ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ: Ολιστικό σχήμα συμβουλευτικής άρδευσης σε τρία επίπεδα – Ένα παράδειγμα επιτυχημένης εφαρμογής στην Κρήτη

Ενα επιτυχημένο ολιστικό σχήμα συμβουλευτικής άρδευσης εφαρμόζεται στην Κρήτη από τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό Δήμητρα (ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ), το οποίο είναι καλά προσαρμοσμένο στις διαφορετικές ανάγκες των αγροτών και των φορέων διαχείρισης νερού. Το προτεινόμενο σχήμα αποτελείται από τρεις διαφορετικές συνιστώσες/επίπεδα, ανάλογα με τη χωρική κλίμακα εφαρμογής και τις ανάγκες των τελικών χρηστών.

Το πρώτο επίπεδο αφορά τα εβδομαδιαία αρδευτικά δελτία στις κύριες αγροτικές περιοχές του νησιού, με στόχο την ενημέρωση των αγροτών και των τοπικών διαχειριστών νερού για τις ανάγκες άρδευσης των καλλιεργειών. Το δεύτερο επίπεδο αφορά μια καινοτόμο ψηφιακή διαδικτυακή πλατφόρμα για τον ακριβή προσδιορισμό των αναγκών άρδευσης των καλλιεργειών της Κρήτης σε επίπεδο αγροτεμαχίου, καθώς και ενημέρωση σχετικά με τις βέλτιστες στρατηγικές προσαρμογής των καλλιεργειών στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής.

Το τρίτο επίπεδο της προτεινόμενης συμβουλευτικής άρδευσης περιλαμβάνει ένα έξυπνο σύστημα άρδευσης ανοιχτού κώδικα Internet of Things (IoT) για βέλτιστο προγραμματισμό άρδευσης αγροτεμαχίων. Επίσης, συμπεριλαμβάνεται η αντίστοιχη εργαστηριακή υπηρεσία προσδιορισμού των υδραυλικών/φυσικών ιδιοτήτων των εδαφών. Αυτή η συμβουλευτική προσέγγιση τρίτου επιπέδου παρέχει στους αγρότες εξειδικευμένες πληροφορίες σχετικά με το αυτοματοποιημένο σύστημα άρδευσης και τη βελτιστοποίηση της χρήσης του νερού άρδευσης.

Στη συνέχεια του κειμένου, παρουσιάζονται ενδεικτικά αποτελέσματα από την εφαρμογή του παραπάνω ολιστικού σχήματος συμβουλευτικής άρδευσης σε καλλιέργειες ελιάς, εσπεριδοειδών και αβοκάντο, καταδεικνύοντας πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει θετικά την ποσότητα και την ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος.

Σε μια εποχή που το νερό γίνεται όλο και πιο πολύτιμος πόρος, η Κρήτη δείχνει τον δρόμο προς μια νέα, πιο αποτελεσματική και «έξυπνη» άρδευση. Πιο αναλυτικά, τα τρία επίπεδα δράσεων του σχήματος συμβουλευτικής άρδευσης, ανάλογα με τις ανάγκες και το επίπεδο εξοικείωσης με την τεχνολογία, είναι:

• Εβδομαδιαία δελτία άρδευσης

Σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, από το 2018 έως και σήμερα, κατά τη διάρκεια της εκάστοτε αρδευτικής περιόδου, εκδίδονται σε εβδομαδιαία βάση από τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ/Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου στα Χανιά, δελτία άρδευσης για 20 αγροτικές περιοχές σε όλη την Κρήτη. Τα δελτία ενημερώνουν τους παραγωγούς για το πόσο νερό χρειάζεται κάθε καλλιέργεια, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, το στάδιο ανάπτυξης του φυτού και τον τύπο του εδάφους.

Τα αρδευτικά δελτία προωθούνται κάθε Πέμπτη από τη Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κρήτης δωρεάν σε όλους τους φορείς (π.χ. δήμους, ΤΟΕΒ, συνεταιρισμούς), ενδιαφερόμενους παραγωγούς και στον τοπικό Τύπο, ενώ, παράλληλα, αναρτώνται στην ιστοσελίδα της Περιφέρειας Κρήτης: https://www.crete.gov.gr/deltia-ardeysis-2025/

• Η ψηφιακή πλατφόρμα DEFICIT – «Έξυπνος υπολογιστής άρδευσης για κάθε αγροτεμάχιο σε όλη την Κρήτη»

Για τους πιο εξοικειωμένους με τις νέες τεχνολογίες, υπάρχει η πρωτοποριακή ελεύθερης πρόσβασης ψηφιακή πλατφόρμα DEFICIT (www.irrigation-crete.gr), ένα εργαλείο που λειτουργεί ως «έξυπνος υπολογιστής άρδευσης για κάθε αγροτεμάχιο σε όλη την Κρήτη», που προσφέρει τα εξής:

1. Υπολογίζει, αυτόματα και σε εβδομαδιαία βάση, τις ανάγκες ποτίσματος ανά χωράφι, χωρίς να χρειάζεται ο χρήστης να κάνει επιτόπιες μετρήσεις.
2. Βασίζεται σε πραγματικά (online) μετεωρολογικά δεδομένα, από 80 μετεωρολογικούς σταθμούς καλά χωρικά κατανεμημένους σε όλο το νησί, σε δορυφορικές εικόνες και στις ιδιαιτερότητες κάθε αγροτεμαχίου σε όλη την Κρήτη (ενσωματώνονται επικαιροποιημένες ψηφιακές πληροφορίες των αγροτεμαχίων του ΟΠΕΚΕΠΕ).
3. Ενημερώνει τον αγρότη εάν το έδαφός του είναι ελαφρύ, μέσης σύστασης ή βαρύ, πόσο γρήγορα στραγγίζει ή συγκρατεί το νερό.
4. Προσφέρει συμβουλές αποτελεσματικής χρήσης του νερού, καθώς και καλλιεργητικές/αρδευτικές πρακτικές για την προσαρμογή στις ακραίες κλιματικές συνθήκες, όπως είναι η ελλειμματική άρδευση, για κάθε αγροτεμάχιο σε όλη την Κρήτη.

