Ειδικά η έγκριση της αποκατάστασης των έργων στους πρώην βασιλικούς κήπους είναι άλλη μια σημαντική εξέλιξη μετά την πλήρη αποκατάσταση της Οικίας Δασοφύλακα, που πλέον είναι ανοιχτή στο κοινό και λειτουργεί ως Κέντρο Ενημέρωσης Επισκεπτών, το οποίο διαχειρίζεται ο Σύλλογος Φίλων Κτήματος Τατοΐου.
Ολες αυτές οι αλλαγές μαζί και οι εργασίες, που έχουν ήδη αναδείξει εξωτερικά μια άλλη όψη του κεντρικού κτιρίου το οποίο θα λειτουργήσει ως μουσείο και θα ανακαινιστεί πλήρως διατηρώντας τη μορφή που είχε αρχικά, επί Γεωργίου Α’, είναι πολύ σημαντικές για το συνολικότερο πρότζεκτ «Τατόι» που προσδοκά να ενώσει υπό την ομπρέλα του τον πολιτισμό, τον τουρισμό και τις πολλαπλές ανάγκες του κόσμου που θα το επισκέπτεται.
Αναβίωση αμπελώνα
Ετσι, μετά την έγκριση της πρότασης της μελέτης βιωσιμότητας που επιτρέπει την ύπαρξη τέτοιων έργων, ο επισκέπτης θα μπορεί, εκτός από το κεντρικό κτίριο που θα λειτουργεί ως μουσείο, να παρακολουθήσει μια επιστημονική ημερίδα στο συνεδριακό κέντρο, να μείνει στο κεντρικό ξενοδοχείο, να επισκεφτεί το εστιατόριο (στη θέση του κτιρίου των στρατώνων, το οποίο βρίσκεται βόρεια της παλιάς εθνικής οδού) και να προμηθευτεί εκλεκτά προϊόντα που, καλώς εχόντων, θα φέρουν το όνομα του κτήματος. Είναι άλλωστε γνωστή η ύπαρξη αμπελώνων που έδιναν στο παρελθόν υπέροχο μπρούσκο κρασί και τώρα προσδοκάται ότι θα αναβιώσουν ακολουθώντας τη λογική των παραδοσιακών καλλιεργειών.
Πρόκειται για τη μεταμόρφωση, αναμόρφωση και αναβίωση του Τατοΐου ως ενιαίου, πολυθεματικού και πολυαστικού χώρου πρασίνου, αλλά και ως τόπου ψυχαγωγίας, αναψυχής, πολιτισμού και -γιατί όχι;- περιβαλλοντολογικής αγωγής, αφού, όπως είχε υποστηρίξει ο κ. Γιάννης Μπουτάρης, είναι ιδανικό μέρος για την Κιβωτό του Ελληνικού Αμπελώνα, δηλαδή για να διασωθούν οι γηγενείς ποικιλίες ή να αναβιώσουν άλλες ξεχασμένες. Είναι, μάλιστα, εκείνος που είχε μιλήσει πρώτος για το κρασί που παρήγαγαν στο βασιλικό κτήμα και είχε καταθέσει πρόταση όπου υποστήριζε ότι εκεί θα μπορούσαν να αναβιώσουν τουλάχιστον οι 300 ελληνικές ποικιλίες αμπέλου και να εκπαιδευτούν οι νέοι στην ιστορία του κρασιού.
