Δημογραφικό: Πώς οι Έλληνες αγρότες επηρεάζονται από το φαινόμενο της «αστυφιλίας»

Εδώ και δεκαετίες, όλοι γνωρίζουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων ζει στις πόλεις και δη στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Η πληθυσμιακή αυτή συσσώρευση αναφέρεται ως πρόβλημα, αλλά δεν εφαρμόζονται δραστικές αλλαγές που θα μπορούσαν να την ανατρέψουν. Τα πρόσφατα στοιχεία για την κατανομή του ελληνικού πληθυσμού είναι αποκαρδιωτικά, καθώς το «κεφάλι» (σ.σ. αστικά κέντρα) όλο και μεγαλώνει, ενώ το «σώμα» (σ.σ. περιφέρεια) συρρικνώνεται.

Πιο αναλυτικά, το 56,6% των κάτοικων της χώρας μας (5,9 από τα 10,5 εκατομμύρια), σύμφωνα με τα πρόσφατα δημοσιευθέντα στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ (απογραφή 2021), διαμένει σε μόλις 100 από τους συνολικά 13.586 οικισμούς της. Στον αντίποδα, 2.172 οικισμοί φιλοξενούν λιγότερους από 10 κατοίκους (συνολικά 6.299 άτομα), ενώ στους 838 εξ αυτών δεν υπάρχουν καθόλου μόνιμοι κάτοικοι. Η ανισοκατανομή αυτή ασφαλώς προκαλεί πολλαπλά προβλήματα, με πρώτο και κύριο το πολιτικό ενδιαφέρον της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας. Ασφαλώς, οι όποιες πολιτικές εστιάζονται στα ζητήματα που απασχολούν τις πόλεις, εφόσον σε αυτές κατοικεί η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών της χώρας.

Αποκομμένοι οι αγρότες

Όσον αφορά την αγροτική παραγωγή, εύκολα διαπιστώνει κανείς τα προβλήματα που ανακύπτουν, καθώς, πλέον, έχει αναπτυχθεί ένα πολυπλόκαμο δίκτυο μεσαζόντων, διανομέων και λιανικής πώλησης, με «ορμητήριο» τις πόλεις, το οποίο έχει σημαντικά μεγαλύτερη δύναμη από τους ίδιους τους παραγωγούς των τροφίμων, που ζουν στην ύπαιθρο. Από αυτό το δίκτυο εξαρτάται η ομαλή προμήθεια των κατοίκων της χώρας με τα απαραίτητα τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης.

«Η πληθυσμιακή ανισοκατανομή στην Ελλάδα είναι ένα από τα κρίσιμα ζητήματα που έχουν προφανείς επιπτώσεις στην ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας, εφόσον οι μεγάλες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις συνάδουν με συγκεντρώσεις οικονομικών και λοιπών δραστηριοτήτων.

«Η πληθυσμιακή ανισοκατανομή στην Ελλάδα είναι ένα από τα κρίσιμα ζητήματα που έχουν προφανείς επιπτώσεις στην ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας, εφόσον οι μεγάλες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις συνάδουν με συγκεντρώσεις οικονομικών και λοιπών δραστηριοτήτων», τονίζει ο δημογράφος Βασίλης Παππάς

Παρότι η αναφορά στην πληθυσμιακή συσσώρευση (υδροκεφαλισμό), κυρίως στην Αττική, αλλά και δευτερευόντως στη Θεσσαλονίκη, είναι συνεχής, με σκοπό την εξήγηση των διάφορων δυσλειτουργιών και ζητημάτων που ανακύπτουν σε εθνικό επίπεδο, η αναφορά στον ρόλο των λοιπών αστικών κέντρων και η επίδρασή τους σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο είναι περιορισμένη και δεν έχει καταγραφεί-συζητηθεί επαρκώς», τονίζει ο δημογράφος Βασίλης Παππάς.

Σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη το 20% του πληθυσμού

Ο μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδας, ο οποίος ανέρχεται σε 10,5 εκατομμύρια (ΕΛΣΤΑΤ, 2021), είναι έντονα ανισοκατανεμημένος: Οι δύο πολυπληθέστερες περιφερειακές ενότητες (ΠΕ) της χώρας (σ.σ. Θεσσαλονίκης και Κεντρικού Τομέα Αθηνών) συγκεντρώνουν 2,1 εκατομμύρια (το 20% του συνολικού πληθυσμού), ενώ καταλαμβάνουν μόλις το 2,8% της έκτασης της Ελλάδας. Αντίστοιχα, στις δέκα πολυπληθέστερες περιφερειακές ενότητες, εκ των οποίων οι έξι βρίσκονται στην Περιφέρεια Αττικής, διαμένει το 53% του πληθυσμού της χώρας, ενώ αποτελούν το 12,8% της έκτασης της Ελλάδας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δέκα περιφερειακές ενότητες με τον λιγότερο πληθυσμό που καταγράφηκαν στην απογραφή είναι όλες νησιωτικές. Σε αυτές κατοικεί μόλις το 0,86% του συνολικού πληθυσμού (89,9 χιλ.) και αποτελούν το 2,1% της έκτασης της Ελλάδας.

