Υδατική καταπόνηση της ελιάς και κλιματική αλλαγή

του Δρος Νεκτάριου Κουργιαλά, ερευνητή Γ’, υπευθύνου Εργ. Υδατικών Πόρων-Αρδεύσεων & Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής, Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου (ΙΕΛΥΑ)/ ΕΛΓΟ-«Δήμητρα»

Η

 ορθή χρήση του νερού άρδευσης αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική προτεραιότητα σε εθνική κλίμακα, αφενός γιατί η ανάπτυξη του γεωργικού τομέα είναι αλληλένδετη με την αποτελεσματική διαχείριση των υδατικών πόρων, αφετέρου γιατί η γεωργία αποτελεί τον σημαντικότερο καταναλωτή νερού στην Ελλάδα με τάσεις αύξησης των αναγκών άρδευσης τα επόμενα χρόνια. Τα τρέχοντα ερευνητικά στοιχεία δείχνουν ότι η κλιματική αλλαγή ενδέχεται να έχει πολυσύνθετες επιπτώσεις στον γεωργικό τομέα, ειδικά σε περιοχές με μεσογειακό κλίμα.

Αρκετές καλλιέργειες αναμένεται να παρουσιάσουν μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης της βιομάζας και της παραγωγικότητάς τους, ενώ άλλες δείχνουν να μην επηρεάζονται θετικά. Επίσης, οι υψηλότερες συγκεντρώσεις CO2, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, δύναται να συμβάλουν στην ανάπτυξη των ζιζανίων, αυξάνοντας τον ανταγωνισμό για νερό και θρεπτικά συστατικά. Στην ελληνική επικράτεια, έχουν εφαρμοστεί διάφορα κλιματικά μοντέλα και μοντέλα αγρονομικής προσομοίωσης των διαφορετικών σταδίων ανάπτυξης των καλλιεργειών, με στόχο την εκτίμηση της μεταβολής του ποσοστού απόδοσης διάφορων καλλιεργειών για το εγγύς μέλλον (έως το 2050) σε σχέση με τις παρούσες συνθήκες, στην περίπτωση που δεν λαμβάνονται μέτρα προσαρμογής.

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε σχέση με το νερό (ξηρασία, εδαφική διάβρωση, στιγμιαίες πλημμύρες) είναι ο κρίσιμος εκείνος παράγοντας που δύναται να επηρεάσει τη βιωσιμότητα κάποιων καλλιεργειών κυρίως σε περιοχές που ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα με την ποσότητα και την ποιότητα του νερού. Για την ελαιοκαλλιέργεια, η επίδραση της κλιματικής αλλαγής φαίνεται να έχει αρνητικό πρόσημο, όσον αφορά την απόδοσή της, με μέση τιμή μείωσης της παραγωγής για το εγγύς μέλλον της τάξης του 6,5% σε εθνική κλίμακα. Αξίζει να αναφέρουμε ότι σε περιοχές του Νότιου Αιγαίου η μείωση στην παραγωγή δύναται να προσεγγίζει το 28%.

Δεδομένου ότι η ελιά θεωρείται μία από τις σημαντικότερες καλλιέργειες της Ελλάδας, καλύπτοντας ποσοστό μεγαλύτερο του 75% της καλλιεργούμενης έκτασης με δέντρα, οι αρμόδιοι φορείς, αλλά και οι παραγωγοί θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα σε μέτρα προσαρμογής που συνάδουν με την αύξηση της αποτελεσματικότητας χρήσης του νερού. Τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε σχέση με το εάν η ελαιοκαλλιέργεια είναι ξηρική ή αρδευόμενη.

