του Γιώργου Ζακυνθινού, καθηγητή του Πανεπιστηµίου Δυτικής Αττικής
Τα τελευταία χρόνια, η μονοπωλιακή αγορά της Τουρκίας εγκυμονεί κινδύνους τόσο λόγω καιρικών συνθηκών όσο και λόγω ενός εντόμου καραντίνας. Από την παραγόμενη ποσότητα φουντουκιών της Τουρκίας υπάρχουν δύο μεγάλες εταιρείες που απορροφούν το 60% της τουρκικής παραγωγής.
Προκειμένου να μειωθούν οι κίνδυνοι, αυτές οι διεθνείς εταιρείες και, κυρίως, η FERRERO (τα χρησιμοποιεί κυρίως για την παραγωγή πάστας ξηρών καρπών-σοκολάτας Nutella, καθώς και σε άλλα προϊόντα ζαχαροπλαστικής), καθώς και ορισμένοι άλλοι Ευρωπαίοι παραγωγοί σοκολάτας προσπαθούν να διαφοροποιήσουν τις πηγές φουντουκιών τα τελευταία δέκα χρόνια, κάτι που αποτέλεσε την ώθηση για την ταχεία ανάπτυξη της παραγωγής φουντουκιού στη Γεωργία του Αζερμπαϊτζάν, στη Σερβία, στην Αργεντινή, στη Χιλή, στην Αυστραλία, στη Νότια Αφρική, στην Ουκρανία, στο Καζακστάν και στο Ουζμπεκιστάν.
Εδώ θα μπορούσε να επωφεληθεί αυτής της διεύρυνσης και η χώρα μας μέσα από συμβολαιακή γεωργία. Η αγορά φουντουκιών παγκοσμίως προβλέπεται να καταγράψει ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης (CAGR) 10% κατά την περίοδο 2022-2027, σύμφωνα με μελέτες της αγοράς, με μεγαλύτερη αναπτυσσόμενη αγορά την Ευρώπη.
Το παγκόσμιο ποικιλιακό δυναμικό και η διαφοροποίηση
Λόγω της σταυρογονιμοποίησης του φουντουκιού, εντοπίζεται μια γενετική ποικιλότητα μεταξύ των υπαρχουσών ποικιλιών. Υπάρχει μια σειρά από ποικιλίες που καλλιεργούνται σε εμπορικούς οπωρώνες, η καθεμία με τα δικά της χαρακτηριστικά και απαιτήσεις.
Έχουν περιγραφεί περίπου 400 επιλεγμένες ποικιλίες από διάφορες χώρες και συχνά ποικιλίες με διαφορετικά ονόματα που έχουν πανομοιότυπους δείκτες γονότυπου, γεγονός που οδηγεί σε σύγχυση και λανθασμένη επισήμανση της ποικιλίας κατά τη διαδικασία παραγωγής. Έχει προταθεί από ερευνητές ότι ο πληθυσμός της γενετικής δομής του ευρωπαϊκού φουντουκιού αποτελείται από επτά κύριους πληθυσμούς: Αζερμπαϊτζάν/Γεωργία, Κεντρική Ανατόλια/Τουρκία, Αγγλία, Ιταλία, Ισπανία, Μαύρη Θάλασσα και Κεντρική Ευρώπη (Γερμανία, Πολωνία, Ρωσία).
Εκτός από τον γονότυπο, οι γεωργικές τεχνικές, η διαχείριση μετά τη συγκομιδή και η τοποθεσία του οπωρώνα επηρεάζουν όλα τα μορφολογικά, φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά των φουντουκιών, οδηγώντας σε προτιμώμενες ποικιλίες σε κάθε περιοχή καλλιέργειας.
Οι καλλιεργούμενες ποικιλίες κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με το σχήμα και το μέγεθος, ως στρογγυλόκαρπες (Extra giaghli), επιμήκεις (Badem) και σφηνοειδείς (Sivri giaghli). Στρογγυλόκαρπες είναι οι Tombul, Palaz, Fosa, Cagildac, Kalinkara, Kargalak, Uzunmusa, Mincane, Cavaca και Kan, επιμήκεις είναι οι Badem, Yassi badem και Degirmendere και σφηνοειδείς είναι οι Sivri, Incekara, Aci και Kus.
Οι ποικιλιακές προτιμήσεις της αγοράς
Ένα από τα πιο επιθυμητά φουντούκια στην αγορά είναι οι ιταλικές ποικιλίες Tonda di Giffoni και Tonda Gentile delle Langhe, που έχουν κερδίσει το ευρωπαϊκό σήμα Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ). Αυτές οι ποικιλίες χαρακτηρίζονται από την υψηλή αντοχή τους σε παθογόνα και παράσιτα, με τα σημαντικότερα προβλήματα να είναι η παρουσία της ασθένειας βακτηριακός καρκίνος της λεπτοκαρυάς (Pseudomonas syringae pv. avellanae).
