Αποκαλυπτική έρευνα: Πώς θα γίνει οικονομικά βιώσιμη η ελληνική γεωργία

Oδικό χάρτη για την εφαρμογή ενός ειδικού μείγματος πολιτικής με αποτελεσματικά εργαλεία που θα συμβάλουν στην ενίσχυση της γεωργίας στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης, δημιούργησε το ερευνητικό πρόγραμμα SALSA. Πρόκειται ουσιαστικά για τα αποτελέσματα μεγάλης διεθνούς επιστημονικής έρευνας, που έχει στη διάθεσή της η «ΥΧ» και εξετάζει τον πυρήνα του αγροτικού τομέα της Ελλάδας, τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, που διαθέτουν έως 50 στρέμματα γης και το οικονομικό τους μέγεθος ανέρχεται μέχρι τα 9.600 ευρώ.

Η έρευνα αναδεικνύει ότι στις χώρες της Νότιας Ευρώπης τέτοιου είδους εκμεταλλεύσεις συνεισφέρουν σημαντικά στο περιφερειακό παραγόμενο προϊόν, καθώς παράγουν ένα μεγάλο μέρος των κυριότερων ειδών διατροφής και δυνητικά μπορούν να καλύψουν το 100% της ζήτησης, καθώς και να δημιουργήσουν πλεόνασμα. Υπάρχει, ωστόσο, περιθώριο για την ενίσχυση της παρουσίας τους στις τοπικές αγορές και του ρόλου τους στην περιφερειακή διατροφική και επισιτιστική ασφάλεια.

Πιο αναλυτικά, η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «SALSA – Small farms, small food businesses and sustainable food and nutrition security», με στόχο να εξετάσει τη συμβολή των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και των μικρών επιχειρήσεων τροφίμων στην Επισιτιστική και Διατροφική Ασφάλεια. Μέσω της έρευνας καταγράφηκαν τα χαρακτηριστικά των εκμεταλλεύσεων αυτών, οι ανάγκες τους, αλλά και οι τρόποι με τους οποίους η πολιτική μπορεί να ενισχύσει τέτοιου είδους εκμεταλλεύσεις για να γίνουν περισσότερο παραγωγικές και βιώσιμες.

Τα πέντε είδη «μικρών» γεωργικών εκμεταλλεύσεων

Το πρόγραμμα μελέτησε τη συμβολή των εκμεταλλεύσεων αυτών σε 30 Περιφέρειες Αναφοράς (ΠΑ) που ανήκουν σε 19 χώρες – 25 περιφέρειες στην Ευρώπη και πέντε περιφέρειες στην Αφρική. Η μελέτη αφορούσε τις εκμεταλλεύσεις με έκταση μέχρι 50 στρέμματα και οικονομικό μέγεθος περίπου 9.600 ευρώ. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μεγάλη ποικιλία των συνθηκών στις οποίες δραστηριοποιούνται οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις στις ΠΑ που μελετήθηκαν, το πρόγραμμα SALSA δημιούργησε μια νέα τυπολογία και κατηγοριοποίηση των εκμεταλλεύσεων σε πέντε διακριτές ομάδες:

✱ Αγρότες Μερικής Απασχόλησης: Η γεωργία φαίνεται να είναι δευτερεύουσα δραστηριότητα για τους αρχηγούς αυτών των εκμεταλλεύσεων που διαθέτουν και άλλες πηγές εισοδήματος.

✱ Παραδοσιακοί επαγγελματίες: Η δεύτερη φτωχότερη και η πιο ηλικιωμένη κατηγορία. Η γεωργική δραστηριότητα έχει τις ρίζες της στην παράδοση και αντιπροσωπεύει ένα υψηλό ποσοστό του εισοδήματος.

✱ Συμβατικοί επιχειρηματίες: Σχετικά εύποροι και σχετικά ηλικιωμένοι και από παλιά απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα είναι οι αγρότες που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Οι ίδιοι βασίζονται στην οικογενειακή εργασία.

