Oπως είναι γνωστό, οι νέες τεχνολογίες και η ευφυής γεωργία αποτελούν τους βασικούς μοχλούς για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του πρωτογενούς τομέα. Ωστόσο, αυτή η εξίσωση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς τον ανθρώπινο παράγοντα. Οι νέοι αγρότες, οι οποίοι μπορούν να αφομοιώσουν ευκολότερα τη γνώση και την πληροφορία, είναι η «στρατιά» που θα κληθεί να εντάξει στη φαρέτρα της τα νέα εφόδια, προκειμένου να γυρίσει σελίδα ο κλάδος και να εφαρμοστούν οι καλές πρακτικές στο χωράφι.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα και την Ευρώπη παρατηρείται γήρανση του παραγωγικού δυναμικού, κάτι που βάζει εμπόδια στην ολοκλήρωση της ψηφιακής μετάβασης. Με αυτό το φλέγον ζήτημα καταπιάστηκε το θεματικό εργαστήριο, με τίτλο «Νέοι αγρότες, νέοι συνεταιριστές: Ευρωπαϊκές και εθνικές προσεγγίσεις και βέλτιστες πρακτικές για την ανανέωση των γενεών στη γεωργία», το οποίο πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Παρασκευής (26/4) στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ.
Στο εργαστήριο, με κεντρικό εισηγητή τον Matteo Pagliarani, αντιπρόεδρο του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου Νέων Αγροτών (CEJA), συμμετείχαν οι Νίκος Παυλονάσιος, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Νέων Αγροτών (ΠΕΝΑ), Μενέλαος Γαρδικιώτης, πρόεδρος στο Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΓΕΩΤΕΕ), Αλκιβιάδης Αλεξάνδρου, γενικός διευθυντής Αγροτικής Τραπεζικής στην Τράπεζα Πειραιώς, Ευθύμιος Τσιατούρας, προϊστάμενος Μονάδας Ενισχύσεων στις Γεωργικές Εκμεταλλεύσεις, Ειδική Υπηρεσία Εφαρμογής Παρεμβάσεων Αγροτικής Ανάπτυξης, υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, και Θωμάς Μόσχος, τεχνικός σύμβουλος Συνδέσμου Ελληνικής Κτηνοτροφίας (ΣΕΚ).
Στο σύνολό τους, οι εκλεκτοί ομιλητές του εργαστηρίου εμφανίστηκαν προβληματισμένοι με τα αποτελέσματα της νέας πανελλαδικής έρευνας-μελέτης της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ για τον αγροτικό τομέα. Στις μεμονωμένες αγροτικές εκμεταλλεύσεις, η έρευνα διαπίστωσε ότι στην πλειοψηφία τους οι αγρότες δεν θα ενθάρρυναν το παιδί τους να γίνει παραγωγός. Όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, αυτό υποδηλώνει πολλά για την αδυναμία ανανέωσης των γενεών στη χώρα μας.
Ποια είναι, όμως, τα προβλήματα που αποτρέπουν τους νέους από το να επιδιώξουν την ενασχόληση με τον αγροτικό τομέα; Πάνω σε αυτό έδωσε τα φώτα του ο κεντρικός εισηγητής, Matteo Pagliarani, ο οποίος τελεί αντιπρόεδρος της γνωστής σε όλους μας CEJA. Σύμφωνα με τον ίδιο, τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι όσον αφορά την πρόσβαση στη γη και τη χρηματοδότηση αποτελούν τα κυρίαρχα εμπόδια, άποψη την οποία ενστερνίστηκαν και οι υπόλοιποι ομιλητές. Επιπλέον, ο κ. Pagliarani επεσήμανε την ανεπαρκή κατανομή αξίας κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας (αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, μειωμένη διαπραγματευτική ισχύς αγροτών), τις περιορισμένες εκπαιδευτικές ευκαιρίες και τη μειωμένη ελκυστικότητα της υπαίθρου (κακή συνδεσιμότητα). Η επίλυση αυτών των προβλημάτων θα είναι το κλειδί για την αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών.
