Αφιέρωμα Πολλαπλασιαστικό Υλικό: Όλοι εναντίον όλων

Η «ΥΧ» ανοίγει στο σημερινό της φύλλο έναν ευρύ διάλογο για το πολλαπλασιαστικό υλικό, έναν τομέα που απασχολεί διαχρονικά τους παραγωγούς. Η πρόσφατη εξέλιξη σε νομοθετικό επίπεδο με τον από 14/12/2019 σε ισχύ Ευρωπαϊκό Κανονισμό (2016/2031) φέρνει στα φυτώρια την υποχρέωση να εκδίδουν ένα νέο φυτοϋγειονομικό διαβατήριο για όλα τα φυτά προς φύτευση που διακινούνται εντός της ΕΕ. Το εν λόγω έγγραφο εκδίδεται στη χώρα μας από τις κατά τόπους ΔΑΟΚ, ωστόσο, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της «ΥΧ» μελλοντικά η κάθε φυτωριακή επιχείρηση θα μπορεί να το εκδίδει η ίδια χωρίς να χρειάζεται η συνδρομή της αρμόδιας υπηρεσίας (σ.σ. φυσικά, οι έλεγχοι θα συνεχίζονται). Εξίσου σημαντικό είναι το σκέλος που αφορά την πιστοποίηση του υλικού, ώστε ο παραγωγός να αγοράζει και στην πράξη την ποικιλία που ζητά από τον φυτωριούχο, κάτι που σε αρκετές περιπτώσεις δεν συμβαίνει, όπως έχει αναδείξει η «ΥΧ» με αποκαλυπτικό ρεπορτάζ. Εκπρόσωποι φορέων φυτωριούχων, νομικοί και ιδιοκτήτες φυτωρίων κατέθεσαν στην εφημερίδα μας την άποψή τους και τις προτάσεις τους στα ανωτέρω ζητήματα.

Ευάγγελος Μίλης, γεωπόνος, φυτώρια GRINN

«Ο παραγωγός αγοράζει φυτά που κανείς δεν ελέγχει»

Κατά την άποψή μου, οι παθογένειες στον χώρο του πολλαπλασιαστικού υλικού στην Ελλάδα είναι σημαντικές και εκτεταμένες. Από 14 Δεκεμβρίου του 2019 τέθηκε σε εφαρμογή ο νέος Kανονισμός της ΕΕ για το πολλαπλασιαστικό υλικό, με βασικότερη αλλαγή ότι τα συστήματα πιστοποίησης των χωρών της ΕΕ ενοποιούνται.

Στην Ελλάδα δεν έχει γίνει τίποτα, ώστε να ξεκινήσουν οι αλλαγές και να γίνει το ελληνικό σύστημα ίδιο με των ευρωπαϊκών χωρών, διότι στην ουσία δεν υπάρχει σύστημα πιστοποίησης, πάρα μόνο στα χαρτιά. Αρκεί να σκεφτείτε, για παράδειγμα, ότι η υπηρεσία που είναι αρμόδια για το πολλαπλασιαστικό υλικό εκδίδει άδεια με ένα αγροτεμάχιο τεσσάρων στρεμμάτων για τέσσερα χρόνια, ενώ όταν γίνεται η ετήσια δήλωση εμβολιασμού από τα φυτώρια αποδέχεται δεκάδες τεμάχια, εκατοντάδων στρεμμάτων.

Επίσης, υπάρχουν περιπτώσεις που γίνεται αποδεκτή ως δήλωση μητρικής φυτείας για έναν αγρό που έχει μια ποικιλία από ένα είδος, ενώ στην ετήσια δήλωση εμβολιασμού η υπηρεσία δέχεται δεκάδες είδη, με δεκάδες ποικιλίες το καθένα.

Ο κύκλος της μεταξύ μας «κοροϊδίας» κλείνει με την αποδοχή ως υπεύθυνου γεωπόνου, στα χαρτιά, οποιουδήποτε γεωτεχνικού εκδίδει δελτίο παροχής υπηρεσιών, με μηδαμινό τίμημα, ενώ αυτός δεν γνωρίζει καν τους αγρούς του φυτωρίου και σε πολλές περιπτώσεις δεν γνωρίζεται καν με τον φυτωριούχο, απλώς κάνει εξυπηρέτηση.

