Χωρίς δίχτυ προστασίας η ελληνική γεωργία στο νέο ευρωπαϊκό μοντέλο χρηματοδότησης

• Τι παρουσιάστηκε στις 16 Ιουλίου 2025 : Η νέα πρόταση για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ)

Στις 16 Ιουλίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πρότασή της για το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2028-2034, σε μια περίοδο έντονων προκλήσεων και μεγάλων ανακατατάξεων στην ευρωπαϊκή πολιτική ατζέντα. Η πρόταση συνιστά όχι μόνο μια κατανομή πόρων, αλλά κυρίως μια βαθιά αναπροσαρμογή προτεραιοτήτων. Ο συνολικός προϋπολογισμός ανέρχεται σε 1,98 τρισεκατομμύρια ευρώ (1,816 τρισ. σε σταθερές τιμές), που αντιστοιχεί στο 1,26% του ΑΕΕ της ΕΕ.

Η Επιτροπή δίνει, πλέον, σαφή προτεραιότητα σε τομείς όπως η άμυνα, η γεωπολιτική αυτονομία, η ψηφιακή μετάβαση και η τεχνητή νοημοσύνη, περιορίζοντας σημαντικά τις δαπάνες για παραδοσιακές πολιτικές όπως η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) και η Πολιτική Συνοχής. Η φιλοσοφία του νέου προϋπολογισμού εστιάζει στην ευελιξία και την απλοποίηση, μέσω συγχωνεύσεων προγραμμάτων και εισαγωγής ενιαίων εργαλείων υλοποίησης.

Στο επίκεντρο αυτής της λογικής τοποθετούνται τα «Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικής Σχέσης» (National and Regional Partnership Plans – NRPP), τα οποία συγκεντρώνουν πόρους από διάφορα ταμεία (ΚΑΠ, Συνοχής, Κοινωνικής Πολιτικής, Κλιματικής Μετάβασης) σε ένα ενιαίο εργαλείο ανά κράτος-μέλος. Η Επιτροπή επιδιώκει, μέσα από αυτό το σχήμα, να περιορίσει την πολυπλοκότητα, αλλά και να έχει περισσότερο κεντρικό πολιτικό έλεγχο μέσω του συστήματος αξιολόγησης με δείκτες απόδοσης.

• Τι προβλέπεται για την Κοινή Αγροτική Πολιτική

Η νέα πρόταση ορίζει χρηματοδότηση 300 δισεκατομμυρίων ευρώ για την ΚΑΠ, ποσό σημαντικά μειωμένο σε σύγκριση με τα 386,6 δισ. ευρώ της περιόδου 2021-2027. Το βασικό, ωστόσο, δεν είναι μόνο το ύψος των πόρων, αλλά ο τρόπος ενσωμάτωσής τους στη νέα αρχιτεκτονική του προϋπολογισμού.

Για πρώτη φορά, η ΚΑΠ χάνει τον χαρακτήρα της ως αυτόνομη πολιτική με διακριτούς πυλώνες και ενιαίους κανόνες. Αντίθετα, αποτελεί πλέον μία από τις συνιστώσες των NRPP, χωρίς θεσμικά κατοχυρωμένα κοινά πρότυπα. Τα κράτη-μέλη θα κληθούν να σχεδιάσουν εθνικά σχέδια, τα οποία θα περιλαμβάνουν παρεμβάσεις για τη γεωργία μαζί με δράσεις για την κοινωνική συνοχή, την απασχόληση, την ενεργειακή μετάβαση και την πράσινη οικονομία.

Η απόδοση αυτών των σχεδίων θα αξιολογείται μέσω ενός νέου πλαισίου 32 κοινών δεικτών, οι περισσότεροι από τους οποίους αφορούν το περιβάλλον, την κλιματική ανθεκτικότητα και την κοινωνική συνοχή. Δεν υπάρχουν ειδικοί δείκτες για την αγροτική παραγωγικότητα, το γεωργικό εισόδημα ή την ανταγωνιστικότητα του τομέα.