Η ιταλική βιομηχανία φουντουκιών βασίζεται ουσιαστικά στην καλλιέργεια έξι ποικιλιών, που αντιπροσωπεύουν το 80% της συνολικής παραγωγής, εκ των οποίων οι Tonda Gentile delle Langhe, Tonda Gentile Romana και Tonda di Giffoni θεωρούνται οι πιο ενδιαφέρουσες λόγω των πολύ καλών τεχνολογικών και οργανοληπτικών χαρακτηριστικών τους. Για διπλή χρήση, οι ποικιλίες πρέπει να έχουν καλά γεμισμένο το κέλυφος, λεπτό κέλυφος, στρογγυλό σχήμα, λίγα ελαττώματα και μακρά συντηρησιμότητα.
Οι ποικιλίες διαφέρουν αρκετά ως προς τη ζωηρότητα, το σχήμα της κόμης και την τάση να βγάζουν παραφυάδες. Οι τουρκικές ποικιλίες Extra Giaghli, Badem, Sivri Giaghli έχουν μικρή ζωηρότητα και μπορούν εύκολα να συγκομιστούν με τα χέρια και χωρίς σκάλα.
Το προφίλ της καλλιέργειας στη χώρα μας
Σε σύνολο 5.500 στρεμμάτων που έχουν αποτυπωθεί από στοιχεία του ΟΣΔΕ στη χώρα μας, στην Περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης καλλιεργούνται περίπου 1.200 στρέμματα και συνολικά στις Περιφέρειες Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας και Κεντρικής Μακεδονίας καλλιεργούνται 1.500 στρέμματα. Οι εκτάσεις χαρακτηρίζονται μικρές σε σχέση με μια αναξιοποίητη καλλιεργητική δυναμική των ημιορεινών περιοχών των προαναφερόμενων περιοχών-περιφερειών.
Ποικιλίες που αξιολογήθηκαν και ποικιλίες καλλιεργούνται στη χώρα μας
Από αποτελέσματα αξιολόγησης ποικιλιών στη χώρα μας, έχει αναφερθεί πως η ιταλική ποικιλία Tonda di Giffoni είναι πιο παραγωγική σε διαμόρφωση δέντρου και με ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά καρπού και ψίχας, ενώ οι ποικιλίες Sivri Giaghli, Tombul Giaghli και Palaz έχουν πολύ μεγάλη αναλογία ψίχας (54%-55%) και ψίχα πολύ καλής γεύσης.
Οι ποικιλίες Barcelona, Negret και Segorbe έδωσαν καλές αποδόσεις, αλλά μάλλον εξυπηρετούν τις απαιτήσεις της βιομηχανίας, ενώ η Extra Giaghli και η Tonda G.d. Langhe είχαν μικρή παραγωγικότητα. Η μορφοποίηση των ποικιλιών σε δενδρώδη μορφή ταιριάζει πάρα πολύ στην ποικιλία Negret και γενικά στις ποικιλίες ιταλικής και γαλλικής προέλευσης. Οι παρακάτω ποικιλίες με τα αναφερόμενα χαρακτηριστικά τους καλλιεργούνται στη χώρα μας.
✱ Έξτρα γιαγλί: Ο καρπός της έχει ημισφαιρικό σχήμα, καστανό χρώμα και μέτριο μέγεθος. Έχει λεπτό περικάρπιο που αποχωρίζεται εύκολα από το σπέρμα του. Το σπέρμα του αποτελεί το 56% του καρπού και χαρακτηρίζεται ως εκλεκτή ποικιλία.
✱ Σιβρί γιαγλί: Έχει καρπό με επίμηκες σχήμα, καστανέρυθρο, μέτριου μεγέθους. Έχει λεπτό περικάρπιο, ενώ το σπέρμα του αποτελεί το 53% του καρπού.
✱ Παλάζ: Μεγαλόκαρπο φουντούκι, καστανέρυθρο, με σχήμα κωνοειδές και λεπτό περικάρπιο. Το σπέρμα του είναι καλής ποιότητας και αποτελεί το 54% του καρπού.
✱ Negreta: Φουντούκι μέτριου έως μεγάλου μεγέθους, με ανοιχτό καστανέρυθρο χρώμα. Το σπέρμα του αποτελεί το 50% του καρπού.
✱ Αγυιάς: Καρπός επιμήκης, ωοειδής, μεγάλου μεγέθους, με χρώμα καστανοκίτρινο. Έχει χονδρό περικάρπιο, δύσκολα αποχωριζόμενο από το σπέρμα. Ποσοστό σπέρματος σε σχέση με τον καρπό 45%.