Σε όλο αυτό το σύστημα ζημιωμένος είναι μόνο ο τελικός καταναλωτής, δηλαδή ο παραγωγός. Αντί να έχει πρόσβαση σε υγιές υλικό με σωστή ποικιλία και όλες τις προδιαγραφές, αγοράζει φυτά τα οποία επί της ουσίας δεν ελέγχει κανένας. Πρέπει άμεσα να ενεργοποιηθούν οι μηχανισμοί του υπουργείου, ώστε να στηθεί ένα πραγματικό σύστημα πιστοποίησης, το οποίο θα εξασφαλίζει τα θεμελιώδη που απαιτούνται, ώστε να μπορεί μια παραγωγή φυτών να χαρακτηριστεί φυτωριακή.

Μητρικές φυτείες, πραγματικός υπεύθυνος γεωτεχνικός, συστηματικοί έλεγχοι φυτοϋγείας. Το πρώτο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί είναι η διάσπαση των αρμοδιοτήτων σε δύο υπηρεσίες: Τα ΚΕΠΠΥΕΛ έχουν, ως γνωστόν, το κομμάτι του πολλαπλασιαστικού υλικού και οι ΔΑΟΚ το κομμάτι της φυτοϋγείας.

Κατά την άποψή μου, καλό θα ήταν οι αρμοδιότητες να συγκεντρωθούν σε έναν φορέα που θα στήσει το νέο σύστημα. Το πρώτο βήμα είναι η μεταβατική περίοδος για την υποχρέωση εγκατάστασης μητρικών φυτειών, για τα μεν είδη που υπάρχει ζήτηση κυρίως για νέες προστατευμένες ποικιλίες (π.χ. πυρηνόκαρπα, μηλοειδή) απαιτούνται 4-5 έτη, ενώ για τα είδη που ακόμα χρησιμοποιούνται παλιές, ελεύθερες ποικιλίες (ελιά, αμπέλι, εσπεριδοειδή κ.λπ.) απαιτούνται, ίσως και δέκα έτη, λόγω της κλωνικής επιλογής που πρέπει να προηγηθεί. Κατά συνέπεια, γίνεται αντιληπτό ότι η πολιτεία πρέπει να δράσει άμεσα.

Θα κάνω μια πρόβλεψη με βάση τα δεδομένα που συλλέγουμε ως εταιρεία για τα τελευταία χρόνια με τις επαφές μας με τον κλάδο, σε χώρες της ΕΕ: Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα αφήσει τα φυτώρια της Δυτικής Ευρώπης (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ολλανδία) που επί χρόνια εφαρμόζουν τους κανονισμούς της, να χάνουν πωλήσεις λόγω χαμηλότερων τιμών, από φυτώρια των Βαλκανικών χωρών που δεν ακολουθούν τους κανονισμούς της.

Με όπλο, λοιπόν, τα ευρωπαϊκά προγράμματα που ήδη επιδοτούν μεγάλο αριθμό φυτεύσεων σε νέες χώρες της ΕΕ (Ρουμανία, Βουλγαρία, Πολωνία κ.λπ.), θα αποκλείσει χώρες που λειτουργούν όπως η Ελλάδα. Μάλιστα, οι ίδιες οι χώρες απαιτούν πλέον ακόμα πιο αυστηρές πιστοποιήσεις (μπλε καρτελάκι) από αυτές τις οποίες εμείς δεν εφαρμόζουμε καν (CAC, κίτρινο καρτελάκι). Με γρήγορα, απλά, αλλά και μεθοδικά βήματα, η Ελλάδα μπορεί να ξεφύγει από την, επί δεκαετίες, μίζερη πραγματικότητα του κλάδου και να εξελιχθεί σε εξαγωγέα φυτωριακού υλικού.