Η έντονη ανισοκατανομή αποτυπώνεται και σε επίπεδο δήμων, όπως σημειώνει ο κ. Παππάς. Στους δέκα πολυπληθέστερους (Αθηναίων, Θεσσαλονίκης, Πατρέων, Ηρακλείου, Πειραιώς, Λαρισαίων, Βόλου, Περιστερίου, Ρόδου και Ιωαννιτών) από τους συνολικά 332 δήμους της χώρας μας βρίσκεται συγκεντρωμένο το 21% του συνολικού πληθυσμού (2,2 εκατομμύρια).

Αντίστοιχα, οι δέκα μικρότεροι δήμοι (Τήλου, Φολεγάνδρου, Μεγίστης, Χάλκης, Η.Ν. Ψαρών, Ανάφης, Αγίου Ευστρατίου, Σικίνου, Αγαθονησίου και Γαύδου) συγκεντρώνουν μόλις 4,1 χιλ. κατοίκους (0,04% του συνολικού πληθυσμού).

Στο μισό έχει μειωθεί η έκταση που φιλοξενεί το 80% των κατοίκων

«Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης της εξέλιξης της πληθυσμιακής ανισοκατανομής στη χώρα μας αναφέρουμε ότι το 1951 το 80% του τότε πληθυσμού (7,6 εκατομμύρια) κατοικούσε σε 2.175 από τους 5.975 Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) της εποχής εκείνης, στους οποίους αναλογούσε το 55,5% της έκτασης της χώρας.

Περίπου το 50% (3,8 εκατομμύρια) κατοικούσε σε 325 ΟΤΑ (13,4% της έκτασης της χώρας). Με άλλα λόγια, το ποσοστό της έκτασης που φιλοξενεί το 80% του πληθυσμού της χώρας μειώθηκε τα τελευταία 70 χρόνια στο μισό, από 55,5% σε 25,2% της συνολικής επιφάνειας», σημειώνει ο ερευνητής. Στην παραπάνω διαπίστωση, ο κ. Παππάς επισημαίνει ότι πρέπει να συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι στο ίδιο διάστημα, ο πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε από 7,6 εκατ. σε 10,5 εκατ., κάτι που εντείνει, ακόμα περισσότερο, το φαινόμενο της πληθυσμιακής ανισοκατανομής και συγκέντρωσης».

Ανισοκατανομή υπάρχει και μέσα στο πλαίσιο της κάθε περιφερειακής ενότητας, αφού οι περισσότεροι κάτοικοι συγκεντρώνονται στις πόλεις, ενώ τα γύρω χωριά ερημώνουν. Όπως τονίζει ο κ. Παππάς, «από την ανάλυσή μας προκύπτει ότι σε έξι περιφερειακές ενότητες (Πατρέων, Λαρισαίων, Ξάνθης, Κομοτηνής, Δράμας και Τρικκαίων), η πολυπληθέστερη δημοτική κοινότητα συγκεντρώνει περισσότερο από το 50% του πληθυσμού της αντίστοιχης περιφερειακής ενότητας, ενώ ταυτόχρονα καταλαμβάνει λιγότερο από το 3% της έκτασής της». 

Από την άλλη, ο ίδιος σημειώνει ότι «οι νησιωτικές περιφερειακές ενότητες διαθέτουν διαφορετικά μοτίβα στην κατανομή του πληθυσμού τους, τα οποία εξαρτώνται από το μέγεθος και τον χαρακτήρα του κάθε νησιού».

Συνοψίζοντας, οφείλουμε να σημειώσουμε και το γεγονός ότι, εκτός από την υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού σε ελάχιστες περιφερειακές ενότητες/δήμους/ δημοτικές ενότητες και την έντονη ανισοκατανομή τους στο εσωτερικό πολλών περιφερειακών ενοτήτων, το 80% των κατοίκων της χώρας μας συγκεντρώνεται σε 710 μόνον από τους 13.586 οικισμούς της.

Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, τα στοιχεία κρύβουν τον κίνδυνο δημογραφικής κατάρρευσης πολλών περιοχών, δεδομένου ότι σε πληθώρα περιοχών ο ρυθμός των θανάτων είναι πολύ υψηλότερος από αυτόν των γεννήσεων, γεγονός που δείχνει ότι σύντομα θα ερημώσουν εντελώς.