του Φάνη Γέμτου, ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Τα τελευταία χρόνια παρουσιάστηκαν σημαντικές ανωμαλίες στην εφοδιαστική αλυσίδα. Η πανδημία της COVID-19 δημιούργησε τα πρώτα προβλήματα, διαταράσσοντας τη λειτουργία επιχειρήσεων, μεταφορών και αγοράς. Οι καιρικές συνθήκες σε διάφορες περιοχές του πλανήτη διατάραξαν την παραγωγή πολλών γεωργικών προϊόντων.
Η αύξηση του κόστους μεταφορών προκάλεσε άνοδο των τιμών των προϊόντων, που φάνηκαν ήδη από τα μέσα του 2021. Και ενώ ελπίζαμε σε μια σταδιακή επάνοδο της κανονικότητας, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τα επακόλουθά της ανέτρεψαν και πάλι την κατάσταση. Νέες αυξήσεις τιμών σε ενέργεια και πρώτες ύλες, ελλείψεις και αυξήσεις τιμών (π.χ. αζωτούχα λιπάσματα) προκαλούν δυσκολίες στην πρωτογενή παραγωγή. Αυτό οδηγεί σε κινδύνους μείωσης των παραγόμενων όγκων, που σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη, θα προκαλέσει επισιτιστική κρίση. Τα κοινωνικά προβλήματα που θα προκληθούν είναι τεράστια στις φτωχές χώρες και θα φτάσουν σε εμάς με τη μορφή αυξημένων μεναταστευτικών ροών.
Ο πρωτογενής τομέας της χώρας πορεύεται χωρίς καθοδήγηση προς το άγνωστο. Ένα υπουργείο που μοιράζει επιδοτήσεις και αποζημιώσεις χωρίς σχέδιο, μια αντιπολίτευση που απλώς υπερθεματίζει χωρίς καμία ιδέα στον διάλογο. Ένα συνεταιριστικό κίνημα ανίκανο να ασχοληθεί σοβαρά με ό,τι προσπαθεί να κάνει. Η κατάρρευση της τιμής του σιταριού είναι χαρακτηριστική. Οι συνεταιρισμοί όπου ο πρόεδρος είναι και διαχειριστής, έμπορος κ.λπ., χωρίς καμία επιστημονική στήριξη για μελέτη των διεθνών αγορών, συνήθως αποτυγχάνουν στην πρόβλεψη τιμών, αλλά και στην οργάνωση της εμπορίας.
Αλλαγή πορείας
Πώς πρέπει να αντιδράσουν οι αγρότες μας στις συνθήκες αυξομείωσης των τιμών των προϊόντων και των εφοδίων; Η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει να αλλάξουν τις καλλιεργητικές πρακτικές που ακολουθούν, για να μειώσουν το κόστος παραγωγής, ενώ θα διατηρήσουν ή και θα αυξήσουν την παραγωγή τους.
Η αύξηση της παραγωγής είναι το κρίσιμο στοιχείο τα επόμενα έτη, για να συμβάλλουμε στην κάλυψη των αναγκών διατροφής του πληθυσμού. Σήμερα, συνήθως έχουμε μια καλλιέργεια κάθε χρόνο, που καλύπτει το έδαφος για 6-8 μήνες, ενώ το υπόλοιπο διάστημα το έδαφος παραμένει γυμνό ή, στην καλύτερη περίπτωση, με κάλυψη από τα φυτικά υπολείμματα. Η χρήση του οργώματος συνήθως καλύπτει τα φυτικά υπολείμματα που τα τοποθετεί στο βάθος της κατεργασίας και αφήνει το έδαφος γυμνό.
Η πρόταση που έρχεται είναι, αντί για όργωμα, να πάμε σε μηδενική κατεργασία του εδάφους και αμέσως μετά την κύρια καλλιέργεια να σπείρουμε μια ενδιάμεση, που θα διατηρεί το έδαφος καλυμμένο όλο τον χρόνο. Η χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης έχει μια σειρά από πλεονεκτήματα για το έδαφος και την προστασία του από τη διάβρωση και η χώρα μας μπορεί να προωθήσει τέτοιες διπλές καλλιέργειες.
