Οι τεχνικές που ακολουθούνται στην καλλιέργεια της πατάτας αποσκοπούν στην αύξηση των αποδόσεων, στην παραγωγή κονδύλων με κατάλληλα ποιοτικά χαρακτηριστικά και, παράλληλα, στη μείωση του κόστους παραγωγής.
του Αλέξιου Αλεξόπουλου, αναπληρωτή καθηγητή Τμήματος Γεωπονίας,
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Επιλογή ποικιλίας
Η επιλογή της ποικιλίας γίνεται με βάση την κατεύθυνση της παραγωγής (πατάτα κοινής κατανάλωσης, chips, προτηγανισμένη κ.λπ.), τις απαιτήσεις της αγοράς, την παραγωγικότητα και την πρωιμότητα, την ανθεκτικότητα σε ασθένειες και τις κλιματικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου.
Επίσης, οι ποικιλίες διαφέρουν ως προς τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των κονδύλων (σχήμα και μέγεθος κονδύλων, χρώμα επιδερμίδας και σάρκας, βάθος οφθαλμών κ.ά.), τα χαρακτηριστικά της ποιότητας των κονδύλων (περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία, άμυλο και αναγωγικά σάκχαρα, γεύση, κερματισμός μετά τον βρασμό κ.λπ.), καθώς και τη διάρκεια του λήθαργου των κονδύλων, η οποία επηρεάζει την έναρξη της εμφάνισης φύτρων στους κονδύλους και, κατά συνέπεια, τη διάρκεια της αποθήκευσής τους.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ενδιαφέρον για ποικιλίες με κονδύλους που έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως ποικιλίες με έγχρωμους κονδύλους (π.χ. με μπλε χρώμα επιδερμίδας ή/και σάρκας που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε ανθοκυανίνες που έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες) και ποικιλίες με κονδύλους μικρού μεγέθους («baby potatoes»). Το πιστοποιημένο πολλαπλασιαστικό υλικό (πατατόσπορος) συμβάλλει στην επίτευξη υψηλών αποδόσεων και στην παραγωγή κονδύλων με καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Επίσης, συμβάλλει στη μείωση της χρήσης φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων, περιορίζοντας έτσι το κόστος παραγωγής και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία των καταναλωτών.
Φύτευση
Η φύτευση του πατατόσπορου γίνεται όταν έχουν φυτρώσει οι πλευρικοί οφθαλμοί του κονδύλου και έχουν αναπτυχθεί ισχυρά φύτρα. Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας (π.χ. μέγεθος παραγόμενων κονδύλων, μήκος στολώνων) και τις κλιματικές συνθήκες (π.χ. θερμοκρασία), η φύτευση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε επόμενο στάδιο της φυσιολογικής ηλικίας των κονδύλων, όταν φέρουν φύτρα με διακλαδώσεις, κάτι το οποίο ευνοεί την ταχύτερη έναρξη της κονδυλοποίησης με συνέπεια την παραγωγή μεγαλύτερου αριθμού κονδύλων ανά φυτό και την παραγωγή κονδύλων με μικρότερο μέγεθος.
Το βάθος φύτευσης (5-15 cm) εξαρτάται από τη μηχανική σύσταση του εδάφους και από τις κλιματικές συνθήκες κατά τη φύτευση. Οι αποστάσεις μεταξύ των γραμμών φύτευσης είναι 60-75 cm και οι αποστάσεις μεταξύ των φυτών επάνω στη γραμμή φύτευσης είναι 25-35 cm, όταν φυτεύονται ολόκληροι κόνδυλοι, ή και μικρότερες (έως και 15 cm), όταν φυτεύονται τεμαχισμένοι κόνδυλοι (π.χ. τμήματα που φέρουν δύο οφθαλμούς).
Η ποσότητα του πατατόσπορου που χρησιμοποιείται ανά στρέμμα είναι 200 κιλά, αλλά, σύμφωνα με αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω, μπορεί να φτάσει στα 300 κιλά.