Σωτήρης Σαλής, πρόεδρος Ένωσης Φυτωριούχων Ελλάδος (ΕΦΕ)

«Δεν υπάρχει όραμα, στρατηγική και ρεαλισμός στη χώρα μας»

Η Ελλάδα μέχρι σήμερα αρνείται να δει σοβαρά τον τομέα του πολλαπλασιαστικού υλικού. Καμία πολιτική ηγεσία δεν έχει προσπαθήσει ουσιαστικά να καταγράψει έστω τις παθογένειες του παρελθόντος και απλά να τις αφήσει στο περιθώριο. Πόσα εκατομμύρια ευρώ έχουν δαπανηθεί την τελευταία 30ετία για την έρευνα στο πολλαπλασιαστικό υλικό μέσα από προγράμματα (π.χ. ΕΠΕΤ Ι 1995, ΠΑΒΕ 1999, Leader 2001, ΓΓΕΤ ΕΠΑΝ 2003, Πυθαγόρας ΙΙ, 2005-2007, ΕΠΕΤ ΙΙ 2000-2001 κ.α.).

Έχουν αναζητηθεί ποτέ τα αποτελέσματα όλων αυτών των δεκάδων προγραμμάτων; Οι περιπτώσεις των κακών παραδειγμάτων είναι δεκάδες, το άσχημο όμως για τη χώρα δεν είναι ότι έγιναν αυτές οι «λάθος» δράσεις, το δυσάρεστο είναι ότι κάποιοι επιτρέπουν την επανάληψή τους! Την ίδια στιγμή, ως χώρα αρνιόμαστε να δούμε τι έχουν κάνει οι άλλες χώρες και απλά να αντιγράψουμε κάποια συστήματα, κάποιες μεθοδολογίες, κάποιες στρατηγικές…

Σαν να μην έφτανε αυτό, η τάση μας προς τον στρουθοκαμηλισμό είναι απίστευτη, αφού όλοι μας ευαγγελιζόμαστε την ανάπτυξη στον πρωτογενή τομέα! Προσπαθούμε να πουλήσουμε ιδεατές εικόνες στους παραγωγούς μας, από άλλες χώρες, χωρίς να ασχολούμαστε για το πώς έχουν δημιουργηθεί αυτές οι εικόνες. Μιλάμε συνεχώς για μια Ελλάδα που έχει τον τουρισμό και τον πρωτογενή τομέα. Ποιον πρωτογενή τομέα, κύριοι; Αυτόν που καθημερινά αργοπεθαίνει, αυτόν που δεν έχει μια κατεύθυνση ούτε στόχο, αυτόν που δεν έχει ούτε τις βασικές υποδομές του 1960 και 1970 άλλων ανταγωνιστικών μας χωρών; Γιατί το πολλαπλασιαστικό υλικό έχει οργανωθεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες στις δεκαετίες του 1970 και 1980. Εμείς εδώ σήμερα ακόμη αναρωτιόμαστε αν πρέπει να οργανωθεί το πολλαπλασιαστικό υλικό;

Ή μήπως δεν αναρωτιόμαστε ούτε αυτό και απλά κάθε πολιτική ηγεσία αφήνει τον χρόνο να περάσει και το πρόβλημα κάθε φορά να το αντιμετωπίσει ο επόμενος, ο οποίος θα τα ρίξει στον προηγούμενο. Αυτή η ιστορία καλά κρατεί εδώ και 40 χρόνια και έχουμε όλοι μας τις ευθύνες μας, από τα φυτώρια πρώτα από όλα μέχρι τους υπευθύνους για την εφαρμογή των νομοθεσιών. Πόσα προεδρικά διατάγματα και ευρωπαϊκές οδηγίες καθυστέρησαν τόσο προς την υπογραφή τους όσο και προς την εφαρμογή τους;

Ως Ένωση Φυτωριούχων Ελλάδας, που σεβόμαστε και γνωρίζουμε τη μεγάλη ευθύνη του επαγγέλματός μας, θεωρούμε ότι η Ελλάδα έχει τεράστιες δυνατότητες στον πρωτογενή τομέα, αρκεί να εφαρμοστούν οι νομοθεσίες στο ακέραιό τους και τα φυτώρια να αντιμετωπιστούν ως επιχειρήσεις που επηρεάζουν στο μέγιστο τον αγροτοδιατροφικό τομέα.

 

Ελένη Χρυσικοπούλου, δικηγόρος, εμπειρογνώμονας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Αμπέλου & Οίνου

«Η πρόσληψη γεωπόνων με σύμβαση δεν αποτελεί πανάκεια»

Η Ελλάδα είναι μια χώρα της οποίας οι εδαφοκλιματολογικές συνθήκες ευνοούν ιδιαίτερα την καλλιέργεια φυτωρίων. Η επιλογή της θέσης του φυτωρίου είναι μία από τις σημαντικότερες αποφάσεις που πρέπει να λάβει ένας φυτωριούχος προκειμένου να παράγει φυτά υψηλής ποιότητας, τηρώντας ταυτόχρονα τους κανόνες φυτοϋγείας.