Ελπίδα μετά τις πυρκαγιές
Ολα αυτά μοιάζουν πλέον εφικτά, αν και οι εργασίες που απαιτούνται, όπως αποδείχθηκε με το ήδη αποκατεστημένο κτίριο, διαφοροποιούνται ανά περίπτωση. Σε εξέλιξη, πάντως, βρίσκονται οι μελέτες του ιπποστασίου, του κτιρίου της φρουράς των τάφων, του γαλακτοκομείου. Σε σχέση με τη θλιβερή εικόνα που εμφάνιζαν μέχρι πριν από λίγο καιρό τα καμένα από την πυρκαγιά του ’21, για τα οποία το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος έχει αποφασίσει μια ήπια παρέμβαση, είναι σημαντικές οι εργασίες αποκατάστασης που προχωράνε κανονικά, όπως αυτές στο ανάκτορο, στο κτίριο των μαγειρείων, αλλά και σε εννέα ακόμα κτίρια, όπως το κτίριο τηλεπικοινωνιών, η οικία αρχικηπουρού, η οικία Στουρμ, η οικία φροντιστή, το βουτυροκομείο.
Εξαιρετικά τα νέα αναφορικά με το παλιό βουστάσιο καθώς όταν ολοκληρωθούν οι απαραίτητες εργασίες θα μετατραπεί σε εκθεσιακό χώρο που, σύμφωνα με πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος», αναμένεται να φιλοξενήσει ειδική έκθεση με τα αυτοκίνητα της βασιλικής οικογένειας. Είναι σημαντικό ότι ήδη έχουν ανευρεθεί άμαξες που θεωρούνταν χαμένες, όπως και αυτοκίνητα και άλλοι ανεκτίμητοι θησαυροί. Μάλιστα, δεν έχουν σταματήσει οι εργασίες συντήρησης περισσότερων από 100.000 αντικειμένων που βρέθηκαν στα κτίρια του κτήματος, με προτεραιότητα σε όσα πρόκειται να εκτεθούν στα μουσεία.
H θέση των κήπων βρίσκεται νότια του κτιριακού συνόλου του ανακτόρου και των μαγειρείων και σε άμεση γειτνίαση με την πύλη της Λεύκας. Για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος, αρκεί να σκεφτεί ότι η περιοχή επέμβασης της μελέτης περιλαμβάνει έκταση 34 στρεμμάτων και περιμέτρου 762 μέτρων. Οι κήποι εκτείνονται από τη στάθμη νότια του ανακτόρου, από όπου θα ξεκινά μια διπλή πλατιά μαρμάρινη σκάλα σε συμμετρική διάταξη και η οποία θα καταλήγει στην κατώτερη στάθμη.
Εκεί κανείς θα αντικρίζει τους απέραντους κήπους και θα είναι πανέμορφο να βλέπεις να ανθίζουν τα λουλούδια γύρω από αυτή την υπέροχη κρήνη με το μαρμάρινο κεφάλι λιονταριού, να ξανατρέχουν από το στόμα του λαγαρά νερά μεταμορφώνοντας το μέρος σε μια μικρή όαση. Βέβαια, η άχαρη κάπως πισίνα που είχε κατασκευαστεί τη δεκαετία του 1950 φαίνεται να καταργείται ή τουλάχιστον έτσι ορίζει η εγκεκριμένη μελέτη αποκατάστασης του ανακτόρου.
Οπως γράφει αναλυτικά το σχέδιο που έφερε στο φως το υπουργείο Πολιτισμού: «Η μαρμάρινη κλίμακα διακρίνεται από το καμπύλο της σχήμα και αποτελείται από τις βαθμίδες και τα στηθαία, για την αποκατάσταση της οποίας στη μελέτη προβλέπονται τοπικές ανακτήσεις. Η μαρμάρινη κλίμακα οδηγεί στη μαρμάρινη κρήνη -μαρμάρινη γούρνα, στην οποία έπεφτε νερό (κρήνη) από το στόμα μαρμάρινης λεοντοκεφαλής- η οποία βρίσκεται στο εσωτερικό τεχνητής κόγχης, αναφερόμενης ως σπηλιάς (grotto). Η πρόσβαση στη σπηλιά επιτυγχάνεται από τις κλίμακες που βρίσκονται εκατέρωθεν αυτής. Το λιθόκτιστο τοιχίο της περίφραξης, το οποίο περιλαμβάνεται, επίσης, στη μελέτη αποκατάστασης, εκτείνεται σε συνολικό μήκος 401 μέτρων στην ανατολική πλευρά των κήπων».
