντάς τες σύμφωνα με τις επιδόσεις τους στην απορρόφηση CO2.
«Δημιουργήσαμε έναν αλγόριθμο, ο οποίος ενσωματώνεται σε ένα ηλεκτρονικό εργαλείο που επιτρέπει απλές επιχειρησιακές εκτιμήσεις του ετήσιου ισοζυγίου CO2 σε μια καλλιέργεια, κάτω από διαφορετικές συνθήκες χρήσεων γης και ενέργειας», επισήμανε ο κ. Μπίθας. Παίρνοντας τον λόγο, ο Πέτρος Ρούσσος, επίκουρος καθηγητής στο Εργαστήριο Δενδροκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, παρουσίασε τις κλιματικά επωφελείς καλλιεργητικές πρακτικές, αναλύοντας τους τρόπους με τους οποίους αυτές συμβάλλουν αφενός στην απορρόφηση CO2 και αφετέρου στη μείωση των εκπομπών κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Εμβληματικά, το έργο εστίασε σε πέντε αντιπροσωπευτικές δενδρώδεις καλλιέργειες. Την ελιά, την αμυγδαλιά, τη ροδακινιά, τα εσπεριδοειδή και τη μηλιά.
Οι προτεινόμενες μέθοδοι:
1. Αύξηση πυκνότητας φύτευσης (πυκνοί και υπερ-πυκνοί οπωρώνες). Με αυτήν τη μέθοδο έχουμε υψηλότερη αφομοίωση CO2 τα πρώτα 5-7 χρόνια, όπως επίσης και υψηλότερη παραγωγή.
2. Συστήματα μόρφωσης με υψηλή έκθεση του φυλλώματος των δέντρων στην ηλιακή ακτινοβολία. Με αυτήν τη μέθοδο πετυχαίνουμε υψηλότερο ρυθμό φωτοσύνθεσης (άρα αφομοίωση του CO2) και υψηλότερη παραγωγή.
3. Εδαφοκάλυψη (φυσική ή μη) πάνω στη γραμμή φύτευσης, σε συνδυασμό με υδρολίπανση. Στόχος είναι να μειωθεί ο ανταγωνισμός από τα ζιζάνια, να εξοικονομηθεί νερό και να έχουμε αποτελεσματικότερη χρήση προϊόντων θρέψης.
4. Εδαφοκάλυψη με φυτά ανάμεσα στις γραμμές φύτευσης (χλωρή λίπανση). Στόχος είναι να μειωθεί ο αριθμός των ζιζανίων, να παρεμποδιστεί η διάβρωση του εδάφους και να εμπλουτιστεί το τελευταίο με οργανική ουσία (δημιουργία μιας αποθήκης άνθρακα στο έδαφος). Εάν χρησιμοποιηθούν φυτά που ανήκουν στην οικογένεια των ψυχανθών, αυξάνεται και η συγκέντρωση του αζώτου στο έδαφος χωρίς να χρειαστούν αζωτούχα λιπάσματα. Οι δυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους βελτιώνονται, ενώ αυξάνεται η βιοποικιλότητα και οι οικοσυστημικές υπηρεσίες.
5. Ελαχιστοποίηση άροσης. Έτσι, προστατεύεται η δομή του εδάφους και παράλληλα μειώνεται η ανοργανοποίηση της οργανικής ουσίας. Με άλλα λόγια, μειώνονται οι απώλειες άνθρακα προς την ατμόσφαιρα.
6. Εφαρμογή ελλειμματικής άρδευσης. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις -και είδη δέντρων- μειώνουμε την ποσότητα του νερού για εξοικονόμηση ενέργειας. Η μείωση αυτή δεν οδηγεί σε σημαντικές αλυσιδωτές μειώσεις παραγωγής, όμως απαιτεί εφαρμογή από εξειδικευμένο προσωπικό (σ.σ. γεωπόνοι).
7. Παρακολούθηση κλιματολογικών συνθηκών και γεωργικών προειδοποιήσεων, έτσι ώστε ο παραγωγός να επεμβαίνει εγκαίρως για την καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών. Επιπλέον, συνιστάται η χρήση ανθεκτικών γονότυπων. Στόχος αυτών των μέτρων είναι η μείωση των εφαρμογών των φυτοφαρμάκων και η αύξηση της αποτελεσματικότητας της χρήσης τους, με ευεργετικά αποτελέσματα για την προστασία του περιβάλλοντος, του παραγωγού και του καταναλωτή.
8. Παρακολούθηση ή/και έλεγχος εχθρών μέσω παγίδων (π.χ. δάκος, μύγα της Μεσογείου).
