Το «αγροτικό» έθιμο της Βαρβάρας στη Θράκη

Το «αγροτικό» έθιμο της Βαρβάρας στη Θράκη

Ευωδίες από κανέλα, καρύδι  και σουσάμι πλημμύριζαν τα θρακιώτικα σπίτια ανήμερα της Αγίας Βαρβάρας που γιορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου. Ένα παραδοσιακό «αγροτικό» έθιμο που ακολουθούν οι θρακιώτες ακόμη και στις μέρες μας σε πολλές περιοχές.

Το έθιμο της «Βαρβάρας» είναι από τα πιο γνωστά της λαϊκής παράδοσης της Θράκης και συνδέεται εκ της φύσεως του με την αγροτική παραγωγή.

Την περίοδο του χειμώνα και πιο συγκεκριμένα στις αρχές του Δεκέμβρη το σιτάρι είχε ήδη γεμίσει τις αποθήκες, όπως και τα καρύδια, τα ξερά σύκα, τα μήλα, τα όσπρια, το σησάμι κ.α. Τα θρακιώτικα νοικοκυριά ήταν γεμάτα από προϊόντα δικής τους παραγωγής και οι γεωργικές ασχολίες έχουν σταματήσει λόγω ψύχους. Καιρός κατάλληλος λοιπόν για εορταστικό και ευχάριστο κλίμα. Το έθιμο της «Βαρβάρας»  ανοίγει ουσιαστικά έναν εορταστικό μήνα με παραδοσιακά έθιμα που κορυφώνονται στην ελληνική ύπαιθρο τις ημέρες των Χριστουγέννων. Στο συγκεκριμένο έθιμο αντικατοπτρίζονται ο παραγωγικός χάρτης της περιοχής αυτής, που λίγο πολύ ακολουθείτε και στις μέρες μας, η σύνδεση της αγροτικής παραγωγής με τη γαστρονομία και φυσικά τα ήθη των κατοίκων της Θράκης και οι ιστορικές καταβολές τους.

Το πρωινό της 4ης Δεκεμβρίου ξεκινούσε πολύ νωρίς για τις νοικοκυρές της Θράκης. Η «Βαρβάρα» έχει ως κύριο συστατικό το σιτάρι, το οποίο απαιτεί καλό και χρονοβόρο βράσιμο έτσι η προετοιμασία ξεκινούσε από το προηγούμενο βράδυ. Τα  παιδιά κι οι νοικοκυρές κάθε οικογένειας έπρεπε να μοιράσουνε τα στολισμένα με τριμμένο καρύδι και κανέλα μπωλάκια με τη «Βαρβάρα», στη γειτονιά τους.

Όλα τα υλικά της μάνας γης συγκεντρωμένα σε ένα πιάτο:  σιτάρι, σταφίδες, καρύδια, ξηροί καρποί, σησάμι,  δαμάσκηνα, 2-3 κόκκοι καλαμποκιού , 2-3 όσπρια, αποξηραμένα φρούτα (δαμάσκηνα, μήλα) , όλος ο αγροτικός πλούτος της γης συγκεντρωμένος σε ένα παραδοσιακό, αγνό, θρεπτικό γλύκισμα που το έφτιαχναν αποκλειστικά γι’  αυτή την ημέρα.

Προστασία της σοδειάς

Κατά μία εκδοχή το έθιμο αυτό συνδέεται με την παραγωγή και τη σπορά σιταριού (οι ρίζες βρίσκονται στην αρχαιότητα και την λατρεία της Θεάς Εκάτης). Το σιτάρι αποτελούσε βασικό αγροτικό προϊόν για την οικονομία και το βιοπορισμό των κατοίκων της περιοχής (παρασκευή ψωμιού).

Έτσι, το κέρασμα του σιταρένιου αυτού γλυκίσματος γινόταν για να προστατευτεί η σοδειά και να πάει καλά η παραγωγή. Το σιτάρι είναι το βασικό συστατικό και η συνταγή συναντάται σε διάφορες παραλλαγές   εμπεριέχει σησάμι, σταφίδες , ξερά φρούτα (δαμάσκηνα, μήλα), ξηρούς καρπούς, έναν-δυο σπόρους καλαμποκιού, 1-2 φασόλια κ.α. Μια παρασκευή με όλα τα καλά που τους έδινε η γη. Παραλλαγές υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα σε άλλες εορταστικές περιστάσεις.

Προστασία από την ευλογιά

Μία άλλη λαογραφική προσέγγιση εξηγεί ότι το έθιμο ήταν αφιερωμένο στην Αγία Βαρβάρα, γι’  αυτό και το όνομα «Βαρβάρα», προκειμένου να προστατεύει τα παιδιά από την ευλογιά (ο πληθυσμός είχε δεχθεί κατά διαστήματα σοβαρό πλήγμα από την ασθένεια αυτή)  και  τα σημάδια που άφηνε πίσω της.

Έθιμα όπως αυτό της «Βαρβάρας» αδιαμφισβήτητα ανήκει σε εκείνα που εμπεριέχουν το στοιχείο της κοινωνικότητας, της ομαδικότητας και της αλληλεγγύης και είναι σκόπιμο να συνεχίσουν να υπάρχουν μέσα στις εμφανείς στην εποχή μας τάσεις αλλοτρίωσης, καταναλωτισμού και απομόνωσης.