Από τη στάθμη αυτή και κάτω διαμορφώνεται η κεντρική αλέα των κήπων, που θα έχει κεντρικό ρόλο στη χωρική οργάνωση των κήπων, την οποία θα διασχίζουν μονοπάτια διατεταγμένα σε ομόκεντρους κύκλους. Πάνω σε αυτή την αξονική χάραξη θα αρθρώνονται και τα επιμέρους στοιχεία με κάθε είδους γεωμετρικούς σχηματισμούς, όπως αυτούς που έχουμε δει να κυριαρχούν σε άλλους εντυπωσιακούς βασιλικούς κήπους του εξωτερικού, και θα συμπληρώνουν μοναδικά το τοπίο: επιβλητικοί κόμβοι, σπείρες και διάφορα γεωμετρικά σχέδια θα εναλλάσσονται με τα μονοπάτια στα οποία ο επισκέπτης θα απολαμβάνει τον περίπατό του. Τα μονοπάτια εν ολίγοις θα ενισχύουν τους ευχάριστους περιπάτους και θα διακτινίζονται σε διάφορα σχήματα που θα διαμορφώνουν με τη σειρά τους τούς κόμβους στο κέντρο της σπείρας, ως κατάληξη της διαδρομής σε αυτό τον εντυπωσιακό λαβύρινθο.
Επίσης, όπως μαθαίνουμε, δίπλα από εκεί θα δεσπόζει το θερμοκήπιο, το οποίο, όπως ξέρουμε, ήταν το αγαπημένο μέρος της χορτοφάγου Φρειδερίκης, απ’ όπου προμηθευόταν τα φρέσκα λαχανικά της. Λίγο πιο δίπλα θα ξεχωρίζει το γήπεδο τένις, αποδεικνύοντας ότι το μέρος θα συνιστά μια ολοκληρωμένη όαση πολιτισμού, περιβαλλοντολογικής αγωγής, ψυχαγωγίας και αθλητισμού. Επίσης, παρότι στη δυτική πλευρά δεν υπάρχει περίφραξη, στο ανατολικό όριο διασώζεται μέχρι και σήμερα χαμηλό τοιχίο με κιγκλίδωμα για τον διαχωρισμό της ανακτορικής ενότητας από την υπόλοιπη περιοχή του κτήματος.
Οσον αφορά την κεντρική αλέα, αυτή θα περιβάλλεται από ελληνικά πλατάνια (Platanus orientalis), ενώ θάμνοι με μυρτιές και σχίνα θα λειτουργούν ως τοίχοι. Μια ωραία πανδαισία από ροδώνες σε διαφορετικούς συνδυασμούς και υφές θα συμπληρώνουν την όλη εικόνα: στο βόρειο κομμάτι θα ξεχωρίζουν τα κλασικά τριαντάφυλλα που δέσποζαν για χρόνια στους βασιλικούς κήπους μαζί με σάλβιες, ενώ στο νότιο, δηλαδή το μέρος που βρίσκεται πιο κοντά στο άλσος, θα ξεχωρίζουν οι αγριοτριανταφυλλιές με τα σχίνα.
Ανατολικά του τένις θα υπάρχει ένας θόλος που θα σχηματίζουν κυπαρίσσια και ένας άλλος κυπαρισσώνας θα ξεχωρίζει στην περιοχή του σπειροειδούς λαβυρίνθου. Ο οπωρώνας, που υπήρχε στη βορειοανατολική άκρη των κήπων, διατηρείται και αναδιαμορφώνεται, όπως και το ξέφωτο που δημιουργείται από την αρχή. Το ίδιο και το μικρό θερμοκήπιο της Φρειδερίκης, το οποίο θα δούμε να ξαναγεννιέται, γεμάτο από οπωροφόρα δέντρα, κερασιές και βυσσινιές που θα γεμίσουν τον χώρο με χρώμα αλλά και κάθε είδους μυρωδιές από τα αρωματικά φυτά που θα φυτευτούν. Με άλλα λόγια, όλοι αυτοί οι κήποι που δέσποζαν σε διάφορες φωτογραφίες και αναφορές και είχαν εγκαταλειφθεί μετά το 1973 θα ανθίσουν και πάλι.
