Βασική λίπανση στα χειμερινά σιτηρά: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε

Η καλλιέργεια των χειμερινών σιτηρών αποτελεί βασικό πυλώνα της γεωργικής παραγωγής στην Ελλάδα και παγκοσμίως. Για να εξασφαλιστεί η καλή εγκατάσταση της καλλιέργειας, η ισορροπημένη ανάπτυξη και, τελικά, η επίτευξη υψηλών και ποιοτικών αποδόσεων, καθοριστικό ρόλο παίζει η λίπανση. Ανάμεσα στις διαφορετικές εφαρμογές θρεπτικών στοιχείων, η βασική λίπανση κατέχει ιδιαίτερη θέση, καθώς αποτελεί την αφετηρία πάνω στην οποία θα στηριχθεί ολόκληρη η πορεία του φυτού μέχρι τη συγκομιδή.

Η λίπανση είναι αναγκαία για τους παρακάτω λόγους:

1. Απώλειες λόγω συγκομιδής: Με κάθε συγκομιδή αφαιρούνται σημαντικές ποσότητες αζώτου, φωσφόρου, καλίου. Αν δεν αναπληρωθούν, η γονιμότητα του εδάφους φθίνει.
2. Περιορισμένη διαθεσιμότητα στο έδαφος: Σε πολλά εδάφη, δεν υπάρχουν όλα τα απαραίτητα στοιχεία διαθέσιμα σε ποσότητα για να καλυφθούν οι ανάγκες των φυτών.
3. Απώλειες από έκπλυση ή άλλες διεργασίες: Στοιχεία όπως τα νιτρικά ή η ουρία μπορούν να εκπλυθούν ή να υποστούν μετατροπές (απονιτροποίηση), ιδιαίτερα αν η λίπανση είναι ατελής ή ακανόνιστη.

Επιπλέον, μια ορθολογική λίπανση θα πρέπει εξασφαλίζει τη γονιμότητα του εδάφους, να συμβάλλει στη μείωση του κόστους παραγωγής και στην επίτευξη βέλτιστης ποιότητας παραγωγής, δηλαδή στο να πετύχουμε τη μέγιστη δυνατή απόδοση με την ελάχιστη δυνατή χρήση λιπασμάτων και, τέλος, να βοηθά στην προστασία του περιβάλλοντος.

Τα στοιχεία που πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στη βασική λίπανση των χειμερινών σιτηρών είναι το άζωτο (Ν), ο φώσφορος (Ρ), το κάλιο (Κ) και, κατά δεύτερο λόγο, το θείο (S) και ιχνοστοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, το άζωτο είναι το πιο «ευαίσθητο» και απαιτητικό στοιχείο, γιατί η ανάπτυξη του φυτού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επάρκεια του συγκεκριμένου στοιχείου. Στη βασική λίπανση χορηγείται συνήθως το 1/3 έως 1/2 της συνολικής απαιτούμενης ποσότητας.

Σε ελληνικές συνθήκες, οι ανάγκες για σιτηρά κυμαίνονται περίπου στις 16-20 μονάδες/στρέμμα (όπου μία μονάδα ισοδυναμεί με 1 kg N/στρέμμα). Η χορήγηση πλήρους ποσότητας νωρίς επιφέρει κινδύνους στην καλλιέργεια, αν το έδαφος είναι ψυχρό ή υγρό ή όταν το άζωτο μπορεί να μετακινηθεί ή να απολεσθεί. Γι’ αυτό, η βασική λίπανση δεν καλύπτει όλη την ποσότητα αζώτου που πρέπει να δεχθεί η καλλιέργεια, καθώς το υπόλοιπο δίνεται με επιφανειακές εφαρμογές την άνοιξη. Ο φώσφορος είναι κρίσιμος για την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος, την άνθιση και τη μεταφορά ενέργειας εντός του φυτού. Επειδή δεν κινείται εύκολα στο έδαφος, η χορήγησή του πρέπει να γίνει κατά τη βασική λίπανση. Συνιστώνται περίπου 3-5 μονάδες P/στρέμμα για τα σιτηρά ή 6-8 μονάδες, όταν κρίνεται απαραίτητο. Η μορφή του φωσφόρου πρέπει να είναι υδατοδιαλυτή (όπως DAP, τριπλό υπερφωσφορικό), ώστε να είναι διαθέσιμο στα φυτά.

