Στοιχεία φυτοπροστασίας και τεχνικών καλλιέργειας αµπέλου

του Κωνσταντίνου Μπούντα, γεωπόνου, πρώην διευθυντή ΟΓΕΕΚΑ ΔΗΜΗΤΡΑ Κομοτηνής

Ηκαλλιέργεια του αμπελιού αποτελεί μία πολυσύνθετη και δύσκολη διαδικασία, καθώς πρόκειται για ευπαθές φυτό και χρειάζεται αυξημένη φροντίδα από τα πρώτα στάδια ανάπτυξής του μέχρι και την πλήρη καρποφορία του. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, παρακάτω παρουσιάζονται βασικά προβλήματα και ασθένειες που η μεγαλύτερη μερίδα των αμπελοκαλλιεργητών θα συναντήσει κάποια στιγμή στο χωράφι, καθώς και οι μέθοδοι πρόληψης και αντιμετώπισής τους.

Φώμοψη, Ευτυπίωση και Ίσκα είναι μερικές από τις πιο σοβαρές ασθένειες ξύλου της αμπέλου. Η δράση τους είναι μακροχρόνια και σταδιακά υποβαθμίζουν ποσοτικά και ποιοτικά την παραγωγή του αμπελώνα. Σε περίπτωση εξάπλωσής τους, η καταπολέμησή τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη.

Για τις ασθένειες ξύλου, επισημαίνονται και συστήνονται τα παρακάτω μέτρα:

1. Το κλάδεμα να γίνεται όψιμα (προς το τέλος του χειμώνα) και με ξηρό καιρό.
2. Τα προσβεβλημένα φυτικά τμήματα (κληματίδες ασπρισμένες ή κούφιες, ξεροί βραχίονες) να αφαιρούνται προσεκτικά και μαζί με τα χοντρά στοιχεία του κλαδέματος (κορμοί, βραχίονες) να καίγονται άμεσα.
3. Τα αρρωστημένα πρέμνα να κλαδεύονται τελευταία, εφόσον έχουν σημανθεί κατά την περασμένη βλαστική περίοδο.
4. Να αποφεύγονται οι μεγάλες κλαδοτομές και να απολυμαίνονται τα εργαλεία κλαδέματος.
5. Να γίνεται επάλειψη των κλαδοτομών με επικαλυπτικό πληγών.
6. Πρέμνα με συμπτώματα ίσκας να ξεριζώνονται και να καίγονται.

Πρέπει να σημειωθεί πως η αποτελεσματικότητα των παραπάνω μέτρων αυξάνεται, όταν εφαρμόζονται στο σύνολο των αμπελώνων μιας περιοχής.

Ευτυπίωση (Eutypa lata)

Το παθογόνο εισέρχεται κυρίως από τις τομές κλαδέματος. Η ασθένεια αναπτύσσεται αργά και έχει τελικό αποτέλεσμα την ξήρανση των πρέμνων. Προσβάλλονται συνήθως πρέμνα ηλικίας άνω των δέκα ετών. Περισσότερο ευαίσθητες ποικιλίες είναι το Σαββατιανό, η Σουλτανίνα, το Κάρντιναλ, το Ραζακί, το Ξινόμαυρο και το Ασύρτικο. Τα συμπτώματα γίνονται αντιληπτά στην αρχή της βλαστικής περιόδου.

Οι κληματίδες είναι νάνες που τελικά ξεραίνονται το καλοκαίρι, οι βλαστοί έχουν ασθενική εμφάνιση, τα σταφύλια εξελίσσονται κανονικά μέχρι την άνθιση και, στη συνέχεια, παρουσιάζουν ανθόρροια, μικρορραγία και δεν ωριμάζουν. Το παλιό ξύλο (βραχίονες, κορμός) νεκρώνεται, σκληραίνει και μεταχρωματίζεται. Πολλές κεφαλές δεν βλαστάνουν και δημιουργούνται έλκη γύρω από τις παλιές τομές. Το μεταχρωματισμένο ξύλο παραμένει πολύ σκληρό.