Δεν προβλέπονται ενιαίοι ευρωπαϊκοί κανόνες για τις άμεσες ενισχύσεις, τις συνδεδεμένες πληρωμές, τις μεταβιβάσεις μεταξύ πυλώνων ή τα εθνικά καθεστώτα ενίσχυσης. Οι εθνικές αρχές θα έχουν μεγαλύτερη ευελιξία, αλλά και μεγαλύτερη ευθύνη, ενώ η Επιτροπή διατηρεί το δικαίωμα να απορρίψει ολόκληρο το εθνικό σχέδιο αν δεν ανταποκρίνεται στους στρατηγικούς της στόχους.

• Τι συνεπάγεται η συγχώνευση της ΚΑΠ για την Ελλάδα

Η εφαρμογή της νέας πρότασης θα έχει άμεσες και πολυδιάστατες επιπτώσεις για την Ελλάδα. Οι κυριότερες είναι οι εξής:

1. Πρώτον, η Ελλάδα δεν θα έχει πλέον εγγυημένο ύψος χρηματοδότησης για τις άμεσες ενισχύσεις. Η μέχρι σήμερα σταθερή ροή ενισχύσεων με βάση την εθνική κατανομή θα εξαρτάται από το κατά πόσο το ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Εταιρικής Σχέσης ανταποκρίνεται στους ευρωπαϊκούς στόχους. Υπάρχει κίνδυνος καθυστερήσεων ή και απώλειας πόρων, εφόσον το σχέδιο κριθεί ανεπαρκές ή αδύναμο.
2. Δεύτερον, περιορίζεται δραστικά η χρηματοδοτική δυνατότητα της Ελλάδας στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης. Τα κονδύλια του Πυλώνα ΙΙ (όπως προγράμματα για νέους αγρότες, αγροτικές υποδομές, μεταποίηση, περιβαλλοντικές δράσεις, LEADER) είναι μειωμένα και απορροφώνται στον ενιαίο σχεδιασμό. Δεν προβλέπεται διακριτό εθνικό πλαίσιο ή σταθερή δέσμευση πόρων για επενδυτικά έργα στις αγροτικές περιοχές.
3. Τρίτον, η κατάργηση των κοινών ευρωπαϊκών κανόνων για τις συνδεδεμένες ενισχύσεις και την αναδιανεμητική πληρωμή επιτρέπει σε κάθε κράτος-μέλος να εφαρμόζει τη δική του προσέγγιση. Αυτό εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους στρέβλωσης του ανταγωνισμού, καθώς κράτη με ισχυρότερους εθνικούς προϋπολογισμούς ή διοικητικές δομές μπορούν να σχεδιάσουν πιο επιθετικά σχήματα ενισχύσεων. Η Ελλάδα κινδυνεύει να υστερήσει.
4. Τέταρτον, η νέα δομή απαιτεί οριζόντιο σχεδιασμό πολιτικών από διαφορετικά υπουργεία (Αγροτικής Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος, Εσωτερικών, Ανάπτυξης, Εργασίας), καθώς και ουσιαστική συμμετοχή των περιφερειών. Η έλλειψη εθνικού μηχανισμού συντονισμού και διαλειτουργικότητας δημιουργεί πρακτικά εμπόδια στη σύνταξη και υποβολή ενός συνεκτικού και αποδεκτού Εθνικού Σχεδίου.
5. Πέμπτον, η αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων θα βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια. Δεν υπάρχει μηχανισμός μέτρησης της οικονομικής απόδοσης ή της στήριξης του γεωργικού εισοδήματος. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα, χώρα με σημαντικές ανάγκες στήριξης αγροτικού εισοδήματος και ενίσχυσης παραγωγικότητας, ενδέχεται να μην μπορεί να αξιοποιήσει πλήρως τα ευρωπαϊκά κονδύλια για τη στήριξη του πρωτογενούς τομέα.
6. Έκτον, η υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου προϋποθέτει σύστημα παρακολούθησης και αποτίμησης αποτελεσμάτων (performance reporting) με τεχνική ακρίβεια και σε πραγματικό χρόνο. Οι υφιστάμενες δομές διαχείρισης και πληροφορικής της χώρας ενδέχεται να μην επαρκούν για την εκπλήρωση των απαιτήσεων.
7. Έβδομον, δεν υπάρχει σαφής πρόβλεψη για μεταβατικές διατάξεις. Η μετάβαση από την τρέχουσα ΚΑΠ στο νέο σχήμα NRPP ενδέχεται να δημιουργήσει κενά χρηματοδότησης ή θεσμική ασυνέχεια.

