Τον ετήσιο απολογισµό του ευρωπαϊκού συστήµατος RASFF για το 2017 δηµοσίευσε η Κοµισιόν. Επί της ουσίας, πρόκειται για µια διαδικτυακή πλατφόρµα που επιτρέπει στα κράτη-µέλη της ΕΕ να µοιράζονται πληροφορίες και να ειδοποιούν για δυνητικούς κινδύνους από τρόφιµα µε προορισµό την ευρωπαϊκή αγορά.
To RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed – Σύστηµα Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιµα και τις Ζωοτροφές) αποτελεί έναν ιδιαίτερα χρήσιµο µηχανισµό που βοηθά τη διασφάλιση της δηµόσιας υγείας, κινητοποιώντας τα κράτη-µέλη να ενεργήσουν, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Σύµφωνα µε την έκθεση, για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια, πρώτες σε ειδοποιήσεις ήταν περιπτώσεις τροφίµων µε παθογόνους µικροοργανισµούς και, κυρίως, σαλµονέλα.
Κατακόρυφη αύξηση των ειδοποιήσεων για διατροφικούς κινδύνους
Όταν εντοπίζεται ένας δυνητικός κίνδυνος από προϊόντα που βρίσκονται στην ευρωπαϊκή αγορά (ή είναι έτοιµα να εισέλθουν µέσω των ευρωπαϊκών συνόρων), το RASFF σηµαίνει συναγερµό.
Όπως αναφέρεται στην εν λόγω έκθεση, το 2017, οι ειδοποιήσεις για κρούσµατα ύποπτων προϊόντων (κρέας, φρούτα και λαχανικά, ζωοτροφές κ.λπ.) αυξήθηκαν κατά 28%, σε σχέση µε το 2016, ενώ οι ειδοποιήσεις που ακολούθησαν τις αρχικές (follow-up notifications) αυξήθηκαν αντίστοιχα κατά 25%. Αυτοί ήταν οι υψηλότεροι αριθµοί από το 2005, καταδεικνύοντας την εντυπωσιακά αυξηµένη δραστηριότητα του συστήµατος. Σε απόλυτους αριθµούς, 3.832 αρχικές ειδοποιήσεις εµφανίστηκαν στο RASFF.
Από αυτές, 942 χαρακτηρίστηκαν «άµεσου κινδύνου», δηλαδή η υψηλότερης σηµασίας κατηγορία ειδοποιήσεων στο σύστηµα. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι ειδοποιήσεις αυτές οδήγησαν σε µερική ή ολική απόσυρση των ύποπτων παρτίδων, ανάλογα µε τα αποτελέσµατα των εργαστηριακών εξετάσεων των δειγµάτων που ελήφθησαν, συνήθως κατά την είσοδο των τροφίµων σε κράτος της ευρωπαϊκής οικονοµικής ζώνης. Αξίζει, επίσης, να σηµειωθεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις, χάρη στις αναρτηµένες ειδοποιήσεις, απαγορεύτηκε η είσοδος ύποπτων προϊόντων σε ευρωπαϊκά σύνορα.
Περιπτώσεις ύποπτων τροφίµων
Αρκετές είναι οι περιπτώσεις ύποπτων τροφίµων που γνωστοποιήθηκαν µέσω του RASFF και οδήγησαν σε αξιολόγηση ή/και αντιµετώπιση της απειλής, µε τις τρεις πιο χαρακτηριστικές να είναι οι εξής:
1To σκάνδαλο Fipronil µε τα µολυσµένα ολλανδικά αβγά
Στις 20 Ιουλίου, το Βέλγιο ειδοποίησε µέσω του RASFF για ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα υπολειµµάτων φιπρονίλης σε αβγά. Η ειδοποίηση κατηγοριοποιήθηκε ως «άµεσου κινδύνου», καθώς τα προσωρινά δείγµατα ξεπερνούσαν τη δόση αναφοράς οξείας έκθεσης. Με απλά λόγια, δεν µπορούσε να αποκλειστεί το ενδεχόµενο ενός δυσµενούς αποτελέσµατος για τη δηµόσια υγεία. Σύντοµα, έγινε σαφές ότι το πρόβληµα αφορούσε παρασιτοκτόνο, ιδιαίτερα αποτελεσµατικό στην καταπολέµηση ακάρεων. Οι έρευνες έδειξαν ότι συνεργεία απεντόµωσης είχαν «µολύνει» πολλές ωοπαραγωγικές µονάδες, ειδικά σε Ολλανδία, αλλά επίσης σε Βέλγιο και Γερµανία.