Σύμφωνα με τον κ. Pagliarani, προκειμένου οι νέοι να αποκτήσουν πρόσβαση στη γη, απαιτούνται:
✱ Ένας δεσμευτικός στόχος της ΕΕ για τη διατήρηση της γεωργικής γης.
✱ Η χρήση ενός καλύτερου ορισμού του «ενεργού γεωργού» στην ΚΑΠ.
✱ Η παροχή ενός συνδυασμού πολιτικών για την προώθηση της διαγενεακής μεταβίβασης γης.
✱ Καλύτερες συνταξιοδοτικές πολιτικές.
✱ Η εισαγωγή φοροελαφρύνσεων.
✱ Η παροχή εγγυήσεων και επιλογών αγοράς για μισθώσεις γης.
✱ Το να επικοινωνηθεί η σημασία της γεωργικής γης.
Ο αντιπρόεδρος της CEJA στάθηκε, επίσης, στις διαφορετικές ερμηνείες και αντιλήψεις που υπάρχουν όσον αφορά την έννοια της βιωσιμότητας του αγροτικού τομέα, καθώς αυτή οριοθετείται διαφορετικά από την κοινωνία, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τα νομοθετικά σώματα, το εμπόριο ή τη βιομηχανία μεταποίησης. Αυτό, μοιραία, οδηγεί σε πολυδαίδαλες, μη σαφείς και συχνά αντιφατικές πολιτικές.
Στα χέρια των «γκριζαρισμένων» αγροτών η γη
«Η έλλειψη πρόσβασης σε προσιτή γη για νέους αγρότες αναγνωρίζεται ευρέως ως το μεγαλύτερο εμπόδιο για τους νεοεισερχόμενους στη γεωργία», επιβεβαίωσε ο πρόεδρος της ΠΕΝΑ, κ. Παυλονάσιος. «Ως εκ τούτου, η ανανέωση των γενεών έχει τεθεί μπροστά και κύρια ως βασική προτεραιότητα της μεταρρύθμισης της ΚΑΠ 2023-2027».
Ο ίδιος δήλωσε χαρακτηριστικά ότι «η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού αποτελεί “καμπανάκι” για την ΕΕ», τονίζοντας ότι αυτή η τάση έχει «σημαντικές επιπτώσεις σε ό,τι αφορά τον επαρκή εφοδιασμό σε τρόφιμα, καθώς η ανανέωση των γενεών είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διατήρηση και την ανάπτυξη των γεωργικών δραστηριοτήτων. Επίσης, έχει επιπτώσεις από πλευράς ανταγωνιστικότητας, καθώς η νέα ΚΑΠ δίνει βαρύτητα στη δημιουργία νέων και καινοτόμων γεωργικών δραστηριοτήτων. Τέλος, έχει επιπτώσεις και από πλευράς περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, καθότι η εγκατάλειψη της γης έχει αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον».
Όπως συνόψισε με νόημα ο κ. Παυλονάσιος, «το μεγαλύτερο μέρος της γεωργικής γης της Ευρώπης βρίσκεται στα χέρια των “γκριζαρισμένων” αγροτών», με τη χώρα μας να είναι «η έκτη στην Ευρώπη με τους μεγαλύτερους σε ηλικία αγρότες, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία που εξέδωσε η Eurostat». Ζήτησε, λοιπόν, επαρκείς οικονομικούς πόρους και κίνητρα για τους γεωργούς, ώστε «να αποφύγουμε την εγκατάλειψη της υπαίθρου, τη μείωση της παραγωγής και τις ελλείψεις τροφίμων». Αυτό, όπως είπε, προϋποθέτει «στήριξη του εισοδήματος των αγροτών μέσω καλά σχεδιασμένων Άμεσων Ενισχύσεων και πετυχημένων μέτρων των πυλώνων Α και Β της ΚΑΠ».
Τέλος, ο ίδιος πρότεινε μια νέα ενίσχυση μικρομεσαίων εκμεταλλεύσεων, «οι οποίες αποτελούν το δυναμικότερο τμήμα του τομέα».
