Πήλιο: Απειλή οι ασθένειες του πλάτανου, της καστανιάς και της ελιάς
Μια σημαντική ενημερωτική εκδήλωση με τίτλο «Πλάτανος, Καστανιά, Ελιά: Διάσωση των εμβληματικών δέντρων του Πηλίου από ασθένειες» πραγματοποιήθηκε από τον Πολιτιστικό και Εξωραϊστικό Σύλλογο ΠΡΟΠΑΝ το Σάββατο 2 Αυγούστου στις 20:30, στο προαύλιο του Ιερού Ναού Αγίου Αθανασίου στο Καλαμάκι Πηλίου.
Κεντρικός ομιλητής ήταν ο καθηγητής Φυτοπαθολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Δημήτρης Τσιτσιγιάννης, Βολιώτης στην καταγωγή, με βαθιά προσωπική σχέση με το Πήλιο και ειδίκευση στις ασθένειες των δασικών και καλλιεργούμενων δέντρων. Σκοπός της εκδήλωσης ήταν η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού για τους κινδύνους που απειλούν τρία εμβληματικά δέντρα του Πηλίου — τον πλάτανο, την καστανιά και την ελιά — αλλά και για τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την προστασία τους.
Ολόκληρη η τοποθέτηση του κ. Τσιτσιγιάννη:
Το Πήλιο, το μυθικό βουνό των Κενταύρων, αντιμετωπίζει σήμερα μια σιωπηλή αλλά καταστροφική απειλή. Τα εμβληματικά του δέντρα – πλάτανοι, καστανιές και ελιές – που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της φυσικής του ομορφιάς και της οικονομικής του ανάπτυξης, δοκιμάζονται από νέες και αναδυόμενες ασθένειες που έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν ανεπανόρθωτα το τοπίο.
Πλάτανος: Η μάχη κατά του μεταχρωματικού έλκους
Από το 2003, ένας φυτοπαθογόνος μύκητας με το όνομα Ceratocystis platani ξεκίνησε την καταστρεπτική του πορεία από τη Μεσσηνία, προκαλώντας την ασθένεια του «μεταχρωματικού έλκους». Τα τελευταία είκοσι χρόνια, αυτός ο μύκητας έχει νεκρώσει χιλιάδες πλατάνια σε όλη τη χώρα, απειλώντας το δέντρο-σύμβολο των ελληνικών πλατειών και ρεμάτων και απειλώντας με αφανισμό όλα τα πλατανοδάση της Ελλάδας. Η ασθένεια έχει διαδοχικά προσβάλλει τα πλατανοδάση της Πελοποννήσου, Ηπείρου, Στερεάς Ελλάδας, Θεσσαλίας και κεντρικής Μακεδονίας. Εκτός από τα φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου, ο μύκητας έχει νεκρώσει και ένα σημαντικό αριθμό δένδρων πλατάνου σε κατοικημένες περιοχές, όπου δέσποζαν σε πλατείες και κοσμούσαν δρόμους και χώρους αναψυχής. Πολλά από αυτά τα δένδρα είχαν πολύ μεγάλες διαστάσεις και ηλικία αρκετών αιώνων.
Το παθογόνο αυτό ανήκει στους επιβλαβείς οργανισμούς καραντίνας στην Ευρώπη. Η είσοδος και η εξάπλωσή του έχει οδηγήσει σε σοβαρές οικονομικές ζημιές τις τοπικές κοινωνίες και κατάρρευση του τοπικού φυτικού κεφαλαίου και τεράστια οικολογική καταστροφή. Στο Πήλιο δεν έχει παρατηρηθεί μέχρι σήμερα το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου. Ο μύκητας μεταδίδεται εξαιρετικά εύκολα με μολυσμένα εργαλεία κλαδέματος, μηχανήματα εκσκαφής, ποτάμια και μέσω των ριζών γειτονικών ασθενών δέντρων. Στο Πήλιο, όπου οι πλάτανοι δημιουργούν πανέμορφους φυσικούς καταπράσινους διαδρόμους, μια μόλυνση από αυτό τον μύκητα μπορεί να αλλάξει ανεπανόρθωτα το τοπίο. Τα πρώτα συμπτώματα της ασθένειας εμφανίζονται ως σκούρες λωρίδες κάτω από τον φλοιό του δέντρου και μαράνσεις στα φύλλα. Η έγκαιρη αναγνώριση αυτών των συμπτωμάτων από ειδικούς αλλά και από τους πολίτες είναι κρίσιμη, καθώς επιτρέπει την άμεση ειδοποίηση των αρμόδιων αρχών όπως του Δασαρχείου ή των Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής της Περιφέρειας. Δεν υπάρχει θεραπεία για αυτή την ασθένεια.
Καινοτόμες τεχνολογίες ανίχνευσης φυτοπαθογόνων
Η σύγχρονη επιστήμη προσφέρει νέες ελπίδες στη μάχη κατά των ασθενειών των φυτών. Το ερευνητικό έργο STELLA (https://stella-pss.eu), που συμμετέχουν 14 ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις από Ευρώπη και Νέα Ζηλανδία, έχει ως στόχο την ανάπτυξη ολοκληρωμένων ψηφιακών τεχνολογιών με χρήση καμερών σε drones, δορυφορικών εικόνων, επίγειων καμερών και προγνωστικών μοντέλων έξαρσης ασθενειών με στόχο την έγκαιρη ανίχνευση των πρώτων εστιών μόλυνσης σε δασικά οικοσυστήματα ή άλλες καλλιέργειες. Παράλληλα το έργο προωθεί την ανάπτυξη μιας στρατηγικής απόκρισης, βασιζόμενη σε σύγχρονες τεχνολογίες αισθητήρων και Tεχνητής Nοημοσύνης.