Όπως αναφέρεται στην έκθεση, «ευτυχώς, µέσα από εκατοντάδες δείγµατα που αναλύθηκαν, µικρός αριθµός αβγών είχε συγκέντρωση του παρασιτοκτόνου υψηλότερη από το όριο πιθανής επικινδυνότητας. Ωστόσο, σηµαντικός αριθµός αβγών βρέθηκε µε ανιχνεύσιµες ποσότητες φιπρονίλης. Τα αβγά έπρεπε να αναζητηθούν και να αποσυρθούν από την αγορά.
Σηµειώνεται ότι η εν λόγω δραστική ουσία δεν είναι εγκεκριµένη για χρήση σε ωοπαραγωγικές όρνιθες». Στην έκθεση σηµειώνεται, επίσης, ότι από ορισµένα κράτη υπήρξαν φαινόµενα παραπληροφόρησης, που οδήγησαν σε αµφισβήτηση της αποτελεσµατικότητας του ευρωπαϊκού συστήµατος ασφάλειας των τροφίµων από τα ΜΜΕ και την κοινή γνώµη. Αξίζει, επίσης, να σηµειωθεί ότι µετά τις αρχικές ειδοποιήσεις ακολούθησαν 719 follow-ups, αριθµός τριπλάσιος από οποιοδήποτε συµβάν στο παρελθόν.
2
Απάτη µε µολυσµένα πουλερικά από τη Βραζιλία
Τον Μάρτιο του 2017, οι βραζιλιάνικες αρχές ειδοποίησαν την ευρωπαϊκή επιτροπή για απάτη που είχε εξακριβωθεί σε πιστοποίηση κρέατος πουλερικών µε προορισµό την ΕΕ. Εν συνεχεία, οι αρµόδιες υπηρεσίες της Κοµισιόν απέστειλαν ενηµέρωση στο RASFF για σκευάσµατα µε κρέας πουλερικών από τη Βραζιλία στα οποία εντοπίστηκε σαλµονέλα. Αποτέλεσµα των παραπάνω ήταν να ανακληθεί η άδεια σε επιχειρήσεις εξαγωγής κρέατος προς την ΕΕ.
3
Κρούσµατα δηλητηρίασης από ισπανικό τόνο
Τον Μάιο του 2017, Ισπανία, Γαλλία και Ιταλία ανάρτησαν ειδοποίηση στο RASFF, αναφέροντας περιπτώσεις δηλητηρίασης από σκοµπροτοξίνη µετά από κατανάλωση τόνου, µε προέλευση δύο ισπανικές επιχειρήσεις. Στις 12/5, η Ισπανία ανάρτησε µια ειδοποίηση στο σύστηµα EWRS, ενώ στις 18/9 η Γαλλία επικαιροποίησε πληροφορίες µέσω του συστήµατος EPIS-FWD του ευρωπαϊκού κέντρου πρόληψης και ελέγχου νόσων.
Αυτές αναφέρονταν σε 11 περιπτώσεις πολλαπλών κρουσµάτων µεταξύ 12/4 και 5/7, µε 40 σχετικά περιστατικά, 15 εκ των οποίων οδήγησαν σε νοσηλεία. Τελικά, µια ολόκληρη γραµµή παραγωγής διέκοψε τη λειτουργία της, ενώ αποσύρθηκαν τα σχετικά προϊόντα από την αγορά. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων (EFSA) εξέδωσε σχετική έκθεση στις 25/9/2017.