Δεν αποδεσμεύουν γη οι γηραιότεροι
Μια πολύ ενδιαφέρουσα παράμετρο στην παραπάνω συζήτηση έθεσε ο πρόεδρος του ΓΕΩΤΕΕ, κ. Γαρδικιώτης, ο οποίος εξήγησε ότι οι γηραιότεροι αγρότες δεν απελευθερώνουν γη εξαιτίας των πενιχρών συντάξεων του πρώην ΟΓΑ, οι οποίες «τους αναγκάζουν να παραμένουν στο χωράφι για να συμπληρώνουν το εισόδημά τους».
Η ομιλία του κ. Γαρδικιώτη κινήθηκε γύρω από την ανάγκη για νέο αίμα στην ελληνική ύπαιθρο, καθώς και στη δημιουργία ενός νέου συνεταιριστικού μοντέλου, το οποίο «θα μπορέσει να δώσει απαντήσεις στις προκλήσεις των καιρών μας». Ο ίδιος πρότεινε τη δημιουργία συνεταιριστικής σχολής, «ώστε οι νέοι να εκπαιδευτούν και να μπορούν να καταλαβαίνουν τι διοικούν», αλλά και μια νέα δομή του προγράμματος νέων αγροτών «όχι μόνο με απευθείας χρήματα, αλλά και με κίνητρα ώστε να λαμβάνουν κλιμακωτά τα χρήματά τους». Τέλος, σε αυτό το πλαίσιο τοποθέτησε τον ρόλο του σύγχρονου γεωτεχνικού, ο οποίος μπορεί να υποστηρίξει όλη αυτή την προσπάθεια.
Στρατηγικές κατευθύνσεις από και για τους νέους της υπαίθρου
Σε μια εμβάθυνση στις στρατηγικές κατευθύνσεις από και για τους νέους αγρότες, μέσα από τη συµµετοχή στα νέα χρηµατοδοτικά εργαλεία, προέβη ο Αλκιβιάδης Αλεξάνδρου, γενικός διευθυντής Αγροτικής Τραπεζικής στην Τράπεζα Πειραιώς.
Το ανώτατο στέλεχος αποτύπωσε την πρόταση της Τράπεζας για την υποστήριξη των νέων αγροτών σε τέσσερις άξονες, μέσα από:
✱ Εξειδικευμένα προϊόντα και υπηρεσίες που λαμβάνουν υπόψη την έλλειψη πιστωτικού ιστορικού και εξασφαλίσεων.
✱ Χρηματοδότηση των αναγκών ρευστότητας για κάλυψη του κόστους παραγωγής και την υλοποίηση επενδύσεων.
✱ Συμβουλευτική για την ανάδειξη των ευκαιριών και των προκλήσεων που θα τους επιτρέψει να γνωρίζουν τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν.
✱ Υποστήριξη για την αξιοποίηση των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων και προγραμμάτων.
Όσον αφορά την επιχειρηματική προσέγγιση που πρέπει να ακολουθήσουν οι νέοι αγρότες για να πετύχουν τη μεγέθυνση και τον εκσυγχρονισμό των εκμεταλλεύσεών τους, ο κ. Αλεξάνδρου σκιαγράφησε πέντε προτεραιότητες «πρώτης γραμμής»:
✱ Επενδύσεις σε αγορά γης για μεγέθυνση εκμετάλλευσης.
✱ Επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες για αύξηση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής (π.χ. θερμοκήπια).
✱ Επενδύσεις για αύξηση της ποιότητας και της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων.
✱ Επενδύσεις για ενίσχυση χρήσης ΑΠΕ (μείωση κόστους παραγωγής & ενίσχυσης εισοδήματος).