• Πρόσθετες λεπτομέρειες για τον αντίκτυπο στην Ελλάδα

Με βάση τις δημοσιευμένες προτάσεις της Επιτροπής και τα προκαταρκτικά στοιχεία που έχουν κυκλοφορήσει:

1. Η χρηματοδότηση του πρώτου πυλώνα (άμεσες ενισχύσεις) ενδέχεται να μειωθεί κατά 15%-18% σε σταθερές τιμές, με το συνολικό ποσό να διαμορφώνεται κοντά στα 1,8 δισ. ευρώ ετησίως, από περίπου 2,2 δισ. που είναι σήμερα.
2. Η απουσία θεσμικής κατοχύρωσης των δικαιωμάτων βασικής ενίσχυσης ενδέχεται να οδηγήσει σε ανασχεδιασμό των υφιστάμενων καθεστώτων, κάτι που ενδέχεται να πλήξει κατά προτεραιότητα τους μικρούς και μεσαίους παραγωγούς, καθώς και τους συνταξιοδοτηθέντες αγρότες που δεν πληρούν ενεργά κριτήρια.
3. Ο δεύτερος πυλώνας (Αγροτική Ανάπτυξη) εκτιμάται ότι θα απορροφήσει ποσοστά κοντά στο 20% των πόρων της ΚΑΠ, δηλαδή περίπου 60 δισ. ευρώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για την Ελλάδα, η μείωση μεταφράζεται σε πιθανή απώλεια τουλάχιστον 150-200 εκατ. ευρώ ετησίως, σε σχέση με το σημερινό ύψος.
4. Το σύστημα των 32 κοινών δεικτών αποδοτικότητας δίνει έμφαση σε περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποτελέσματα. Χώρες όπως η Ελλάδα, με περιορισμένες δυνατότητες τεκμηρίωσης και διαχείρισης δεδομένων, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τεχνικές και διαχειριστικές προκλήσεις που θα οδηγήσουν σε απώλεια πόρων.
5. Η σύγκλιση των προγραμμάτων αγροτικής και κοινωνικής πολιτικής στο ίδιο πλαίσιο αυξάνει το ρίσκο εσωτερικού ανταγωνισμού ανάμεσα σε παρεμβάσεις, με πιθανή προτεραιοποίηση άλλων τομέων έναντι της γεωργίας.
6. Δεν υπάρχει ρητή αναφορά σε διατήρηση εργαλείων όπως η αναδιανεμητική ενίσχυση, τα οικολογικά σχήματα ή τα προγράμματα γεωργικής συμβουλευτικής. Η εθνική στρατηγική θα πρέπει να καθορίσει αν και πώς θα συνεχίσουν.
7. Η απαίτηση για διαλειτουργικότητα και συντονισμό με περιφέρειες και άλλα υπουργεία, χωρίς σαφές πλαίσιο διακυβέρνησης, απειλεί με διοικητικό αδιέξοδο και ενδεχόμενη καθυστέρηση υποβολής εθνικού σχεδίου.

Η Ελλάδα, συνεπώς, βρίσκεται μπροστά σε έναν διπλό κίνδυνο: Αφενός απώλειας χρηματοδότησης λόγω των μειωμένων κατανομών, και αφετέρου αδυναμίας πλήρους απορρόφησης λόγω τεχνικών και θεσμικών αδυναμιών. Το επόμενο διάστημα θα είναι κρίσιμο για την κατάρτιση εθνικής στρατηγικής που να διασφαλίζει τουλάχιστον τη συγκράτηση των πόρων στο επίπεδο των αναγκών της ελληνικής γεωργίας.