Για να αντιμετωπίσει την ευτυπίωση, ο αμπελοκαλλιεργητής πρέπει να:

1. Απομακρύνει όλους τους πιθανούς ξενιστές από την περιοχή.
2. Απομακρύνει μολυσμένα κλαδιά και κορμούς, αλλά στα τέλη της άνοιξης, όταν τα τραύματα είναι λιγότερο ευάλωτα.
3. Κλαδεύει αρκετά μακριά κάτω από την πληγή, όπου είναι φανερό πως το ξύλο είναι υγιές.
4. Εφαρμόσει μυκητοκτόνο βαφή για την προστασία των τραυμάτων στα εκτεταμένα κοψίματα από το κλάδεμα, ώστε να ωριμάσει το ξύλο.
5. Απομακρύνει και καταστρέψει όλα τα προσβεβλημένα ξύλα ή υπολείμματά τους.

Περονόσπορος (Plasmopara viticola)

Ο περονόσπορος θεωρείται η σοβαρότερη μυκητολογική ασθένεια του αμπελιού, ιδιαίτερα σε περιοχές με συχνές βροχοπτώσεις την άνοιξη. Οι άριστες συνθήκες διασποράς των μολύνσεων είναι σε θερμοκρασία 20-25οC και υγρασία μεγαλύτερη του 95%. Εμφανίζει επιδηµικό χαρακτήρα, γι’ αυτό απαιτείται έγκαιρη και ορθολογική αντιμετώπιση.

Τα φύλλα εμφανίζουν ανοιχτοπράσινες-ελαιώδεις κυκλικές κηλίδες στην πάνω επιφάνεια, που καταλήγουν νεκρωτικές και φυλλόπτωση. Στην κάτω επιφάνεια του φύλλου, κάτω υπό ευνοϊκές συνθήκες (υγρασία-συννεφιά), εμφανίζεται λευκή χιονώδης εξάνθηση. Αν η προσβολή των φύλλων είναι εκτεταμένη, συντελεί σε έντονη φυλλόπτωση και έχει άμεση επίδραση όχι μόνο στην παραγωγή του έτους, αλλά κατά πάσα πιθανότητα και των επόμενων δύο ετών.

Οι βλαστοί προσβάλλονται όταν είναι τρυφεροί και εμφανίζουν επιμήκεις καστανές κηλίδες, ενώ τα άνθη μαραίνονται. Αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα και αποτελεσματικά, ο περονόσπορος οδηγεί μαθηματικά σε πλήρη απώλεια παραγωγής. Οι ρώγες προσβάλλονται μέσω του ποδίσκου και παίρνουν χρώμα καστανοπράσινο, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση, το σχίσιμο και τη ρωγόπτωση.

Τα ωοσπόρια σχηματίζονται το φθινόπωρο και διαχειμάζουν εντός των νεκρών ιστών των φύλλων στο έδαφος, όπου μπορούν να παραμείνουν από τρία μέχρι πέντε χρόνια. Όσο πιο βροχερό είναι το φθινόπωρο και ο χειμώνας, τόσο πρωιμότερη είναι η ωρίμανση των ωοσπορίων. Η βασική μέθοδος καταπολέμησης του περονόσπορου είναι η πρόληψη.