Για παράδειγμα, μετά από καλαμπόκι ή βαμβάκι μπορούμε να βάλουμε μια χειμερινή καλλιέργεια μέχρι την επόμενη άνοιξη, που θα σπείρουμε την εαρινή. Εάν έχουμε νερό, μετά από σιτάρι ή κριθάρι μπορούμε να βάλουμε σόγια. Σε πειράματα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (2012-2015) πετύχαμε παραγωγή μειγμάτων ψυχανθών (βίκος, κτηνοτροφικό μπιζέλι) με βρώμη ή τριτικάλε πάνω από 700 κιλά /στρ. ξηρού προϊόντος και πάνω από 300 κιλά/στρ. σόγιας μετά από σιτάρι. Έτσι, επιτυγχάνουμε μια δεύτερη παραγωγή που μπορούμε να συγκομίσουμε, αλλά μπορούμε, επίσης, να αφήσουμε στο χωράφι ως χλωρή λίπανση.
Πλεονεκτήματα
Η χρήση καλλιέργειας φυτοκάλυψης μάς δίνει μια σειρά από πλεονεκτήματα, όπως μια δεύτερη παραγωγή ζωοτροφής που μπορεί να συγκομιστεί και να ενσιρωθεί, δίνοντας φθηνές ζωοτροφές, που τόσο έχουμε ανάγκη. Δίνει ένα δεύτερο εισόδημα στον παραγωγό, ενώ η χρήση του ψυχανθούς εμπλουτίζει το έδαφος σε άζωτο. Σημαντικές, όμως, είναι οι επιπτώσεις στο έδαφος και τη γονιμότητά του.
Οι ρίζες της καλλιέργειας φυτοκάλυψης, ακόμα και όταν συγκομίζουμε την παραγωγή, αυξάνουν την οργανική ουσία του εδάφους. Σε τέσσερα χρόνια, ο συνδυασμός καλλιέργειας φυτοκάλυψης και ακατεργασίας αύξησε την οργανική ουσία κατά 1,5% στα 0-15 εκατοστά του εδάφους, κάτι που αύξησε ουσιαστικά τη γονιμότητά του και την υγεία του.
Σε επικλινή εδάφη, η συνεχής κάλυψη προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση που ξεκινά από το κτύπημα των σταγόνων της βροχής σε γυμνό έδαφος. Ενισχύει επίσης την ικανότητα απορρόφησης του νερού, ενώ η οργανική ουσία αυξάνει την υδατοϊκανότητά του, στοιχεία ιδιαίτερα χρήσιμα με τις έντονες βροχοπτώσεις, αλλά και τις περιόδους ξηρασίας που φαίνεται να φέρνει η κλιματική αλλαγή.
Η αυξημένη οργανική ουσία αλλάζει το έδαφός μας, που γίνεται πιο εύθρυπτο και συγκρατεί περισσότερα θρεπτικά στοιχεία, ενώ αποδεσμεύει σταδιακά άζωτο. Η αύξηση της οργανικής ουσίας απορροφά διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, συμβάλλοντας στον περιορισμό του στην ατμόσφαιρα και άρα στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Κάτι τέτοιο πρότεινε η αύξηση της οργανικής ουσίας κατά 0,4% κάθε χρόνο της Συμφωνίας του Παρισιού. Αυτή είναι και η βάση της ανθρακοδεσμευτικής γεωργίας που θα προωθήσει η ΕΕ.
Προωθούμε τίποτα από αυτά στη χώρα μας; Όχι βέβαια! Αντίθετα, βάζουμε εμπόδια, όπως π.χ. ο διπλασιασμός της εισφοράς του ΕΛΓΑ για τις διπλές καλλιέργειες. Αν επιδοτούσαμε τέτοιες δράσεις, θα είχαμε άμεση αύξηση της παραγωγής με σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη. Αλλά εμείς ασχολούμαστε με επιδοτήσεις και αποζημιώσεις χωρίς στόχους παραγωγής. Κανένα μακροχρόνιο πρόγραμμα, καμία καθοδήγηση αγροτών, καμία σύνδεση έρευνας και παραγωγής.