Το κάλιο παίζει ρόλο στη ρύθμιση του νερού, την αντίσταση σε αβιοτικές καταπονήσεις (π.χ. ξηρασία, ψύχος) και την υγεία του φυτού. Σε πολλά ελληνικά εδάφη, τα αποθέματα καλίου είναι επαρκή – συνεπώς, η καλιούχος λίπανση γίνεται μόνο όταν η ανάλυση δείξει έλλειψη. Όταν απαιτείται, συνήθως χορηγούνται 0-8 μονάδες K/στρέμμα κατά τη βασική λίπανση. Το θείο είναι σημαντικό για τη σύνθεση πρωτεϊνών και ενζύμων. Στις σύγχρονες συνθήκες –λόγω μειωμένης ατμοσφαιρικής προσφοράς– η έλλειψή του είναι συχνότερη. Προτείνονται 2-4 μονάδες S/στρέμμα στη βασική λίπανση, ειδικά σε εδάφη με χαμηλή οργανική ουσία. Τέλος, τα ιχνοστοιχεία χορηγούνται μόνο όταν η εδαφολογική ανάλυση δείξει έλλειψη. Ο ψευδάργυρος π.χ. είναι σημαντικός για τη ριζική ανάπτυξη σε αλκαλικά εδάφη, ο σίδηρος συμβάλλει στη φωτοσύνθεση, το μαγγάνιο ενεργοποιεί ένζυμα, το βόριο στη γονιμοποίηση και το μολυβδαίνιο στη χρήση του αζώτου.

Πρακτικά για τη βασική λίπανση

• Χρονική στιγμή και τεχνική εφαρμογής

• Η βασική λίπανση γίνεται κατά τη σπορά ή λίγο πριν, με ενσωμάτωση στο έδαφος παράλληλα ή λίγο πιο βαθιά από τη γραμμή σποράς.
• Όσον αφορά το άζωτο, δεν πρέπει να τοποθετείται πολύ κοντά στον σπόρο, ώστε να μην προκαλεί ζημιά.
• Συνήθως χορηγείται το 20%-30% της συνολικής δόσης αζώτου στη βασική λίπανση, μαζί με το σύνολο του φωσφόρου και (όπου απαιτείται) του καλίου.

• Προσαρμογές βάσει συνθηκών

• Η προηγούμενη καλλιέργεια επηρεάζει τη δόση π.χ. εάν ήταν ψυχανθές, υπάρχει διαθέσιμο υπόλοιπο αζώτου – άρα μπορεί να μειωθεί η βασική δόση.
• Η εδαφολογική ανάλυση είναι απαραίτητη για να καθοριστεί ποια στοιχεία λείπουν και πόσο πρέπει να προσφέρουμε.

• Επιφανειακή λίπανση

• Η επιφανειακή λίπανση (άνοιξη) χορηγεί το υπόλοιπο άζωτο σε μία ή δύο εφαρμογές, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες όσο το φυτό αναπτύσσεται.
• Η πρώτη εφαρμογή γίνεται συνήθως στο τέλος του αδελφώματος/αρχές καλαμώματος και η δεύτερη αργότερα (όταν υπάρχει υγρασία).

Η βασική λίπανση στα χειμερινά σιτηρά αποτελεί το θεμελιώδες βήμα για επιτυχημένη, αποδοτική και ποιοτική παραγωγή. Στόχος είναι να δοθεί από την αρχή η σωστή ποσότητα των θρεπτικών στοιχείων, ώστε η καλλιέργεια να αναπτυχθεί δυναμικά και να αξιοποιήσει τις μετέπειτα δόσεις επιφανειακής λίπανσης. Με βάση εδαφολογικές αναλύσεις, στόχο απόδοσης και τοπικές συνθήκες, ο παραγωγός καλείται να σχεδιάσει ένα ισορροπημένο πρόγραμμα: Μέρος της ποσότητας στην αρχή (βασική λίπανση) και συμπληρωματικές εφαρμογές (κυρίως αζώτου) κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας.

γράφουν οι Πηνελόπη Λιόντου, Νικόλαος Κορρές, τμήμα Γεωπονίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Άρτα