Το πιο σημαντικό: Η πλατφόρμα δεν απαιτεί καμία εγκατάσταση εξοπλισμού. Ο αγρότης απλώς βλέπει την πληροφόρηση στην οθόνη του κινητού ή του υπολογιστή του. Ειδικότερα:

1. Είναι απλή, δωρεάν και λειτουργεί ήδη με μεγάλη επιτυχία/αποδοχή από φορείς διαχείρισης νερού, γεωτεχνικούς και παραγωγούς.
2. Είναι μοναδική στο είδος της όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε διεθνές επίπεδο!

• Ευφυές σύστημα άρδευσης IoT στο χωράφι

Η τρίτη επιλογή είναι για εκείνους που θέλουν τον απόλυτο έλεγχο στο πότισμα. Πρόκειται για ένα «έξυπνο σύστημα άρδευσης», που τοποθετείται μέσα στο χωράφι και λειτουργεί με αισθητήρες υψηλής ακρίβειας και τεχνολογία Internet of Things (IoT), προσφέροντας ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης των κλιματικών και εδαφικών παραμέτρων στο χωράφι.

Τι κάνει αυτό το σύστημα;

1. Μετρά σε πραγματικό χρόνο την υγρασία, τη θερμοκρασία και την ηλεκτρική αγωγιμότητα (άλατα) του εδάφους, καθώς και κλιματικές παραμέτρους.
2. Ειδοποιεί τον αγρότη στο κινητό του πότε ακριβώς πρέπει να ποτίσει και με πόσο νερό.
3. Μπορεί ακόμα και να ποτίζει αυτόματα, ενεργοποιώντας την ηλεκτροβάνα, εξοικονομώντας έτσι κόπο και χρόνο!
4. Το σύστημα είναι αυτόνομο ενεργειακά και χαμηλού κόστους.

Και όχι μόνο αυτό: Μπορεί να δώσει ειδικές οδηγίες για άρδευση με υφάλμυρο νερό και να ρυθμίσει την άρδευση ανάλογα με την ευαισθησία των φυτών.

Για να δουλέψει σωστά το παραπάνω ευφυές σύστημα άρδευσης, πρέπει να γνωρίσουμε με ακρίβεια τις υδραυλικές ιδιότητες του εδάφους. Οι ιδιότητες αυτές καθορίζουν τα βέλτιστα όρια διακύμανσης της εδαφικής υγρασίας στο χωράφι, καθώς και το ποσοστό (%) εδαφικής υγρασίας, το οποίο θα πρέπει να διατηρείται σταθερό με την πάροδο του χρόνου, ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης της κάθε καλλιέργειας.

Επομένως, η εγκατάσταση του παραπάνω ευφυούς συστήματος άρδευσης συνοδεύεται από την παροχή υπηρεσίας προσδιορισμού των κρίσιμων υδραυλικών ιδιοτήτων των εδαφών, που πραγματοποιείται στο Εργαστήριο Υδατικών Πόρων, Αρδεύσεων και Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής του ΙΕΛΥΑ.

Το συγκεκριμένο εργαστήριο χρησιμοποιεί εξειδικευμένο και πρωτοποριακό για την Ελλάδα εργαστηριακό εξοπλισμό, που μετράει με ακρίβεια:

1. Πόσο γρήγορα στραγγίζει το νερό από το έδαφος.
2. Πόσο νερό μπορεί να συγκρατήσει το έδαφος και σε ποιο στάδιο ανάπτυξης μπορεί το φυτό να προσλάβει νερό.
3. Πότε το έδαφος γίνεται αρκετά ξηρό και δεν μπορεί με ευκολία πλέον το φυτό να τραβήξει νερό – δηλαδή πότε αρχίζει το υδατικό στρες.

Η τεχνολογία στην υπηρεσία του χωραφιού

Το ολιστικό αυτό σύστημα συμβουλευτικής άρδευσης προσφέρει εργαλεία που δεν απαιτούν πτυχία ή σύνθετη γνώση, μόνο διάθεση για εξέλιξη και σωστή καλλιεργητική πρακτική. Ο παραγωγός έχει επιστημονικά και πρακτικά δεδομένα για το πότε και πόσο πρέπει να ποτίζει, χωρίς να στηρίζεται μόνο στην εμπειρία ή την αίσθηση.

Οι παραπάνω υπηρεσίες έξυπνης άρδευσης δημιουργήθηκαν και επαληθεύτηκαν στο πλαίσιο σημαντικών Εθνικών (ΕΣΠΑ) & Ευρωπαϊκών έργων (Horizon & LIFE), που υλοποιήθηκαν ή υλοποιούνται από το Εργαστήριο Υδατικών Πόρων, Αρδεύσεων και Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής του Ινστιτούτου Ελιάς Υποτροπικών Φυτών
& Αμπέλου (ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ).

Πηγή: Kourgialas, N.N. A Holistic Irrigation Advisory Policy Scheme by the Hellenic Agricultural Organization: An Example of a Successful Implementation in Crete, Greece. Water 2024, 16, 2769. https://doi.org/10.3390/w16192769

γράφει ο Δρ Νεκτάριος Κουργιαλάς, κύριος ερευνητής, Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου ΙΕΛΥΑ (ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ), υπεύθυνος Εργαστηρίου Υδατικών Πόρων, Αρδεύσεων και Περιβ/ντικής Γεωπληροφορικής