του Σπύρου Αναστασίου, κτηνιάτρου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Η λεκάνη της Μεσογείου θεωρείται ως μία από τις πιο ευάλωτες περιοχές στις μεταβολές της θερμοκρασίας, γεγονός που αποτελεί πρόκληση για την απόδοση των παραγωγικών ζώων που εκτρέφονται στα εδάφη της. Συγκριτικά, τα αιγοπρόβατα προσαρμόζονται πιο καλά σε ακραίες κλιματικές αλλαγές σε σχέση με άλλα παραγωγικά ζώα, ωστόσο η έκθεση σε πολύ ζεστό ή πολύ κρύο περιβάλλον επηρεάζει αρνητικά την παραγωγή, την αναπαραγωγή, την ευζωία και την υγεία των μηρυκαστικών.
Οι εποχικές επιδράσεις στην απόδοση του γάλακτος των μικρών μηρυκαστικών έχουν αποδοθεί, κατά κύριο λόγο, στη διακύμανση της θερμοκρασίας και της φωτοπεριόδου κατά τη διάρκεια του έτους.
Αντιπαραγωγικές οι χαμηλές θερμοκρασίες
Έχει αναφερθεί ότι οι ενεργειακές απαιτήσεις συντήρησης αυξάνονται έως και 20% σε πολύ ψυχρές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα εάν το ζώο είναι βρεγμένο και εκτεθειμένο στον άνεμο.
Σύμφωνα με έρευνα των Peana και συνεργατών σε πρόβατα, σε κλίμα παρόμοιο με της Ελλάδας, παρατηρήθηκε ότι όταν οι ελάχιστες θερμοκρασίες μειώθηκαν από τους 15°C με 18°C σε 0°C με 3°C, η απόδοση γάλακτος μειώθηκε κατά 25% (0,30 kg την ημέρα ανά ζώο). Σε περίπτωση δε που τα ζώα εκτίθεντο ταυτόχρονα και σε ψυχρά ρεύματα αέρα, η απόδοσή τους μειωνόταν ακόμη περισσότερο.
Σε ανάλογη έρευνα των Wellington Coloma-Garcia και συνεργατών σε αίγες, σε μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε θερμοκρασίες 15°C με 20°C και -3 με +6°C, η απόδοση του γάλακτος μειώθηκε κατά περίπου 13%, ενώ μειώθηκε σημαντικά και η κατανάλωση νερού στις συνθήκες ψύχους.
Μεγάλες ποσότητες ενέργειας που ξοδεύονται από ένα ζώο για γαλακτοπαραγωγή μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη διαθέσιμη ενέργεια για άλλες φυσιολογικές διεργασίες, όπως συντήρηση, ανάπτυξη, ανοσοαπόκριση και αναπαραγωγή.
Η ικανότητα των ζώων να παραμένουν ανεπηρέαστα από περιβαλλοντικές αλλαγές και διαταραχές (συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής) και να διατηρούν τα φυσιολογικά επίπεδα παραγωγής τους, καθώς και άλλες φυσιολογικές διεργασίες, ορίζεται ως ανθεκτικότητα των ζώων, σύμφωνα με τους Colditz και Hine. Ωστόσο, η πολυπλοκότητα της έννοιας αυτής συνεπάγεται δυσκολίες στον προσδιορισμό και στη μέτρηση των χαρακτηριστικών και την ενσωμάτωσή τους σε προγράμματα γενετικής βελτίωσης.
Τι πρέπει να προσέξουμε σε συνθήκες ψύχους
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στο κρύο νερό. Εάν έχει παραμείνει από το προηγούμενο βράδυ στις ποτίστρες παγωμένο, πρέπει να αντικαθίσταται με φρέσκο. Τα αιγοπρόβατα στην Ελλάδα φυσιολογικά δεν κρυώνουν, παρά μόνο εάν είναι άσιτα ή υποσιτισμένα. Τα αρνιά και τα κατσίκια, ωστόσο, μπορεί να πεθάνουν από το κρύο και την υποθερμία.
