της Δρ. Αναστασίας Παντέρα, καθηγήτριας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Με τον Νοέμβριο να έχει προχωρήσει για τα καλά, το καλοκαίρι του 2019 μοιάζει όλο και περισσότερο μακρινό. Κάνοντας μία μικρή ανασκόπηση, μερικά από τα γεγονότα που θα χαρακτηρίζουν αυτό το καλοκαίρι είναι οι καταστροφικές πυρκαγιές στα δάση του Αμαζονίου και ακραία καιρικά φαινόμενα, πρωτόγνωρα για τη χώρα μας.
Με τη συχνότητα ακραίων καιρικών γεγονότων να αυξάνεται, γίνεται όλο και πιο σαφές ότι το κλίμα αλλάζει. Το θέμα της αλλαγής του κλίματος βρίσκεται αυξητικά στην ημερήσια διάταξη των συζητήσεων, με τη γεωργική παραγωγή να αποτελεί μία από τους κεντρικούς πρωταγωνιστές των προβληματισμών.
 Η αειφόρος χρήση της γης, στη σφαίρα του σεβασμού και προστασίας του περιβάλλοντος, μέσα από τα νέα διαμορφούμενα κλιματικά πλαίσια, καλείται να αντιμετωπίσει προκλήσεις, όπως η μεγιστοποίηση της γεωργικής παραγωγής σε προϊόντα υψηλής ποιότητας, διατηρώντας όμως το κόστος παραγωγής στα ίδια ή σε χαμηλότερα επίπεδα. Ο συνδυασμός όλων αυτών των συνιστωσών σε μία βιώσιμη εξίσωση μπορεί να ικανοποιηθεί μέσα από την καινοτομία. Ένα από τα εργαλεία στην παλέτα της καινοτομίας είναι και η ενσωμάτωση καλλιεργειών, κτηνοτροφίας και δασικών στοιχείων, σε μία συνδυασμένη χρήση γης, δηλαδή με την αγροδασοπονία. |
Ως αγροδασοπονία ορίζεται ο συνδυασμός χρήσης γης που συνεπάγεται τη σκόπιμη ενσωμάτωση δέντρων ή άλλων ξυλωδών συστατικών με γεωργικές καλλιέργειες ή/και ζώα, είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά στην ίδια μονάδα γης, προκειμένου να βελτιστοποιηθούν τα οφέλη από τις βιολογικές αλληλεπιδράσεις που δημιουργούνται από το σύνολο. Τα δέντρα μπορεί να είναι δασικά, αλλά και γεωργικά είδη.
Αποτελεί μία παραδοσιακή χρήση γης, η οποία τελευταία αποκτά αυξανόμενο ενδιαφέρον ως μία αειφόρος χρήση γης που συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και λόγω πολλών νέων καινοτόμων αγροδασικών συστημάτων που μπορούν να απαντήσουν στο ερώτημα της παραγωγής ποιοτικών προϊόντων. Το δεύτερο συνθετικό του ονόματός της, «δασοπονία», παραπέμπει σε δασικό περιβάλλον, αν και αυτό, όπως προκύπτει και από τον ορισμό, δεν είναι απαραίτητο. Αυτό που είναι απαραίτητο είναι η ύπαρξη ξυλώδους συστατικού σε ένα αγροδασικό σύστημα. Στο πλαίσιο της ενημέρωσης του κοινού, το «Ελληνικό Αγροδασικό Δίκτυο» (www.agroforestry.gr) έχει διοργανώσει πολλές ημερίδες.
Ειδικά στη Μεσόγειο, η έντονη παρουσία του ανθρώπου μέσα από τους αιώνες σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερες κλιματικές και τοπογραφικές συνθήκες, έχουν διαμορφώσει ένα χαρακτηριστικό τοπίο μοναδικής ομορφιάς. Η κτηνοτροφία αποτέλεσε, και ακόμη αποτελεί, ένα από τα κύρια συστατικά αυτού του παζλ, με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία να έχει παίξει θεμέλιο ρόλο στο φυσικό περιβάλλον, στην ιστορία και στον πολιτισμό. Στην Ιβηρική χερσόνησο, κυριαρχεί ένα χαρακτηριστικό αγροδασικό (δασολιβαδικό) σύστημα όπου κτηνοτροφικά ζώα (κυρίως βοοειδή αλλά και πρόβατα) βόσκουν σε αραιά δάση κυρίως φελλοφόρου δρυός.