Αντιπυρική ζώνη
Να υπενθυμίσουμε ότι το πρώην βασιλικό κτήμα αγοράστηκε από τον Γεώργιο Α’ το 1872. Το 1886 ολοκληρώθηκε το ανάκτορο και αντίστοιχα το 1890 οι κήποι. Η διαμόρφωσή τους γύρω από το ανάκτορο, καθώς και οι εργασίες ανάπλασης όλου του κτήματος είναι έργο του Λουδοβίκου Μίντερ, Δανού δασολόγου και φιλέλληνα, διευθυντή του κτήματος (1873-1892). To 1916 ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά από την οποία διασώθηκαν το νέο ανάκτορο και οι κήποι. Το διάστημα 1924-1926 εφαρμόστηκε δεκαετές πρόγραμμα της Ανωτέρας Δασολογικής και Ανωτέρας Γεωπονικής Σχολής για τη διαχείριση των κήπων. Τη δεκαετία του 1950 έγινε η προσθήκη της πισίνας στο επίπεδο του grotto. Η μεγάλη πυρκαγιά του 2021 κατέστρεψε το μεγαλύτερο τμήμα των φυτεύσεων, το οποίο με το πέρας του έργου θα έχει αποκατασταθεί.
Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη σε σχετική ανακοίνωσή της: «Κύριος στόχος της μελέτης είναι η διαχείριση της μετάβασης μεταξύ δάσους και κήπων όσο και η αντίληψη του τελευταίου ως περίκλειστου τοπίου, εντείνοντας την αίσθηση της εμβύθισης κατά τη διάρκεια της περιήγησης. Συγχρόνως, η περιμετρική περιοχή μπορεί να δράσει και ως ζώνη επιβράδυνσης πυρκαγιάς, καθώς τα επιλεγμένα δέντρα -πλατύφυλλα και φυλλοβόλα- και ο υπο-όροφός τους καθυστερούν την επέκταση της φωτιάς. Τα μονοπάτια ακολουθούν τις αρχικές χαράξεις των κήπων, όπως αυτές γίνονται αντιληπτές από τα θραύσματα της οριοθέτησής τους.
Το έργο της αποκατάστασης των κήπων, καθώς, επίσης, της μαρμάρινης κλίμακας και της περίφραξης στο ανατολικό όριο, όπου διασώζεται μέχρι και σήμερα χαμηλό τοιχίο για τον διαχωρισμό της ανακτορικής ενότητας από την υπόλοιπη περιοχή του κτήματος, εντάσσεται στον συνολικό σχεδιασμό του υπουργείου Πολιτισμού για την αποκατάσταση και ανάδειξη του ιστορικού πυρήνα του Τατοΐου, στο πλαίσιο της στρατηγικής αξιοποίησής του ως μνημειακού συνόλου.
Τον Απρίλιο είχε εγκριθεί η προμελέτη διαμόρφωσης της αρχιτεκτονικής των κήπων, των μονοπατιών και της φύτευσης και τώρα με τη θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων επί της οριστικής μελέτης που εκπονήθηκε με χορηγία της Αιγέας ΑΜΚΕ και με την οποία εξειδικεύονται οι κατευθύνσεις των φυτεύσεων και η διαμόρφωση των μονοπατιών, οδεύουμε προς την υλοποίηση του έργου. Στόχος μας είναι οι κήποι να αναβιώσουν ως σημαντικό μέρος της χωροταξικής σύνθεσης και της ζωής στο οικοσύστημα του πρώην βασιλικού κτήματος, αλλά και της εμπειρίας του σημερινού επισκέπτη».