✱ Εξειδικευμένοι επιχειρηματίες: Η πλουσιότερη ομάδα, σχετικά μεγάλη ηλικιακά και εδραιωμένη στη γεωργία, είναι η κατηγορία των εξειδικευμένων επιχειρηματιών. Οι ίδιοι συχνά επενδύουν στην πιστοποίηση.

✱ Πολυλειτουργικοί επιχειρηματίες: Εύποροι, σχετικά νέοι στην ηλικία, νεοεισερχόμενοι στη γεωργία, με εκτεταμένη χρήση μισθωτής εργασίας και ποικιλία πελατών είναι τα χαρακτηριστικά των πολυλειτουργικών επιχειρηματιών.

Προϋποθέσεις ενίσχυσης της βιωσιμότητας και της παραγωγικότητας των μικρών εκμεταλλεύσεων

Η έρευνα κατέγραψε τις ανάγκες που έχουν τέτοιου είδους εκμεταλλεύσεις, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να γίνουν περισσότερο βιώσιμες και ανταγωνιστικές και τις κατέταξε σε τέσσερις κατηγορίες:

Α) Προϊόντα, αγορές και εμπορία

Υφιστάμενη κατάσταση

Η έρευνα καταγράφει ότι υπάρχει σαφής ανάγκη να δοθεί πολύ μεγαλύτερη σημασία στις προκλήσεις για την ενίσχυση της ενσωμάτωσης των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, τόσο στις νέες, όσο και στις υφιστάμενες αλυσίδες αξίας. Χρειάζονται, επίσης, στρατηγικές για τον μεγαλύτερο συντονισμό μεταξύ των μικρών αγροτών και των άλλων παικτών των τοπικών αλυσίδων αξίας, καθώς και μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ των παραγωγών.

Λύσεις

✱ Καθορισμός του νομοθετικού πλαισίου, για τις συμφωνίες μεταξύ όλων των συμμετεχόντων στις αγροδιατροφικές αλυσίδες, ώστε να απαιτείται η συνεργασία και να επιδιώκεται η εξισορρόπηση της ισχύος τους, καθώς και η ενίσχυση της διαπραγματευτικής δύναμης των μικρών παραγωγών.

✱ Την εισαγωγή των μικρών (βραχειών) αγροδιατροφικών αλυσίδων, συμπεριλαμβανομένης της θέσπισης ειδικών κανόνων για την επωνυμία και τον έλεγχο των προϊόντων.

✱ Περισσότερο ευέλικτοι κανόνες διακήρυξης δημόσιων συμβάσεων, ώστε να επιτρέπουν στους δημόσιους φορείς μαζικής εστίασης, όπως τα σχολεία και τα νοσοκομεία, να επιλέγουν την αγορά προϊόντων από τις τοπικές γεωργικές εκμεταλλεύσεις.

✱ Σε επίπεδο ΕΕ, είναι καθοριστικής σημασίας η θέσπιση εμπορικών συμφωνιών που να ορίζουν νομικές προϋποθέσεις και παραγωγικά πρότυπα που δεν δημιουργούν συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού σε βάρος των μικροκαλλιεργητών. Από την άποψη αυτή, υπάρχουν επίσης περιθώρια βελτίωσης της λειτουργίας της δέσμης μέτρων της ΕΕ για την ποιότητα, ώστε να διασφαλιστεί ότι θα λειτουργήσει περισσότερο υπέρ των παραγωγών μικρής κλίμακας.

✱ Όσον αφορά την οικονομική υποστήριξη, η έρευνα καταγράφει ότι οι χώρες της Νότιας Ευρώπης χρειάζεται να επενδύσουν στη δημιουργία αγροδιατροφικών αλυσίδων, με βάση σαφώς καθορισμένες και λειτουργικές τοπικές εταιρικές σχέσεις.