Σηµαντική µείωση στα τρόφιµα µε φυτοφάρµακα
Ο αριθµός των ειδοποιήσεων για εισαγόµενα τρόφιµα (κυρίως φρούτα και λαχανικά) µε υπολείµµατα φυτοφαρµάκων µειώθηκε αισθητά το 2017. Αξίζει να σηµειωθεί ότι από τις 186 ειδοποιήσεις, 132 περιπτώσεις σταµάτησαν στα ευρωπαϊκά σύνορα πριν εισέλθουν στην αγορά. Την αρνητική πρωτιά εδώ κατείχε η Τουρκία µε 57 ειδοποιήσεις (και 55 απορρίψεις στα σύνορα) για πιπεριές που προορίζονταν για τις αγορές της ΕΕ.
Από κοντά οι αφλατοξίνες, απειλή από Τουρκία, Κίνα και Ιράν
Σε σύγκριση µε τον αριθµό ειδοποιήσεων το 2016, έναν χρόνο αργότερα οι αφλατοξίνες παρουσιάστηκαν σε ακόµα περισσότερες περιπτώσεις. Τα τρόφιµα που βρίσκονται σε µεγάλη συχνότητα στη συγκεκριµένη «µαύρη λίστα» είναι φιστίκια που προέρχονται από Κίνα, Ινδία, Τουρκία, Ιράν και ΗΠΑ. Στην κορυφή της φιγουράρουν τα τουρκικά σύκα. Άλλες χώρες που περιλαµβάνονται, επίσης, µε σηµαντικό αριθµό ειδοποιήσεων στο RASFF για µυκοτοξίνες είναι η Αργεντινή, η Αίγυπτος και η Βολιβία (επίσης σε φιστίκια), ενώ ψηλά στα αποτελέσµατα βρέθηκαν φουντούκια από την Τουρκία και το Αζερµπαϊτζάν.
Πόσο βλάπτουν στην πραγµατικότητα συντηρητικά και ουσίες «E»
Καθησυχαστική παρουσιάζεται η έκθεση του RASFF σχετικά µε τα περίφηµα «Ε» που συναντάµε συχνά στις συσκευασίες τροφίµων και ποτών που καταναλώνουµε.
Όπως αναφέρεται, «αντίθετα µε την επικρατούσα πεποίθηση, οι εγκεκριµένοι από την ευρωπαϊκή νοµοθεσία αριθµοί Ε αποτελούν, σύµφωνα µε την Κοµισιόν, µια αυστηρά ελεγµένη συλλογή ασφαλών συστατικών βελτίωσης των τροφίµων. Προτού εγκριθεί, κάθε τέτοια ουσία πρέπει να συνοδεύεται από αναλυτικό φάκελο, που να τεκµηριώνει ότι δεν αποτελεί κίνδυνο για την υγεία, την τεχνολογική χρησιµότητά της και το πώς ωφελεί τους καταναλωτές».
Πρώτα σε ειδοποιήσεις τα τρόφιµα µε παθογόνους µικροοργανισµούς
Το 2017, τα «χτυπήµατα» στο RASFF που σχετίζονταν µε παθογόνους µικροοργανισµούς τροφίµων από χώρες της ΕΕ παρουσίασαν αύξηση 18% σε σχέση µε το 2016. Πρωταγωνίστρια η σαλµονέλα, µε 207 από τις 414 συνολικά ειδοποιήσεις, κυρίως για κρέας και αβγά. Επίσης, 43 ειδοποιήσεις αφορούσαν πουλερικά από την Πολωνία. Άλλες περιπτώσεις τροφίµων µε παθογόνους που καταγράφονται στην έκθεση της Κοµισιόν ήταν καπνιστά ψάρια από τη Γαλλία µε λιστέρια και µαλάκια από Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία µε κολοβακτηρίδια.
Σε ό,τι αφορά τις ειδοποιήσεις για τρόφιµα από τρίτες χώρες, για πρώτη φορά µετά από χρόνια, ο αριθµός των ειδοποιήσεων για τρόφιµα µε παθογόνους µικροοργανισµούς ήταν υψηλότερος από τις ειδοποιήσεις για µυκοτοξίνες (επιβλαβείς για τον άνθρωπο τοξίνες που αναπτύσσονται στα τρόφιµα). Αυτό οφείλεται, κυρίως, σε ειδοποιήσεις που αναφέρονταν σε πουλερικά από τη Βραζιλία και µάλιστα οι περισσότερες σχετίζονται µε σαλµονέλα. Από τις 561 ειδοποιήσεις για µικροοργανισµούς από τρίτες χώρες, οι περισσότερες αφορούσαν τα εξής:
- Πουλερικά από τη Βραζιλία: 320 ειδοποιήσεις (293 οδήγησαν σε απαγόρευση εισόδου του προϊόντος σε ευρωπαϊκά σύνορα). Οι χώρες µε τις περισσότερες ειδοποιήσεις ήταν η Ολλανδία, η Γερµανία και το Ηνωµένο Βασίλειο.
