Το αγροτικό επάγγελμα βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά που καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης μέχρι και υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών σε διάφορες χώρες της ΕΕ, καθιστώντας τους αγρότες ευάλωτους σε συνθήκες στρες, σύμφωνα με ευρωπαϊκές έρευνες.
Η κοινωνική καινοτομία είναι, αποδεδειγμένα, ένας από τους τρόπους που συμβάλλουν στην άμβλυνση των προβλημάτων που επηρεάζουν την ευημερία των αγροτών, ενισχύοντας την κοινωνική βιωσιμότητα. Έλληνες αγρότες, καθώς και αγρότες από το Βέλγιο, την Ιταλία, την Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία συμμετείχαν στο έργο FARMWELL «Βελτιώνοντας την ευημερία των γεωργών μέσω κοινωνικών καινοτομιών».
Όπως εξηγεί στην «ΥΧ» η Μαρία Παρταλίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που συμμετέχει στο έργο, «το FARMWELL είναι ουσιαστικά ένα Ευρωπαϊκό Θεματικό Δίκτυο (European Thematic Network) στο οποίο έχουμε θέσει ως στόχο να αναγνωρίσουμε τα κυρίαρχα προβλήματα που επηρεάζουν την ευημερία των γεωργών μας (τις ρίζες του προβλήματος και τις συνέπειες) μέσα από την υπάρχουσα γνώση – έρευνα και πρακτικές και στη συνέχεια να αναγνωρίσουμε καινοτόμες λύσεις (τις κοινωνικές καινοτομίες) και να τις κάνουμε προσιτές στους/στις γεωργούς και στις αγροτικές οικογένειες, προκειμένου να τους/τις βοηθήσουμε να βελτιώσουν την πνευματική, φυσική-σωματική και κοινωνική τους ευημερία».
Και προσθέτει: «Ο στόχος μας είναι αυτές οι λύσεις να είναι προσιτές σε όλες και σε όλους και παράλληλα να αξιολογηθούν μέσα από μια ανάλυση Κοινωνικών Αποδόσεων (Social Return On Investment) και όχι αποκλειστικά με οικονομικούς όρους».
Τα κυρίαρχα προβλήματα των γεωργών
Οι οικονομικές δυσκολίες, η αλλαγή του κλίματος και οι παγκόσμιες κρίσεις βρίσκονται ανάμεσα στα προβλήματα των γεωργών παράλληλα με θέματα που σχετίζονται με την υγεία τους, όπως καταγράφηκαν στο έργο. Συγκεκριμένα, η κα Παρταλίδου αναφέρει ότι «οι γεωργοί μας έρχονται αντιμέτωποι/ες με οικονομικές δυσκολίες, ανησυχίες για το κλίμα, παγκόσμιες κρίσεις, καθώς και με το βαρύ (και αγχωτικό) βάρος επιθεώρησης και την αίσθηση ότι δεν εκτιμάται ο ρόλος που επιτελούν στην αγροδιατροφική αλυσίδα και στο περιβάλλον.
Πράγματι, η άσκηση του γεωργικού επαγγέλματος εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα φυσικών, βιολογικών, χημικών και μηχανικών κινδύνων που σχετίζονται με την υγεία-ευημερία (αναπνευστικά προβλήματα, δηλητηρίαση, εργονομικά προβλήματα, μυοσκελετικοί τραυματισμοί, καρκίνοι του δέρματος κ.ά.).
Πέρα, όμως, από τα ζητήματα φυσικής-σωματικής υγείας που αντιμετωπίζουν οι γεωργοί, έχει προκύψει μια σειρά και άλλων ζητημάτων, όπως μόνιμη αίσθηση της κούρασης, απογοήτευση λόγω οικονομικών δυσκολιών, θλίψη, αδυναμία εξισορρόπησης μεταξύ εργασίας και οικογενειακής κοινωνικής ζωής, άγχος, έλλειψη αναγνώρισης και αποδοχής του επαγγελματικού τους ρόλου».
Κοινωνική καινοτομία
Τη διαφορά μπορεί να κάνει η κοινωνική καινοτομία, η οποία συνδέεται με θετικές κοινωνικές αλλαγές. «Ως ορισμός της κοινωνικής καινοτομίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια λύση σε ένα κοινωνικό πρόβλημα, η οποία είναι πιο αποδοτική, αποτελεσματική κυρίως ως προς την κοινωνική βιωσιμότητα (πέραν, δηλαδή, της οικονομικής) και στη βάση παραγωγής αξίας που ωφελεί όλους και όλες. Μπορεί να είναι ένας άλλος τρόπος οργάνωσης της επιχείρησης (μέσα από κοινωνική επιχειρηματικότητα, για παράδειγμα φάρμες υγείας στις οποίες εργάζονται άτομα στο φάσμα του αυτισμού), μια νομοθεσία προστασίας των εργατών γης λ.χ., ένα κοινωνικό κίνημα, μια παρέμβαση ή κάποιος συνδυασμός αυτών», εξηγεί η κα Παρταλίδου.