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2016/2031 και ο εφαρμοστικός κανονισμός (ΕΕ) 2017/625 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με το νέο τύπο φυτοϋγειονομικού διαβατηρίου έχει τεθεί σε ισχύ από τις 14 Δεκεμβρίου 2019 και η πλήρης εφαρμογή του αναμένεται από τις 14 Δεκεμβρίου 2020. Ο κανονισμός αυτός υιοθετήθηκε με σκοπό την εναρμόνιση των ευρωπαϊκών πρακτικών στον τομέα της φυτοϋγείας με στόχο την προστασία της επικράτειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την εισαγωγή και την εξάπλωση επιβλαβών οργανισμών.

Οι τρεις βασικοί άξονες του κανονισμού είναι η νέα ταξινόμηση παρασίτων της ΕΕ, η ανάπτυξη ενός αισθήματος ευθύνης μεταξύ των επαγγελματιών και των φορέων, η στρατηγική πρόληψης κατά την εισαγωγή των φυτών. Σε ό,τι αφορά την ευθύνη των επαγγελματιών με τον νέο ΕΚ, στόχος είναι να διασφαλίζονται: 1) Η κατάσταση της φυτοϋγείας του υλικού που παράγεται και τίθεται σε εμπορία. 2) Η ενίσχυση της ιχνηλασιμότητας.

Πέραν των ανωτέρω: Οι ιδιαίτεροι κανόνες άδειας λειτουργίας των φυτωρίων ρυθμίζονται από τον Ν.1564/1985 και από μια σειρά κοινών υπουργικών αποφάσεων και κανόνων όπως ενδεικτικά αναφέρω την υπ’ αριθμόν 1153/16620/ΦΕΚ Β 616/11.03.2014, την 2078/80743/2017, την υπ’ αριθμόν 2128/83966/2017 και την υπ’ αριθμόν 2721/164846/2018. «Καθορισμός των προϋποθέσεων και της διαδικασίας για την έναρξη λειτουργίας των φυτωριακών επιχειρήσεων μητρικών φυτειών αμπέλου». Προκειμένου να υπάρχει έλεγχος στους επαγγελματίες στον ΚΑΝ. 2031/2016, έχει προβλεφθεί η εγγραφή στο επίσημο μητρώο επαγγελματιών/υπευθύνων επιχείρησης.

Το Φυτοϋγειονομικό Μητρώο του άρθρου 13 του Προεδρικού ∆ιατάγματος 365/2002 (ΦΕΚ Α’ 307) ενσωματώνεται στο επίσημο Φυτοϋγειονομικό Μητρώο επαγγελματιών/υπευθύνων επιχείρησης ή άλλων προσώπων που ασχολούνται με δραστηριότητες που αφορούν φυτά, φυτικά προϊόντα ή άλλα αντικείμενα, σύμφωνα με το άρθρο 65 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/2031.

Η απόφαση ορίζει ότι όσοι ήταν εγγεγραμμένοι στο μητρώο σύμφωνα με το άρθρο 13 του Π.∆. 365/2002 (ΦΕΚ Α’ 307) διατηρούν τον ίδιο αριθμό στο επίσημο μητρώο επαγγελματιών/υπευθύνων επιχείρησης. Όσοι επαγγελματίες είναι ήδη εγγεγραμμένοι στο Μητρώο του άρθρου 13 του Π∆ 365/2002 οφείλουν με δική τους ευθύνη να επικαιροποιήσουν τα στοιχεία τους έως την 14η Μαρτίου 2020.