Τα χαρακτηριστικά των ποικιλιών σύμφωνα με την κατεύθυνση της βιομηχανίας
Τα φουντούκια χρησιμοποιούνται κυρίως ως βιομηχανικά (αποφλοιωμένα), τα οποία καταλαμβάνουν το 90%-95% της παγκόσμιας αγοράς και μικρότερη χρήση έχουν τα επιτραπέζια (φουντούκι με κέλυφος, 5%-10%). Οι ποικιλίες που είναι κατάλληλες για τη μία χρήση συνήθως δεν είναι για την άλλη.
Επιθυμητό χαρακτηριστικό για τις ποικιλίες που προορίζονται για πώληση ως αποφλοιωμένα είναι να έχουν καρπό με μικρό-μεσαίο μέγεθος, στρογγυλό σχήμα και τραγανή ψίχα από την οποία το λεπτό περισπέρμιο αποχωρίζεται εύκολα σε ζεστό ξηρό αέρα. Τα αποφλοιωμένα φουντούκια πωλούνται συνήθως έχοντας αφαιρέσει το λεπτό καφέ περισπέρμιο που περιβάλλει την ψίχα, δίνοντας τη λευκή ή λευκοκίτρινη εμφάνιση.
Οι ποικιλίες Extra Ghiaghli, Negret, Pauetet, Tonda di Giffoni και Tonda G.d. Langhe θεωρούνται ως οι πλέον κατάλληλες για πώληση αποφλοιωμένων φουντουκιών. Οι ποικιλίες που προορίζονται για πώληση με το κέλυφος απαιτείται να έχουν κέλυφος μεγάλου μεγέθους, ελκυστικό και χωρίς χνούδι, ενώ η ψίχα να έχει ένα ελάχιστο ποσοστό ινών. Η πιο κατάλληλη ποικιλία είναι η Ennis, ενώ οι Barcelona, San Giovanni και Segorbe είναι επίσης καλές.
Συμπεράσματα
Υπάρχουν πολλές περιοχές στη χώρα μας με κλίμα ψυχρό και υγρό, χωρίς ακραίες θερμοκρασίες, οι οποίες μετριάζονται από μεγάλες υδάτινες επιφάνειες και ουσιαστικά ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της φουντουκιάς. Η ΠΕ Αιτωλοακαρνανίας, για παράδειγμα, πέρα από τις προαναφερόμενες είναι μια περιοχή που συνδυάζει τις υδάτινες επιφάνειες με το ημιορεινό ανάγλυφο και θα μπορούσε να είναι μια υποψήφια περιοχή καλλιέργειας για τη διεύρυνση της καλλιέργειας.
Η χώρα μας είναι ελλειμματική και η καλλιέργεια της φουντουκιάς, όπως και των υπόλοιπων καρπών με κέλυφος, ενισχύεται με συνδεδεμένη ενίσχυση, σε ετήσια βάση, το ύψος της οποίας για το έτος 2020 ανήλθε σε 102,16 ευρώ/εκτάριο.
Όμως, πέρα από την ενίσχυση που μπορεί να ενθαρρύνει τον παραγωγό, μια πολιτική μεγέθυνσης της παραγωγής θα μπορούσε να συμπληρώσει την παραγωγικότητα των καρπών με κέλυφος στη χώρα μας.
Ακόμη, θα μπορούσε να διευρυνθεί η παραγωγή, οδηγώντας τη σε προϊόντα μεταποίησης φουντουκιού ιδιωτικής ετικέτας με καθετοποιημένη παραγωγή, προσανατολισμένη σε φουντουκέλαιο, φουντουκόπαστα, γάλα, ηδύποτα και σνακ. Τέλος, ως ξηρός καρπός, έχει χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και μπορεί να συμβάλει στην τάση της αγοράς για φυτική πρωτεΐνη.
Παγκόσμια παραγωγή φουντουκιού ανά χώρα
✱ Παγκοσμίως παράγονται 1.125.178 τόνοι φουντουκιού ετησίως.
✱ Η Τουρκία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός φουντουκιών στον κόσμο, με 776.046 τόνους παραγωγής ετησίως.
✱ Η Τουρκία παράγει μόνη της περισσότερο από το 60% του παγκόσμιου φουντουκιού.
✱ Η Ιταλία έρχεται δεύτερη, με 98.530 τόνους ετήσια παραγωγή.
✱ Με 53.793 τόνους παραγωγής ετησίως, το Αζερμπαϊτζάν είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός φουντουκιού.
✱ Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, με 39.920 τόνους παραγωγής ετησίως, κατατάσσονται στην τέταρτη θέση.
Έχουν περιγραφεί περίπου 400 ποικιλίες από διάφορες χώρες και συχνά με διαφορετικά ονόματα που έχουν πανομοιότυπους δείκτες γονότυπου, γεγονός που οδηγεί σε σύγχυση
και λανθασμένη επισήμανση κατά τη διαδικασία παραγωγής