α) Στην περιτοκετιαία περίοδο:
✱ Υποθερμία νεογέννητων: Τα νεογέννητα αμνοερίφια χάνουν γρήγορα θερμοκρασία, ιδιαίτερα όταν η θερμοκρασία του σώματός τους πέσει κάτω από τους 37°C κινδυνεύουν. Ειδική μέριμνα πρέπει να δοθεί στη λήψη πρωτογάλακτος και συγκεκριμένα το νεογέννητο μέσα σε 30 λεπτά έως 2 ώρες από τη γέννηση πρέπει να λάβει το πρώτο γεύμα του και συνολικά να λάβει 200 ml/kg το πρώτο 24ωρο της ζωής του με τακτικό τάισμα, δηλαδή τρία με τέσσερα γεύματα.
Αν αυτό δεν είναι δυνατό, όπως σε περιπτώσεις μητέρας που αρνείται να θηλάσει, που είναι ορφανό το νεογέννητο, αγαλαξίας της μητέρας, πολυδυμίας κ.λπ., το νεογέννητο πρέπει να οδηγηθεί σε άλλη μητέρα ή να του χορηγηθεί πρωτόγαλα με τεχνητό θηλασμό. Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος πρέπει να διατηρηθεί τουλάχιστον στους 15°C.
✱ Προετοιμασία χώρων τοκετού: Ατομικές θέσεις (ιδανικά 1,5-2 τ.μ.) προστατευμένες από το ψύχος και τα ρεύματα αέρα με καθαρή επαρκή στεγνή στρωμνή για κάθε μητέρα και τα νεογέννητά της, εάν υπάρχει η δυνατότητα χώρου. Χρήσιμες είναι και οι θερμαντικές λάμπες.
Η διάγνωση κυοφορίας επιτρέπει με ακρίβεια τον προσδιορισμό του χρόνου που απομένει μέχρι τον τοκετό, άρα και την έγκαιρη προετοιμασία των χώρων και πιθανώς την αναζήτηση επιπλέον εργατικών χεριών την περίοδο αυτή, δεδομένου ότι τα πρόβατα γεννάνε σε στενά χρονικά περιθώρια.
✱ Διατροφή μητέρων: Καλό τάισμα των μητέρων είναι απαραίτητο κατά την κυοφορία, ώστε κατά τον τοκετό να έχουν βαθμό θρεπτικής κατάστασης 3-31/2 και εμβολιασμός τους 20-30 μέρες πριν από τον τοκετό έναντι της εντεροτοξιναιμίας.
β) Στα γαλουχούμενα:
Σε συνθήκες ψύχους χρειάζονται επιπλέον γάλα, περίπου 10% περισσότερο από το σύνηθες. Επομένως, απαιτείται είτε να θηλάζουν περισσότερο είτε να τους δίνεται υποκατάστατο γάλακτος με μπιμπερό ή κουβά.
Γ) Στα γαλακτοπαραγωγά:
Για να διατηρήσουν τα ζώα τη γαλακτοπαραγωγή τους, πρέπει να παραμένει σταθερή η πρόσληψη ξηράς ουσίας. Σε θερμοκρασία κοντά στους 0°C, η εθελούσια πρόσληψη τροφής είναι αποδεδειγμένα αυξημένη σε σύγκριση π.χ. με τους 23°C, αλλά δεν αυξάνεται σημαντικά περισσότερο σε περαιτέρω πτώση της θερμοκρασίας.
Εάν βόσκουν, όχι έξοδο στη βοσκή πολύ νωρίς το πρωί, καθώς η πάχνη και η παγωμένη βοσκή προδιαθέτουν σε εντεροτοξιναιμία. Η παράθεση συμπυκνωμένης τροφής προτιμάται να γίνεται σε δύο γεύματα (και όχι ένα) το 24ώρο ώστε να επιτευχθεί καλύτερη πέψη, μικρότερα ποσοστά οξέωσης και καλύτερη αξιοποίηση της τροφής.
Το «κρύο» συνεπάγεται περισσότερες ώρες παραμονής των ζώων μέσα, άρα τάση συνωστισμού. Σε πειραματισμούς έχει παρατηρηθεί ότι συνθήκες στις οποίες τα πρόβατα επέλεξαν να μετακινηθούν σε εσωτερικό χώρο ήταν χαμηλές τιμές θερμοκρασίας ανέμου (10°C) ή/και υψηλή υγρασία αέρα (> 90%). Οπότε, προλαμβάνουμε τον συνωστισμό όσο είναι εφικτό, την υγρασία και βελτιώνουμε τις συνθήκες σταβλισμού.