Κάποια από τα βασικά σημεία της απόφασης που θα πρέπει να επανεξεταστούν είναι οι νέοι φυτωριούχοι που εισέρχονται τώρα στο επάγγελμα να λαμβάνουν ειδική εκπαίδευση, ώστε να είναι σε θέση να ανιχνεύουν τον κίνδυνο άμεσα. Το επίπεδο των φυτωριούχων στην Ελλάδα είναι αρκετά υψηλό με λίγες εξαιρέσεις που η ίδια η αγορά τις ρυθμίζει και πρέπει κάθε χρόνο να γίνεται καλύτερο, διότι η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων χωρών στον τομέα αυτόν. Ένα σημαντικό βήμα θα ήταν στις προϋποθέσεις έκδοσης της άδειας, να ενταχθεί το απολυτήριο λυκείου ως ελάχιστη εκπαίδευση και δήλωση ΟΣΔΕ για τουλάχιστον δύο έτη. Μπορούν ίσως να αξιοποιηθούν και οι διατάξεις της διά βίου μάθησης. Μακροπρόθεσμα θα έβλεπα και την οργάνωση τμημάτων εκπαίδευσης των επαγγελματιών.

Αν σκεφτούμε ότι σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όπως η Γαλλία, υπάρχει υποχρεωτική εκπαίδευση η οποία είναι δύο έτη εκπαίδευσης μετά το λύκειο, νομίζω ότι και η Ελλάδα πρέπει ν’ ακολουθήσει σιγά σιγά τα βήματα της Ευρώπης και να επενδύσει στην κατεύθυνση αυτή, ώστε να είναι σε θέση ο παραγωγός να κεφαλαιοποιήσει την υπεραξία του εγχειρήματος.

Η επίβλεψη από γεωπόνο, ειδικό στα φυτώρια, είναι κάτι που θα πρέπει να συζητηθεί έντονα το επόμενο χρονικό διάστημα και να προσαρμοστούν ανάλογα και οι εθνικές σχολές. Είναι σημαντικό να ενταχθούν ακόμα περισσότερες ώρες διδασκαλίας σχετικά με τη φυτοϋγεία. Δεν θεωρώ ότι η πρόσληψη γεωπόνου με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας είναι πανάκεια από μόνη της. Άλλωστε, η εμπειρία έχει δείξει ότι οι πολύ καλοί επαγγελματίες συνήθως επιλέγουν να διατηρούν δικό τους γραφείο και να λειτουργούν ως σύμβουλοι.

Φυσικά, ένας σύμβουλος γεωπόνος που θα επιβλέπει τα φυτώρια είναι απαραίτητος. Πρέπει οπωσδήποτε, όμως, να υπάρχει και μια υποχρεωτική σχολή που να εισάγει τις νέες φυτωριακές μονάδες ομαλά στο επάγγελμα και στις απαιτήσεις της ΕΕ. Η αγορά των φυτωρίων τα επόμενα χρόνια θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα. Οι Έλληνες επαγγελματίες πρέπει να προετοιμαστούν κατάλληλα, ώστε να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός και να περιοριστούν οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.


Βασίλης Ζαφειρόπουλος, πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Εισαγωγέων και Εξαγωγέων Φυτικού Υλικού (ΕΣΕΕΦΥ)

«Οι έλεγχοι του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης είναι συχνότατοι και αυστηροί»

Η θέση του ΕΣΕΕΦΥ εδώ και χρόνια είναι να μην εισάγεται καθόλου πολλαπλασιαστικό υλικό από το εξωτερικό, διότι όπως είναι γνωστό, η Xylella Fastidiosa που είναι το κύριο επικίνδυνο φυτοπαθογόνο, ανιχνεύεται πολλούς μήνες μετά την προσβολή και ειδικά σε ορισμένα είδη όπως η ελιά έως και ενάμιση χρόνο μετά.

Το φυτό μπορεί είναι μολυσμένο χωρίς να φαίνεται στις φυτοπαθολογικές εξετάσεις ούτε βέβαια να υπάρχει μακροσκοπικά κάποια ένδειξη. Όσον αφορά το εγχώριο πολλαπλασιαστικό υλικό, οι έλεγχοι του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης είναι συχνότατοι και αυστηροί.

Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που είμαστε ακόμα «Xylella free», ενώ σχεδόν σε όλη την Ευρώπη και στις παραμεσόγειες χώρες ενδημεί πλέον το παθογόνο. Περιμένουμε άμεσα νομοθετική ρύθμιση ώστε οι γεωπόνοι των ελληνικών φυτωριακών επιχειρήσεων να μπορούν να εκδίδουν άμεσα και χωρίς καμία καθυστέρηση τα απαραίτητα από τον νόμο φυτοϋγεινομικά διαβατήρια για τη διακίνηση του ήδη ελεγμένου από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικο Ινστιτούτο όπως προβλέπει ο νόμος φυτικού υλικού, στην Ελλάδα όπως και στο εξωτερικό.