Για τους αρδευόμενους ελαιώνες

✱ Ιδιαίτερα σημαντικός θεωρείται ο εκσυγχρονισμός των δικτύων άρδευσης και η εφαρμογή της ευφυούς άρδευσης. Αναλυτικότερα, ο εκσυγχρονισμός και η συντήρηση των αρδευτικών δικτύων (εντοπισμός τυχών διαρροών, απόφραξη σταλακτήρων και μικροεκτοξευτήρων, καθαρισμός φίλτρων, χρήση υδρομετρητών και μανομέτρων για τον έλεγχο της ποσότητας νερού και της πίεσης λειτουργίας του συστήματος) θα πρέπει να συνοδεύεται από σύγχρονες μεθόδους υπολογισμού των αναγκών άρδευσης (άρδευση ακριβείας) που θα ενσωματώνουν μετεωρολογικά δεδομένα, δεδομένα υγρασίας εδάφους, εδαφολογικά χαρακτηριστικά, την ηλικία/στάδιο της καλλιέργειας, καθώς και τον χρόνο και την ποσότητα της προηγούμενης άρδευσης. Επιπρόσθετα, σε γεωργικές περιοχές με περιορισμένα υδατικά αποθέματα, θα πρέπει να υιοθετείται η ελλειμματική άρδευση.

✱ Όταν κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας ή/και ανάπτυξης των καρπών εμφανίζονται ιδιαίτερα ζεστοί και ξηροί άνεμοι, τα δέντρα μπορούν να χάσουν την καρποφορία τους. Στην περίπτωση αυτή, συνιστάται άρδευση με εφαρμογή επιπλέον 50% της προγραμματισμένης ημερήσιας ποσότητας νερού την ημέρα πριν από την αναμενόμενη ζέστη. Σε περιόδους καύσωνα, προτείνεται η αύξηση της συχνότητας άρδευσης με μικρότερες ποσότητες νερού. Αξίζει να σημειωθεί ότι, με στόχο την ορθολογική διαχείριση του νερού άρδευσης και την ενίσχυση των αποδόσεων των καλλιεργειών, το Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου (ΙΕΛΥΑ) του ΕΛΓΟ-«Δήμητρα» σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης εκδίδει εβδομαδιαία δελτία άρδευσης σε όλες τις περιοχές της Κρήτης. 

Για τους ξηρικούς ελαιώνες

Χρήσιμες γεωργικές πρακτικές, ιδίως για ξηρικούς ελαιώνες, με στόχο την προστασία από το έντονο θερμικό στρες:

✱ Μείωση απωλειών διαπνοής των φυτών μέσω εφαρμογής κατάλληλου θερινού κλαδέματος και σκευασμάτων που μειώνουν τη συνολική διαπνοή του φυτού, όπως η καολίνη (αδρανές ορυκτό σε υδρόφιλη μορφή για ψεκασμό της κόμης). Επίσης, διατίθενται στο εμπόριο σκευάσματα που βοηθούν στη μείωση της υδατικής καταπόνησης των ελαιοδέντρων είτε μέσω της μείωσης της οξείδωσης των λιπιδίων των μεμβρανών των κυττάρων (αντιοξειδωτικοί παράγοντες) είτε της ώσμωσης των κυττάρων (ωσμορρυθμιστές). Επίσης, επιβάλλεται η καταστροφή των ζιζανίων κατά τη θερινή περίοδο, προκειμένου να μειωθούν οι απώλειες νερού.

✱ Συνιστάται, επίσης, η εφαρμογή βιοδιεγερτών (προϊόντα που περιλαμβάνουν εκχυλίσματα φυκών, χουμικά και φουλβικά οξέα, χιτοζάνη και άλλα βιοπολυμερή, πρωτεΐνες και αμινοξέα, μύκητες/βακτήρια – εδώ ανήκει η γνωστή «μυκόρριζα»), που στόχο έχουν, μεταξύ άλλων, και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του φυτού στο θερμικό στρες. Η εφαρμογή τους μπορεί να γίνει με ψεκασμό στο φύλλωμα, μέσω του εδάφους, καθώς και με προσθήκη στο νερό άρδευσης. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι βιοδιεγέρτες έχουν βοηθητικό και προστατευτικό ρόλο και δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να αντικαταστήσουν τις βασικές ανάγκες του φυτού σε θρέψη και άρδευση.