Λίπανση
Η καλλιέργεια της πατάτας είναι απαιτητική σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία και σε οργανική ουσία. Η λίπανση (επιλογή των κατάλληλων ποσοτήτων και τύπων λιπασμάτων) πρέπει να γίνεται πάντοτε μετά από χημική ανάλυση του εδάφους με την οποία προσδιορίζεται η διαθεσιμότητα των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων.
Η πρακτική αυτή συμβάλλει σημαντικά στην αποφυγή αύξησης του κόστους καλλιέργειας και στον περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Οι απαιτήσεις της καλλιέργειας της πατάτας σε άζωτο ανέρχονται σε 20 κιλά ανά στρέμμα και είναι υψηλότερες (25-30 κιλά ανά στρέμμα) όταν καλλιεργούνται ποικιλίες που έχουν υψηλές αποδόσεις ή/και μεγάλη διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου.
Ωστόσο, πρέπει να αποφεύγονται οι υπερβολικές ποσότητες αζώτου στο έδαφος, διότι καθυστερούν την έναρξη σχηματισμού και την ωρίμανση των κονδύλων και δεν ευνοούν τη συσσώρευση ξηράς ουσίας. Ο προσδιορισμός του κατάλληλου χρόνου εφαρμογής των αζωτούχων λιπασμάτων εξαρτάται από τη μηχανική σύσταση του εδάφους (συνήθως τα εδάφη είναι ελαφριάς-μέσης σύστασης), τις κλιματικές συνθήκες (θερμοκρασία, ένταση φωτισμού και διάρκεια φωτισμού) της περιοχής και την εποχή της καλλιέργειας.
Το άζωτο προστίθεται πριν ή κατά τη φύτευση (βασική λίπανση) σε ποσότητα που αντιστοιχεί στο 1/3 της συνολικής ποσότητας, αλλά μπορεί να φτάσει και στο ½ της συνολικής ποσότητας, ανάλογα με τον τύπο του εδάφους και με τον τύπο του λιπάσματος.
Η υπόλοιπη ποσότητα προστίθεται σε δύο ή περισσότερες επιφανειακές λιπάνσεις (π.χ. πριν, κατά και μετά το παράχωμα), κυρίως κατά τη διάρκεια της μεγέθυνσης των κονδύλων. Σημειώνεται ότι αποτελεσματικές είναι και οι διαφυλλικές εφαρμογές αζωτούχων λιπασμάτων (μέσω του συστήματος άρδευσης με καταιονισμό).
Το κάλιο προστίθεται με τη βασική και με την επιφανειακή λίπανση (στο παράχωμα), σε ποσότητα που συνολικά ανέρχεται στα 25-30 κιλά ανά στρέμμα. Για την προώθηση της ωρίμανσης των κονδύλων επιλέγεται και η διαφυλλική εφαρμογή καλίου 15-20 ημέρες πριν από τη συγκομιδή. Ο φώσφορος προστίθεται με τη βασική λίπανση (σε κάποιες περιπτώσεις και στο παράχωμα) σε ποσότητα που ανέρχεται σε 3,5-5 κιλά ανά στρέμμα (ανάλογα και με τη διαθεσιμότητα του φωσφόρου στο έδαφος). Σε ό,τι αφορά άλλα ανόργανα θρεπτικά στοιχεία, και ιδιαίτερα το μαγνήσιο και το θείο, ο προσδιορισμός των αναγκών της καλλιέργειας γίνεται με βάση τη χημική ανάλυση του εδάφους, καθώς και τον έλεγχο της ανόργανης θρέψης των φυτών μέσω της χημικής ανάλυσης των φύλλων (φυλλοδιαγνωστική).