Το σύστημα αυτό, παραδοσιακό αλλά και καινοτόμο, προσφέρει ποιοτικό κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα, αλλά και δασικά προϊόντα (φελό). Η φιλοσοφία αυτή ακολουθείται σε ανάλογα καινοτόμα συστήματα με καρυδιές στη Β. Ισπανία, με σκοπό την παραγωγή υψηλής αξίας ξύλου (Bosques Naturales SA), όπου ένα κοπάδι από πρόβατα βόσκει καθημερινά, απομακρύνοντας την υποβλάστηση, προστατεύοντας την περιοχή από τυχόν πυρκαγιές, μηδενίζοντας το κόστος ξεβοτανίσματος, συνεισφέροντας και στη… λίπανση! Σε άλλο σύστημα στην ίδια χώρα χρησιμοποιούνται μαύροι χοίροι για την αξιοποίηση καστανεώνων σε δύσβατες περιοχές, προσφέροντας υψηλής αξίας κρέας.
Παρομοίως, οι χοίροι «επιστρατεύονται» σε πειραματικές επιφάνειες για την κατανάλωση τυχόν καύσιμης ύλης σε πευκοδάση. Ένα άλλο αγροδασικό σύστημα αποτελεί η συγκαλλιέργεια δέντρων με γεωργικές καλλιέργειες (δασογεωργικά).
Υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία από παραδείγματα τέτοιων συγκαλλιεργειών, όπως ελιών με σιτηρά το οποίο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παραδοσιακό αγροδασικό σύστημα. Στην Ιταλία, σε ένα καινοτόμο αγροδασικό σύστημα, χρησιμοποιήθηκαν όρνιθες για την απομάκρυνση της ανταγωνιστικής υποβλάστησης σε ελαιώνα, προσφέροντας ποικιλία προϊόντων. Ένα αγροδασικό σύστημα μπορεί να αποτελέσει το περιβάλλον ενός ιδανικού αγροτουριστικού προορισμού.
Όπως είναι κατανοητό και είναι εξίσου σημαντικό να αναφερθεί, η εφαρμογή αγροδασικών συστημάτων πρέπει να γίνεται ύστερα από προηγούμενη αναλυτική μελέτη των ιδιαίτερων συνθηκών της κάθε περιοχής, καθώς και των συστατικών τους (είδη δέντρων, καλλιεργειών και ζώων), έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν (έως να μηδενιστούν) οι τυχόν κίνδυνοι που μπορεί να προκύψουν στο μέλλον λόγω ασυμβατότητας μεταξύ των συστατικών τους ή άλλων παραγόντων. |
Τα αγροδασικά συστήματα λόγω των πολλαπλών συστατικών τους και των πολλαπλών συνεργιστικών σχέσεων μεταξύ τους και με το περιβάλλον που τα περιβάλλει, αποτελούν καινοτόμα συστήματα χρήσης της γης ικανά να αντεπεξέλθουν στις αντίξοες συνθήκες της αλλαγής του κλίματος, καθώς διατηρούν και βελτιώνουν την ποιότητα του εδάφους και των υδάτων, προστατεύουν τη βιοποικιλότητα και τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες, μειώνουν τη ρύπανση/μόλυνση του περιβάλλοντος, μπορούν να προσφέρουν ολοκληρωμένη διαχείριση παρασίτων και εντόμων, ασθενειών και ζιζανίων.
Περισσότερες πληροφορίες, καθώς και πολλά παραδείγματα μπορούν να βρουν οι αναγνώστες, μεταφρασμένα στα Ελληνικά, στην ιστοσελίδα του προγράμματος «www.agforward.eu».