- Σπόροι σησαµιού από την Ινδία: 18 ειδοποιήσεις (όλες εκτός από µία συνοδεύτηκαν µε απαγόρευση εισόδου στα σύνορα).
- Φύλλα ινδοκάρυδου από την Ινδία: 12 ειδοποιήσεις (όλες µε απορρίψεις στα σύνορα), µε χώρα ειδοποίησης το Ηνωµένο Βασίλειο.
- Κοτόπουλο από την Ταϊλάνδη: 30 ειδοποιήσεις (µε 21 απορρίψεις στα σύνορα).
- Σπόροι σησαµιού από το Σουδάν: 17 ειδοποιήσεις (16 απορρίψεις στα σύνορα), οι 16 ειδοποιήσεις από την Ελλάδα.
- Σπόροι σησαµιού από τη Νιγηρία: 12 ειδοποιήσεις (11 απορρίψεις), µε χώρα ειδοποίησης την Ελλάδα.
Άµεση η ενηµέρωση του συστήµατος RASFF από τις ελληνικές αρχές
Στον ρόλο του ΕΦΕΤ ως εκπροσώπου της Ελλάδας στο RASFF αναφέρθηκε σε δηλώσεις του στην «ΥΧ» ο διευθυντής εργαστηριακών ελέγχων του φορέα, Δρ. Κωνσταντίνος Μπαρµπέρης: «Ο ΕΦΕΤ µε την ΚΥΑ 77/2011 (ΦΕΚ 917/Β΄/20/5/2011) έχει οριστεί ως το Εθνικό Σηµείο Επαφής για το Σύστηµα Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιµα και τις Ζωοτροφές (RASFF) για την Ελλάδα. Δηλαδή, έχει οριστεί ως η υπηρεσία που εκπροσωπεί την Ελλάδα στο RASFF. Ως κεντρική αρµόδια αρχή για τα τρόφιµα, ο ΕΦΕΤ αφενός διαχειρίζεται όλες τις κοινοποιήσεις αρµοδιότητάς του, που κοινοποιούνται µέσω του RASFF, και αφετέρου ενηµερώνει το σύστηµα για κάθε περίπτωση που διαγνωστεί κάποιος άµεσος ή έµµεσος κίνδυνος που σχετίζεται µε τρόφιµα ή υλικά σε επαφή µε τρόφιµα αρµοδιότητάς του.
- Ενηµερώνεται από την ΕΕ µε τις κοινοποιήσεις που εκδίδονται στο RASFF σε ηµερήσια βάση. Προβαίνει σε διαλογή των κοινοποιήσεων που αφορούν τη χώρα και διενεργεί µία κατ’ αρχήν αξιολόγηση ως προς τη φύση του κινδύνου και το είδος του προϊόντος [είδος τροφίµου, υλικό που αναµένεται να έρθει σε επαφή µε τρόφιµα (ΥΑΕΤ) ή ζωοτροφή].
- Διαβιβάζει στην ΕΕ τις κοινοποιήσεις που συντάσσονται από τις αρµόδιες αρχές της χώρας, αφού προηγουµένως έχει ελεγχθεί:
– αν µία κοινοποίηση εµπίπτει στον σκοπό του RASFF
– έχει συµπληρωθεί το σύνολο των απαιτούµενων πληροφοριών
– οι πληροφορίες που αναγράφονται έχουν µεταφερθεί σωστά - Έχει την ευθύνη έκδοσης κωδικών πρόσβασης στην ηλεκτρονική πλατφόρµα i-RASFF και τη βάση δεδοµένων του RASFF (RASFF-Window)».