Β) Φυσικοί πόροι και κλίμα

Υφιστάμενη κατάσταση

Η οικονομική υποστήριξη για θέματα που αφορούν την κλιματική προσαρμογή των εκμεταλλεύσεων κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική μέσω της έρευνας, καθώς όλες οι χώρες της Νότιας Ευρώπης αντιμετωπίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία. Οι μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις πρέπει, λοιπόν, να προσαρμοστούν σε αυτούς τους κινδύνους. Μια σημαντική ανάγκη προσαρμογής, που εντοπίστηκε είναι η διαφοροποίηση/αναδιάρθρωση των παραγωγικών συστημάτων για την ενίσχυση της αντοχής τους στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Λύσεις

✱ Συμμετοχή στην αμειψισπορά πιο ανθεκτικών στην ξηρασία καλλιεργειών, που ενσωματώνουν νέες/παραδοσιακές καλλιέργειες, είδη και ποικιλίες.

✱ Ενίσχυση της βιολογικής γεωργίας και άλλων μορφών αγρο-οικολογίας, καθώς και την εισαγωγή νέων τεχνολογιών, όπως οι ελάχιστες παρεμβάσεις άροσης και η έξυπνη άρδευση.

✱ Επίσης, χρειάζονται επενδύσεις σε αρδευτικά δίκτυα και σε συγκεκριμένα εργαλεία διαχείρισης των κινδύνων.

✱ Για τη διαχείριση, όμως, των φυσικών πόρων και τις δράσεις για το κλίμα, ως λύση προτείνεται και η ενίσχυση του συστήματος συμβουλευτικών υπηρεσιών προς τους αγρότες. Συνιστάται στις εθνικές αρχές να στοχοθετήσουν τη δημόσια χρηματοδότηση για την παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης που θα βοηθήσει τις μικρές εκμεταλλεύσεις να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή.

Γ) Ανανέωση και αύξηση του αγροτικού πληθυσμού

Υφιστάμενη κατάσταση

Η ανανέωση του αγροτικού πληθυσμού και η ενθάρρυνση των νεοεισερχομένων στη γεωργία αποτελούν βασικά ζητήματα στις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Υπάρχει η ανάγκη αντιμετώπισης συγκεκριμένων ζητημάτων, όπως η έλλειψη πρόσβασης στη γη για τους νεοεισερχομένους, η αδυναμία καταβολής ανταγωνιστικών μισθών κατά την εγκατάσταση νέων επιχειρήσεων και η έλλειψη υπηρεσιών επαγγελματικής κατάρτισης και παροχής συμβουλών στους νέους γεωργούς.

Λύσεις

✱ Οι εθνικές αρχές πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη έμφαση στην προώθηση της ηλικιακής ανανέωσης και στη διευκόλυνση των νεοεισερχομένων, ρυθμίζοντας θέματα που αφορούν τις τιμές της γης, τη φορολογία και τους νόμους περί κληρονομιάς.

✱ Επίσης, οι νέοι αγρότες θα πρέπει να αποτελούν ειδική ομάδα-στόχο για διάφορες μορφές στήριξης μέσω της ΚΑΠ.

✱ Τέλος, προτείνεται ότι οι νεοεισερχόμενοι στις μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις θα μπορούν να λαμβάνουν άμεση οικονομική στήριξη από τις τοπικές/περιφερειακές αρχές.

Δ) Γνώση και καινοτομία

Υφιστάμενη κατάσταση

Η διάδοση της γνώσης και της καινοτομίας είναι, σύμφωνα με την έρευνα, μία από τις σημαντικότερες ανάγκες που τέμνει και όλες τις υπόλοιπες. Πολλές χώρες της Νότιας Ευρώπης (π.χ. Ελλάδα και Πορτογαλία) υποφέρουν από πολύ αδύναμα και κατακερματισμένα συστήματα γεωργικής γνώσης και καινοτομίας (ΑΚΙΣ).

Λύσεις

✱ Δημόσια χρηματοδότηση συστημάτων υποστήριξης ανταλλαγής γνώσεων και καινοτομίας των εκμεταλλεύσεων, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών που υπερβαίνουν την απλή διοικητική υποστήριξη πληρωμών από την ΚΑΠ.

Η έρευνα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΥΧ»
που κυκλοφόρησε την Παρασκευή 19/6