Όλοι οι πελάτες στη Μεσόγειο και αλλού πλέον ζητούν ελληνικό πολλαπλασιαστικό υλικό λόγω της ασφάλειας που παρέχει η απουσία της Xylella Fastidiosa από τη χώρα μας.

Όσον αφορά τις ελληνικές «πατροπαράδοτες» ποικιλίες ελιάς και άλλων παραδοσιακών στην Ελλάδα μας καλλιεργειών, όπως και για διάφορα ενδημικά φυτά της ελληνικής χλωρίδας που πρέπει να αξιοποιηθούν – πιστοποιηθούν – προστατευθούν, θα πρέπει να βγουν κονδύλια και να ενταχθούν ελληνικές φυτωριακές επιχειρήσεις σε προγράμματα για την καταγραφή του DNA τους, την κατασκευή διχτυοκηπίων για την εγκατάσταση μητρικών φυτών και την εμπορική αξιοποίηση σε όσα υπάρχει ενεργός ζήτηση.

Σε αντίθετη περίπτωση, θα συνεχιστεί η επί δεκαετίες καταλήστευση διάφορων πολύτιμων ελληνικών ποικιλιών από ξένα συμφέροντα. Τρανό παράδειγμα η κορωνέικη ελιά, η οποία αναπαράγεται στο εξωτερικό και πωλείται διεθνώς με όλες τις συνέπειες που μπορεί να έχει αυτό.

Λύση στο εξωτερικό αναζήτησε ο ΑΣΕΠΟΠ Βελβεντού

Σε φυτώριο της Ισπανίας αναζήτησε ορισμένες ποικιλίες ροδάκινου ο γνωστός συνεταιρισμός που κατέχει ηγετική θέση στην εμπορία του προϊόντος. Όπως ανέφερε στην «ΥΧ» ο γενικός διευθυντής του ΑΣΕΠΟΠ, Ευθύμης Μπαλάνης: «Ζητήσαμε και αποκτήσαμε από ισπανικό φυτώριο τα δικαιώματα για μερικές ποικιλίες, οι οποίες θα μας επιτρέψουν σε ορίζοντα δεκαετίας να οργανώσουμε τις καλλιέργειές μας έτσι ώστε να καλύπτονται όλες οι εποχές του έτους από ροδάκινο με παρόμοια χαρακτηριστικά όπως γεύση, άρωμα, χρώμα και παράλληλα να μπορέσουμε να καλύψουμε ένα μεγάλο εύρος των απαιτήσεων του καταναλωτικού κοινού, τόσο στην εγχώρια όσο και στην διεθνή αγορά.

Δυστυχώς, δεν μπορούσαμε να βρούμε κάποιο ελληνικό φυτώριο για να προμηθευτούμε τα δενδρύλλια. Αυτήν τη στιγμή, στο ροδάκινο υπάρχει μεγάλη ανομοιομορφία στο προϊόν που απολαμβάνει ο καταναλωτής. Ελπίζουμε σε μερικά χρόνια να περιορίσουμε τον συνολικό αριθμό ποικιλιών που καλλιεργούμε σε όχι περισσότερες από είκοσι».

Ζητώντας από τον ίδιο να αποτιμήσει σε οικονομικούς όρους την πιθανότητα της ζημιάς ενός παραγωγού από την αγορά πολλαπλασιαστικού υλικού που αποδεικνύεται στην πορεία ότι δεν πληροί τα χαρακτηριστικά για τα οποία πλήρωσε ο ίδιος, ο κ. Μπαλάνης μας ανέφερε: «Δυστυχώς, είναι κάτι που έχει συμβεί κατά καιρούς σε αρκετούς αγρότες. Το κόστος αποτιμάται σε χιλιάδες ευρώ, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε και το χρονικό διάστημα που απαιτείται έτσι ώστε να ξεριζωθούν τα «προβληματικά» δέντρα και να αναπτυχθούν αυτά που θα μπουν στη θέση τους».