Καστανιά: Η μεγάλη απειλή της μελάνωσης
Η καστανιά αποτελεί επίσης ένα δέντρο ταυτισμένο με τα χωριά του Πηλίου που μπορεί να δώσει ικανοποιητικό εισόδημα στους παραγωγούς. Ωστόσο, αντιμετωπίζει μία σημαντική απειλή που μπορεί να οδηγήσει στη νέκρωση των δέντρων. Η μελάνωση της καστανιάς οφείλεται στους ωομύκητες Phytophthora cinnamomi και Phytophthora cambivora που προσβάλλουν το ριζικό σύστημα και τη βάση/λαιμό του δέντρου. Το αποτέλεσμα είναι το δέντρο να μαραίνεται και να ξεραίνεται μέσα σε λίγα χρόνια. Συνιστάται η αποφυγή υγρών και κακώς αποστραγγιζόμενων εδαφών, τα οποία ευνοούν την ανάπτυξη της ασθένειας. Μια φιλική περιβαλλοντικά μέθοδος για την αντιμετώπιση της μελάνωσης είναι η έγχυση της ακίνδυνης δραστικής ουσίας potassium phosphite στους κορμούς των δένδρων με ειδικές σύριγγες. Κρίνεται επιτακτική η ενημέρωση των καστανοπαραγωγών για την εφαρμογή των ενδεδειγμένων τρόπων διαχείρισης του νερού στις καστανοκαλλιέργειες και της ορθής χρήσης του προληπτικού και θεραπευτικού σκευάσματος.
Ελιά: Το μεσογειακό θησαυροφυλάκιο υπό απειλή
Η ελιά, το πιο χαρακτηριστικό δέντρο της Μεσογείου, δίνει στο Πήλιο ένα μοναδικό τοπίο στους λόφους του κατά μήκος του Παγασητικού και του Αιγαίου. Ωστόσο, αντιμετωπίζει σημαντικά φυτοπαθολογικά προβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο την παραγωγή και την ποιότητα του ελαιοκάρπου και του ελαιολάδου.
Xylella fastidiosa – η μεγάλη απειλή
Το βακτήριο Xylella fastidiosa δεν έχει καταγραφεί στην Ελλάδα και αποτελεί παθογόνο οργανισμό καραντίνας υψηλής προτεραιότητας για τη χώρα. Είναι υπεύθυνο για τη «μεγάλη καταστροφή» των ελαιώνων στην Απουλία της Ιταλίας, έχοντας καταστρέψει πάνω από 21 εκατομμύρια ελαιόδεντρα από το 2013. Στα μολυσμένα δέντρα ελιάς, το βακτήριο φράσσει τα αγγεία του ξύλου, εμποδίζοντας τη μεταφορά νερού και θρεπτικών στοιχείων. Τα αρχικά συμπτώματα είναι ξηράνσεις σε μεμονωμένα φύλλα που μοιάζουν με «κάψιμο», έπειτα ξηραίνονται οι βραχίονες και ακολουθεί ταχύτατη αποπληξία των δέντρων. Το βακτήριο μεταδίδεται με μυζητικά έντομα (τζιτζικάκια) που τρέφονται με τον χυμό των ξυλωδών αγγείων. Γίνονται εντατικοί προληπτικοί έλεγχοι από τις φυτοϋγειονομικές υπηρεσίες της χώρας ώστε σε περίπτωση που εμφανιστεί να ληφθούν έγκαιρα τα απαραίτητα μέτρα καραντίνας.
Η σημασία της ενημέρωσης και συνεργασίας
Η προστασία των εμβληματικών δέντρων του Πηλίου δεν είναι μόνο επιστημονικό ζήτημα – είναι υπόθεση όλων μας. Τα εμβληματικά αυτά δέντρα προσφέρουν παραγωγή/τροφή, σκιά/δροσιά, τουριστική εικόνα, ξυλεία και φυσικά μνήμες. Χωρίς πλατάνους, καστανιές και ελιές, το Πήλιο χάνει ένα βασικό κομμάτι της ταυτότητάς του. Η διατήρησή τους απαιτεί συνεργασία μεταξύ επιστημόνων, αρχών και πολιτών. Η έγκαιρη αναγνώριση συμπτωμάτων, η εφαρμογή προληπτικών μέτρων και η υιοθέτηση σύγχρονων τεχνολογιών ανίχνευσης των ασθενειών που απειλούν το φυτικό οικοσύστημα του Πηλίου αποτελούν τα κλειδιά για τη διασφάλιση ενός πράσινου μέλλοντος για το μυθικό βουνό των Κενταύρων. Η φροντίδα για αυτά τα δέντρα είναι δική μας ευθύνη και παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές που θα θαυμάσουν τα πανέμορφα τοπία του Πηλίου.