Εφαρμογή στην Ελλάδα
Όσον αφορά την πρακτική εφαρμογή του έργου σε κάθε μία από τις έξι χώρες, οι εταίροι (τα ερευνητικά ιδρύματα) κατέγραψαν τις βασικές προκλήσεις με την ενεργή συμμετοχή ομάδων γεωργών. «Οι γεωργοί, λοιπόν, συμμετείχαν σε τρεις γύρους συναντήσεων (practice group meetings) για να μοιραστούν τις προκλήσεις, αλλά και τις καινοτόμες ιδέες και τις εμπνευσμένες λύσεις», σημειώνει η κα Παρταλίδου.
Από αυτήν τη διαδικασία, η κάθε χώρα εστίασε σε μία ή δύο βασικές προκλήσεις για την πιλοτική εφαρμογή τους. Για την Ελλάδα, έγινε εστίαση στην ενεργειακή φτώχεια και στη θέση της γυναίκας στη γεωργία. Στη συνέχεια, οι γεωργοί συμμετείχαν σε δύο πιλοτικές εφαρμογές που έγιναν:
✱ Μία πιλοτική εφαρμογή στη Μακρακώμη στη Στερεά Ελλάδα, με θέμα τη σύσταση ενεργειακών κοινοτήτων, όπου προσκλήθηκαν και γεωργοί από την Εύβοια, σε συνδιοργάνωση του ΑΠΘ και του γεωργικού συνεταιρισμού LaMiaStevia.
✱ Μια πιλοτική εφαρμογή στη Θεσσαλονίκη, που συνδιοργανώθηκε από το ΑΠΘ και την ενεργειακή κοινότητα από γυναίκες επιχειρηματίες και τις επιχειρήσεις τους WEnCoop, όπου προσκλήθηκαν γυναίκες από την ομάδα Women In Olive Oil Greece και είχε ως θέμα την ενδυνάμωση της συνεργασίας των γυναικών (μέσα από συνεταιρισμούς), αλλά και τις ενεργειακές κοινότητες και τον ρόλο των γυναικών στην ενεργειακή μετάβαση.
Παράλληλα, γεωργοί από την ομάδα αιγοπροβατοτρόφων Proud Farm, μια startup στη Δυτική Μακεδονία, και από το open farm network που δραστηριοποιείται σε όλη την Ελλάδα, συμμετείχαν στις δύο ευρωπαϊκές θεματικές συναντήσεις όπου υπήρξε ώσμωση μεταξύ των γεωργών όλων των χωρών και ανταλλαγές εμπειριών από τις δράσεις τους.
Αποτελέσματα του έργου
Πρακτικά αποτελέσματα που μπορούν να βοηθήσουν τους αγρότες, την πολιτεία και γενικότερα το σύνολο της κοινωνίας να εφαρμόσει την κοινωνική καινοτομία παρουσιάζονται μέσω του προγράμματος. Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα του έργου είναι τα εξής:
1. Καταγραφή βασικών προκλήσεων Mapping Report on Challenges & ένα animation «Farm Well – A story about farm life today», το οποίο έχει βραβευθεί σε αρκετούς διαγωνισμούς μέχρι σήμερα και μπορεί να αποτελέσει εργαλείο συζήτησης στο πλαίσιο συναντήσεων γεωργών (έχει δημιουργηθεί και δωρεάν οδηγός χρήσης).
2. Βάση δεδομένων κοινωνικών καινοτομιών και έξι ιστορίες (που εμπνέουν και ενδυναμώνουν) με πρωταγωνιστές τους/τις γεωργούς.
3. Εργαλειοθήκη (tool box) με πρακτικές για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των αγροτών.
4. Υπολογισμός κοινωνικού αποτελέσματος (επιστροφή επενδυμένου κεφαλαίου με όρους κοινωνικούς – Social return of investment).
5. Συστάσεις για πολιτικούς και δημόσιους θεσμούς, κοινωνικές και συμβουλευτικές οργανώσεις (policy factsheets).
Όλα τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του προγράμματος farmwell-h2020.eu.