9. Υπολείμματα κλαδέματος ή/και καλλιέργειας ως καύσιμη ύλη ή κομπόστ. Ως υπόλειμμα καλλιέργειας μπορεί να λογιστεί ακόμα και ο φλοιός που πετιέται από τα αμύγδαλα. Αφήνοντας τα προϊόντα του κλαδέματος στο χωράφι και περνώντας από πάνω τους με το τρακτέρ για να τα σπάσουμε, τα υπολείμματα αυξάνουν την οργανική ουσία στο έδαφος.
10. Χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (φωτοβολταϊκά). Εδώ το κόστος εφαρμογής είναι υψηλό, αλλά μπορεί να χρηματοδοτηθεί από την ΕΕ.
11. Εφαρμογή προϊόντων άμβλυνσης καταπονήσεων, ειδικά κατά τους πιο ζεστούς μήνες (π.χ. αντιχαλαζικά δίχτυα). Αυτή η μέθοδος οδηγεί σε υψηλότερο ρυθμό αφομοίωσης CO2, υψηλότερη παραγωγή και καλύτερη ποιότητα προϊόντος.
12. Αναγέννηση παλαιών, γερασμένων, εγκαταλελειμμένων ελαιώνων.
13. Χρήση φύλλων ως πηγή βιοδραστικών ουσιών (βλ. ελευρωπαΐνη στα φύλλα ελιάς).
Οικονομική αξιολόγηση και οφέλη της απορρόφησης CO2
Στο οικονομικό τίμημα της δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα από τις δενδρώδεις καλλιέργειες αναφέρθηκε ο αναπληρωτής καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Διονύσης Λατινόπουλος, σε μια προσπάθεια αποτίμησης της βιωσιμότητας τέτοιων περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων πρωτοβουλιών.
Όπως διαπιστώθηκε, η παραγωγή που δεσμεύει CO2 μπορεί να αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη στους αγρότες (σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο), παράλληλα με τις θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. «Εκτελέσαμε μια εκτεταμένη έρευνα αγοράς στην Ελλάδα, στην οποία προκύπτει ότι οι πολίτες αποδίδουν μια αξία περίπου 127 ευρώ ανά στρέμμα στους ελαιώνες που ακολουθούν εκείνες τις μεθόδους καλλιέργειας που απορροφούν τη μέγιστη δυνατή ποσότητα CO2», ανέφερε. Αυτή η αξία είναι περίπου ίδια με εκείνη που δίνεται αυτήν τη στιγμή στο πλαίσιο της ΚΑΠ για τις βιολογικές καλλιέργειες.
Δεδομένης της προθυμίας των καταναλωτών να καταβάλλουν ένα σεβαστό ποσό για προϊόντα που κατά την παραγωγή τους μεγιστοποιείται η δέσμευση άνθρακα, βρέθηκε ότι είναι εφικτό να χρηματοδοτηθούν επαρκώς περίπου 2,5 εκατ. στρέμματα ελαιώνων, με σκοπό την αλλαγή των καλλιεργητικών τους πρακτικών.
Χάρη στη μεθοδολογία και τα εργαλεία που δημιούργησε το έργο, οι αγρότες μπορούν διαπιστώσουν την κλιματική συνεισφορά τους, να εκτιμήσουν την οικονομική αξία που αποδίδει η κοινωνία σε αυτήν και, βάσει αυτών, να προβούν σε διάφορες διεκδικήσεις. «Κατ’ αρχάς, οι παραγωγοί μπορούν να δημιουργήσουν συστήματα οικολογικά πιστοποιημένων (σ.σ. eco-labeling) προϊόντων που προκύπτουν από αυτές τις μεθόδους. Επιπλέον, μπορούν να πιέσουν για τη δημιουργία εθελούσιων αγορών CO2 και την ενσωμάτωση κλιματικών στόχων στη νέα ΚΑΠ, κάτι στο οποίο συνεισφέρει και το πρόγραμμά μας σε ευρωπαϊκό επίπεδο» τόνισε ο κ. Μπίθας.
Ελπίδα όλων είναι ότι αυτή η γνώση θα συνεισφέρει στη μελλοντική διεκδίκηση κινήτρων και εθνικών εξειδικεύσεων εντός ΚΑΠ, εμπλουτίζοντάς τη με στοχευμένα κίνητρα κλιματικού προσανατολισμού.
Υπενθυμίζεται ότι, εκτός από την Ελλάδα, το πρόγραμμα LIFE CLIMATREE αφορά άμεσα την Ιταλία και την Ισπανία, αναδεικνύοντας τις ιδιαίτερες συνθήκες των χωρών της Μεσογείου. Στο διαδικτυακό συνέδριο παρευρέθησαν ακαδημαϊκοί από τις δύο μεσογειακές χώρες, οι οποίοι μοιράστηκαν τις δικές τους διαπιστώσεις στο πλαίσιο της συνεργασίας για το φιλόδοξο πρότζεκτ.