✱ Επενδύσεις σε εξοπλισμό σχετικό με την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
Κίνητρα για να μπουν πραγματικοί γεωργοί στον χώρο
Στις επενδυτικές ενισχύσεις για την ανάπτυξη του αγρότη και της υπαίθρου, που μπορούν να γίνουν πόλος έλξης για τους νεοεισερχόμενους, αλλά και το έργο της Μονάδας Ενισχύσεων στις Γεωργικές Εκμεταλλεύσεις της Ειδικής Υπηρεσίας Εφαρμογής Παρεμβάσεων Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΥΕ ΠΑΑ) στο ΥΠΑΑΤ, αναφέρθηκε ο προϊστάμενος της Μονάδας, Ευθύμιος Τσιατούρας.
Ο ίδιος τόνισε ότι είναι σημαντικό να δοθούν κίνητρα για να μπουν πραγματικοί αγρότες στον χώρο, παράλληλα με την τοποθέτηση των κατάλληλων κριτηρίων που θα αποθαρρύνουν τους εικονικούς. Αν το καταφέρουμε, μεσοπρόθεσμα, θα μπορούσαμε να αυξήσουμε την ενίσχυση που δίνουμε στον αγρότη, επεσήμανε.
Επιπλέον, ο κ. Τσιατούρας στάθηκε στη σημασία της πρόσβασης στην εκπαίδευση, της επιδότησης της συμβουλευτικής, που, όπως είπε, «απαιτεί υπευθυνότητα από όλες τις πλευρές, την προώθηση της συνεργασίας και του συνεταιρισμού». Ωστόσο, ξεκαθάρισε ότι «οι συνεταιρισμοί πρέπει να βελτιώσουν την ελκυστικότητα και την αποτελεσματικότητά τους». Τέλος, αναφέρθηκε στην προσπάθεια που γίνεται μέσα από το Στρατηγικό Σχέδιο της ΚΑΠ «για ανάπτυξη των υποδομών και των αγροτικών περιοχών της Ελλάδας».
Τέλος, κινούμενος στο ίδιο μήκος κύματος με τους λοιπούς ομιλητές, υπογράμμισε ότι «πρέπει να προστατευτεί ο βασικός συντελεστής της γεωργικής παραγωγής, που δεν είναι άλλος από τη γη».
Αγροτικά πυρά προς τα πολιτικά κόμματα
Τον κύκλο των ομιλητών του πάνελ ολοκλήρωσε ο Θωμάς Μόσχος, συνιδιοκτήτης της καθετοποιημένης κτηνοτροφικής επιχείρησης «Φάρμα Μόσχου», τεχνικός σύμβουλος του Συνδέσμου Ελληνικής Κτηνοτροφίας (ΣΕΚ), αλλά και λαμπρό παράδειγμα νέου αγρότη.
Σήμερα, ο παραγωγός από την Πολυκάρπη Καστοριάς κατατάσσεται ως o καλύτερος βιοκαλλιεργητής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς πριν από μερικούς μήνες βρέθηκε στην κορυφή της σχετικής κατηγορίας των «EU Organic Awards για το 2023», επομένως γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η άποψή του έχει μεγάλη βαρύτητα.
Αναλυτικά, ο κ. Μόσχος περιέγραψε με μελανά χρώματα τη σημερινή κατάσταση στον αγροτικό τομέα και επέρριψε ευθύνες στα πολιτικά κόμματα για την εκπροσώπηση της χώρας μας στην Ευρώπη από πολιτικούς που, κατά τα λεγόμενά του, δεν αντιλαμβάνονται τι πραγματικά είναι πρωτογενής παραγωγή και ποια τα προβλήματα των αγροτών. Στάθηκε, ως εκ τούτου, στην έλλειψη οράματος και στρατηγικής, καθώς και χρονοδιαγράμματος για την ανάπτυξη του κλάδου.
Αναφέρθηκε, τέλος, στα μέτρα που μπορούμε να πάρουμε, ώστε να αντιστρέψουμε τη φθίνουσα πορεία του κλάδου, συνοψίζοντάς τα σε τρεις άξονες:
1) Βελτίωση του συνταξιοδοτικού.
2) Ασφαλιστικά προνόμια.
3) Επίγνωση της εκάστοτε χώρας για το τι θέλει και είναι ωφέλιμο να καλλιεργήσει.
