Αναγκαιότητα η ορθολογική διαχείριση των βοσκότοπων από τους κτηνοτρόφους

του Βασίλειου Παπαναστάση, ομότιμου καθηγητή Λιβαδοπονίας του ΑΠΘ

Οι βοσκότοποι ή βοσκήσιμες γαίες, όπως ονομάστηκαν με τον Ν. 4351/2015, αποτελούν πολύτιμες εκτάσεις για την κτηνοτροφία και το περιβάλλον. Κι αυτό γιατί εξασφαλίζουν φυσική βοσκήσιμη ύλη στα αγροτικά ζώα για τουλάχιστον έξι μήνες το έτος, ενώ προσφέρουν πολυάριθμες περιβαλλοντικές υπηρεσίες, όπως είναι η βιοποικιλότητα, η παραγωγή νερού, η παραγωγή μελιού, η συγκράτηση και προστασία των εδαφών από τη διάβρωση, η παροχή τροφής και ενδιαιτήματος στην άγρια πανίδα και η δέσμευση του άνθρακα, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Όλες αυτές οι προσφορές και υπηρεσίες των βοσκότοπων, όμως, επισκιάζονται από την αλόγιστη χρήση τους, που εφαρμόζουν σήμερα οι κτηνοτρόφοι.

Αριθμός ζώων

Η υπερβόσκηση αποτελεί το κυριότερο πρόβλημα των βοσκότοπων, ιδιαίτερα στην ημιορεινή και πεδινή ζώνη της χώρας. Ο υπεραυξημένος αριθμός ζώων που βόσκει στις εκτάσεις αυτές έχει ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση του φυτοκαλύμματος, με αποτέλεσμα τη μείωση της βιοποικιλότητας και την έκθεση του εδάφους στη διάβρωση, πράγμα που οδηγεί στη μείωση της παραγωγικότητας του βοσκότοπου σε βάρος της ποσότητας και ποιότητας της παραγόμενης βοσκήσιμης ύλης.

Σοβαρό πρόβλημα αποτελεί και η υποβόσκηση που παρατηρείται στον ημιορεινό και ιδιαίτερα στον ορεινό χώρο, όπου δεν υπάρχουν πλέον ζώα να βοσκήσουν ή είναι πολύ μειωμένα λόγω της δημογραφικής κατάρρευσης της ορεινής υπαίθρου. Με την υποβόσκηση μειώνεται πάλι η βιοποικιλότητα και σωρεύεται καύσιμη ύλη, η οποία οδηγεί σε καταστρεπτικές πυρκαγιές.

Στο πρόβλημα της υποβόσκησης συντείνει τα τελευταία χρόνια και η εντατικοποίηση της προβατοτροφίας και εν μέρει της αιγοτροφίας, εξαιτίας της οποίας οι κτηνοτρόφοι προτιμούν να ταΐζουν τα ζώα τους στη στάνη με έτοιμες ζωοτροφές, παρά να τα βόσκουν σε φυσικούς βοσκότοπους.

Είδος ζώου

Η προβατοτροφία έχει σχεδόν εκλείψει από τα περισσότερα ψηλά βουνά της Ελλάδας τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της εντατικοποίησής της και έχει αντικατασταθεί από την εκτατική κρεοπαραγωγική βοοτροφία, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να αλλάξει η φυτοποικιλότητα των βοσκότοπων, η οποία έχει διαμορφωθεί διαχρονικά από την εκτατική προβατοτροφία.

Επίσης, τα μεικτά κοπάδια προβάτων και αιγών που διαμόρφωσαν τη χλωρίδα των ελληνικών βοσκότοπων για αιώνες έχουν πλέον σημαντικά περιοριστεί, με απρόβλεπτες συνέπειες για το περιβάλλον. Κι αυτό γιατί οι αίγες μπορούν να ελέγξουν τα ξυλώδη φυτά, τα οποία δεν καταναλώνουν τα πρόβατα, με αποτέλεσμα να διατηρείται μια ισορροπία μεταξύ ποωδών και ξυλωδών ειδών στα λιβάδια.

Σύστημα βόσκησης

Παρά το γεγονός ότι οι βοσκότοποι διανέμονται τα τελευταία χρόνια μεταξύ των κτηνοτρόφων ως επιλέξιμες εκτάσεις από τον ΟΠΕΚΕΠΕ για να καλύψουν τα δικαιώματά τους για άμεση ενίσχυση από τον Πυλώνα Ι της ΚΑΠ, η κατανομή αυτή γίνεται «στα χαρτιά», με αποτέλεσμα να μην επηρεάζει την παραδοσιακή κοινόχρηστη βόσκηση που ασκείται στους βοσκότοπους και η οποία έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητά τους.

Κι αυτό γιατί ο κάθε κτηνοτρόφος βόσκει τα ζώα του χωρίς σχέδιο, όπου, όπως και όταν θέλει. Δεν γίνεται δηλαδή καμιά ρύθμιση της διαχείρισης. Στα νησιά του Αιγαίου μάλιστα, η βόσκηση είναι και ασύδοτη, γιατί τα ζώα δεν ποιμαίνονται, με αποτέλεσμα να προκαλούν τεράστιες ζημιές, ακόμα και μέσα σε οικισμούς.

Δασικές πυρκαγιές

Η παραδοσιακή πρακτική της χρήσης της πυρκαγιάς από τους κτηνοτρόφους για τη βελτίωση των βοσκότοπων έχει ως αποτέλεσμα τη σοβαρή υποβάθμισή τους. Ο συνδυασμός μάλιστα πυρκαγιών και υπερβόσκησης έχει οδηγήσει στην ερημοποίηση των βοσκότοπων, ιδιαίτερα εκείνων που βρίσκονται στις ξηρές και ημίξηρες περιοχές χώρας.

Τα τελευταία χρόνια, πυρκαγιές παρατηρούνται και σε υγρότερες περιοχές, κυρίως σε υποβοσκόμενες εκτάσεις, όπου η βλάστηση έχει θεριέψει εξαιτίας της απουσίας βόσκησης, με αποτέλεσμα η αυξημένη καύσιμη ύλη -άλλοτε βοσκήσιμη από τα αγροτικά ζώα- να είναι επιρρεπής σε μέγα-πυρκαγιές.

Βελτίωση

Τα τελευταία 20-30 έτη δεν εφαρμόζεται κανένα έργο βελτίωσης των βοσκότοπων από την πολιτεία. Τα παλιά έργα υποδομής (δρόμοι, ποτίστρες, δεξαμενές, στέγαστρα) έχουν καταρρεύσει σε μεγάλο βαθμό, ενώ δεν γίνονται πλέον νέα. Επίσης, κανένα πρόγραμμα βελτίωσης της βλάστησης δεν εφαρμόζεται, πολύ περισσότερο προγράμματα διαχείρισης.