Ωίδιο Το ωίδιο αποτελεί, μετά τον περονόσπορο, τη σημαντικότερη μυκητολογική ασθένεια που προσβάλλει κάθε χρόνο τα αμπέλια, προκαλώντας μείωση της παραγωγής και υποβάθμιση της ποιότητας των σταφυλιών. Η ασθένεια ευνοείται από τις υγροθερμικές συνθήκες της άνοιξης και του καλοκαιριού. Αναπτύσσεται ταχύτατα σε συνθήκες υψηλής υγρασίας και σε σχετικά ζεστό καιρό, σε εύρος θερμοκρασίας 21-30οC. Σε θερμοκρασίες υψηλότερες των 33οC, η ασθένεια νεκρώνεται. Η έκθεση στον ήλιο αναστέλλει την ανάπτυξη του ωιδίου, γι’ αυτό συναντάται περισσότερο στα σκιαζόμενα μέρη και σε σημεία που δεν έχουν καλό αερισμό. Θεωρείται άκρως μεταδοτική ασθένεια, καθώς ακόμη και ένα απλό αεράκι μπορεί να τη διασπείρει πολλά μέτρα μακριά. Τα πρώτα σημάδια προσβολής είναι χλωρωτικές-κίτρινες κηλίδες, στην πάνω και κάτω επιφάνεια του φύλλου, μαζί με εξανθήσεις στην πάνω πλευρά. Τα πολύ προσβεβλημένα φύλλα παραμορφώνονται και τα πράσινα μέρη καλύπτονται από λευκό επίχρισμα, το οποίο νωρίς την άνοιξη αποκτά γκρι χρώμα. Στο τέλος του καλοκαιριού, οι προσβεβλημένοι βλαστοί αποκτούν κηλίδες εξαιτίας της νέκρωσης των επιφανειακών κυττάρων στους προσβεβλημένους ιστούς. Στα προσβεβλημένα άνθη παρατηρείται ξήρανση και ανθόρροια. Στις ρώγες εμφανίζεται ελαιογκριζοπράσινο χρώμα, δερμάτωση, σχίσιμο, νέκρωση, προκαλούνται δευτερογενείς προσβολές που ισοδυναμούν με καταστροφή. Και εδώ, σημαντικότατο ρόλο παίζει η πρόληψη της ασθένειας. Από εκεί και πέρα, στον περιορισμό της βοηθούν: Η άμεση απομάκρυνση και καταστροφή των πρώτων φύλλων του αμπελιού με συμπτώματα. Το ξεφύλλισμα του αμπελιού για καλό αερισμό των πρέμνων και μείωση της υγρασίας στο εσωτερικό. Η καταστροφή των ζιζανίων για να επιτευχθεί καλύτερος αερισμός και καθαρισμός στα άκρα, γύρω από τον αμπελώνα για απομάκρυνση εστιών της ασθένειας. Χημικά, συστήνεται προληπτικός ψεκασμός με θειάφι, όταν φουσκώνουν οι οφθαλμοί. Το θειάφι και τα παράγωγά του να χρησιμοποιούνται όταν η θερμοκρασία είναι μεταξύ 18 και 30 βαθμών, καθώς κάτω από τους 18 βαθμούς το θειάφι είναι ανενεργό, ενώ πάνω από τους 30 βαθμούς προκαλεί εγκαύματα. Οι ψεκασμοί πρέπει να γίνονται από το τρίτο έως το πέμπτο φύλλο, κατά την άνθιση, μετά το δέσιμο, και κάθε 15-20 ημέρες μέχρι το γυάλισμα.

Πέρα από την πρόληψη, υπάρχουν κάποια καλλιεργητικά μέτρα που ο παραγωγός πρέπει να πάρει, όπως:

1. Αποστράγγιση των θέσεων που νεροκρατούν.
2. Καθαρισμός των ορίων των αμπελώνων από αυτοφυή φυτά (βάτα).
3. Καταστροφή των ερπουσών κληματίδων.
4. Παράχωμα των φύλλων για καταστροφή των ωοσπορίων.
5. Καλός αερισμός φυλλώματος (κλάδεμα και ξεφυλλίσματα).

Ακόμη, όπου η ασθένεια ενδημεί, συστήνονται ψεκασμοί:

• Βλαστών στα 8-10 cm ανάπτυξης
• Μετά από δέκα ημέρες.
• Λίγο πριν από την άνθιση (στάδιο μούρου).
• Λίγο μετά τη γονιμοποίηση.