Παράχωμα
Το παράχωμα είναι η συσσώρευση χώματος γύρω από τον κεντρικό βλαστό του φυτού σε ύψος 15-20 cm και πραγματοποιείται όταν τα φυτά έχουν ύψος 25 cm ή και μεγαλύτερο, σε 1 ή 2 στάδια της ανάπτυξής τους. Συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγής (ευνοεί την αύξηση των παραγωγικών μονάδων-στολώνων ανά φυτό), στην αποφυγή έκθεσης των κονδύλων στο φως και στον περιορισμό της προσβολής από τη φθοριμαία.
Πραγματοποιείται με ειδικούς αυλακωτήρες και, παράλληλα, καταπολεμούνται τα ζιζάνια μεταξύ των γραμμών φύτευσης. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην αντιμετώπιση των ζιζανίων κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξης των φυτών. Για την αντιμετώπισή τους, ανάλογα με τα είδη και τους πληθυσμούς που υπάρχουν στον αγρό, επιλέγονται ζιζανιοκτόνα που είναι κατάλληλα για εφαρμογή πριν από τη φύτευση, καθώς και πριν ή μετά το φύτρωμα του πατατόσπορου.
Φυτοπροστασία
Ο σχεδιασμός του προγράμματος φυτοπροστασίας της πατατοκαλλιέργειας (φυτοπροστατευτικά σκευάσματα, συχνότητα εφαρμογής κ.ά.) για την αντιμετώπιση ασθενειών (περονόσπορος, αλτερνάρια κ.ά.) και εχθρών (νηματώδεις, δορυφόρος της πατάτας, φθοριμαία κ.ά.) γίνεται λαμβάνοντας υπόψη και τις άλλες καλλιεργητικές τεχνικές (πυκνότητα φύτευσης, σύστημα άρδευσης κ.ά.) και εξαρτάται σημαντικά από τις κλιματικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου και την περιοχή της καλλιέργειας.
Συλλογή
Η μηχανική συγκομιδή των κονδύλων συμβάλλει στη μείωση του κόστους παραγωγής και προϋποθέτει την επιλογή ποικιλιών με κατάλληλα χαρακτηριστικά (π.χ. ανθεκτικότητα στις μηχανικές καταπονήσεις, παραγωγή κονδύλων σε μικρό σχετικά βάθος).
Επίσης, προϋποθέτει την επιλογή κατάλληλων τεχνικών, όπως μεγαλύτερες αποστάσεις φύτευσης, απομάκρυνση του υπέργειου μέρους των φυτών πριν τη συγκομιδή κ.ά. Σε κάθε περίπτωση, η συγκομιδή ανώριμων κονδύλων χωρίς καλοαναπτυγμένο περίδερμα έχει ως συνέπεια τον τραυματισμό τους κατά τη μηχανική συγκομιδή, καθώς και τη μικρότερη διάρκεια αποθήκευσης.
Άρδευση
Η άρδευση γίνεται με αυλάκια ή με καταιονισμό. Οι απαιτήσεις της καλλιέργειας διαφέρουν ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης των φυτών και των κονδύλων και είναι μεγαλύτερες στο στάδιο της μεγέθυνσης των κονδύλων.
Η έλλειψη νερού ή τα ανομοιόμορφα ποτίσματα στο στάδιο αυτό επηρεάζουν αρνητικά τις αποδόσεις και την ποιότητα των παραγόμενων κονδύλων (δυσμορφίες, σκασίματα κ.ά.).
Σε κάθε περίπτωση, αποφεύγονται οι υπερβολικές ποσότητες νερού στο έδαφος, διότι προκαλούν καθυστέρηση στην έναρξη της κονδυλοποίησης και δυσκολίες στην ανάπτυξη των κονδύλων.
Πριν από τη συγκομιδή, το αραίωμα/διακοπή του ποτίσματος συμβάλλει στην επιτάχυνση της ωρίμανσης των κονδύλων, αλλά θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην παρατηρηθεί σχίσιμο της επιφάνειας του εδάφους, που διευκολύνει την έκθεση των κονδύλων στο φως και κατά συνέπεια το πρασίνισμά τους.