Προβλήματα φυτοπροστασίας ή θρέψης που έχουν εμφανιστεί ή θα εμφανιστούν

Ξήρανση ράχης

Δεν είναι ασθένεια, αλλά διατροφικό πρόβλημα. Στις περιπτώσεις που η ανισορροπία μεταξύ K – Ca – Mg οφείλεται σε πραγματική ή φαινομενική έλλειψη μαγνησίου, ενδέχεται να εμφανιστούν συμπτώματα και στα φύλλα. Για την αντιμετώπιση της ξήρανσης είναι αναγκαία η ανάλυση του εδάφους ώστε να γίνει σωστή χρήση λιπασμάτων, η βελτίωση της υφής και της γονιμότητας του εδάφους, καθώς και το κατάλληλο κλάδεμα και βλαστολόγημα, ώστε να μειώνεται ο ρυθμός βλάστησης των πρεμνών.

Σε περιπτώσεις έλλειψης Mg, συνιστάται ψεκασμός των σταφυλιών με διαφυλλικά λιπάσματα μαγνησίου. Πρέπει να γίνονται τρεις ψεκασμοί, πριν από την ωρίμανση, μετά την έναρξη της ωρίμανσης και μετά από μία βδομάδα από την έναρξη. Σε πραγματική έλλειψη, συνιστάται η προσθήκη θειικού μαγνησίου.

Ανεπαρκές κλάδεμα

Το κλάδεμα του αμπελιού είναι απαραίτητο για:

α. Να ισορροπήσει την παραγωγή με τη βλάστηση, σε συνδυασμό με την ηλικία και την ευρωστία του πρέμνου.

β. Να ρυθμίσει την παραγωγή, έτσι ώστε να μην υπάρχει μεγάλη διακύμανση μεταξύ των ετών.

γ. Να βελτιώσει την ποιότητα της παραγωγής (περιεκτικότητα σε σάκχαρα και οξέα), τις διαστάσεις των σταφυλιών και των ραγών στις επιτραπέζιες ποικιλίες.

δ. Να διατηρήσει το σχήμα των πρέμνων.

Το κλάδεμα γίνεται κάθε χρόνο και ο κλαδευτής, πέρα από τη δεξιοτεχνία, πρέπει γνωρίζει τα θέματα φυσιολογίας του αμπελιού και τις ιδιαιτερότητες της ποικιλίας και της περιοχής. Επίσης, θα πρέπει να είναι ενημερωμένος για τη διατροφική κατάσταση των πρέμνων, την καταλληλότητα της εποχής, τη συμπεριφορά του πρέμνου από το κλάδεμα της προηγούμενης χρονιάς και να κρίνει πριν κόψει.

Διαβάστε σχετικά: Κλάδεμα αμπέλου: Συμβουλές & τεχνικές

Ανάλογα με την εποχή που πραγματοποιείται το κλάδεμα, διακρίνεται σε χειμωνιάτικο και σε χλωρό. Στη Θράκη, το χειμωνιάτικο μπορεί να γίνεται από τα μέσα Φεβρουαρίου μέχρι και τα τέλη Μαρτίου, προς αποφυγή των κινδύνων παγετών και αντίξοων καιρικών συνθηκών, οι οποίες ευνοούν μολύνσεις που προκαλούν ασθένειες στο ξύλο. Το χειμερινό κλάδεμα πρέπει να γίνεται με ξηρό και όχι με βροχερό καιρό. Αν βρέξει κατά το κλάδεμα, αυτό διακόπτεται και επαναλαμβάνεται τρεις ημέρες τουλάχιστον μετά τη βροχή. Η έγκαιρη και σωστή εφαρμογή του κλαδέματος συμβάλλει στην καλύτερη διατροφή των βλαστών και των σταφυλιών που μένουν, με την εξοικονόμηση υγρασίας και θρεπτικών στοιχείων. Πρέπει να γίνεται νωρίς, αφού ξεχωρίσουν οι ταξιανθίες, αλλά πριν από την άνθιση, δηλαδή την περίοδο Απριλίου με μέσα Μαΐου.