Ποσό από 400 εκατ. έως και 600 εκατ. ευρώ περίπου αναμένεται να «αφαιρείται» κάθε χρόνο από τις άμεσες ενισχύσεις των παραγωγών και να προορίζεται αποκλειστικά στα οικολογικά συστήματα (eco-schemes) από το 2023 και μετά. Στο πλαίσιο της Πράσινης Αρχιτεκτονικής της νέας ΚΑΠ, το Στρατηγικό Σχέδιο που καλείται να καταρτίσει η Ελλάδα πρέπει να περιλαμβάνει έναν κατάλογο με γεωργικές πρακτικές ευεργετικές για το κλίμα και το περιβάλλον, τα λεγόμενα οικολογικά συστήματα, το οποίο θα ενταχθεί στον Πρώτο Πυλώνα, απορροφώντας ποσοστό από 20% έως 30% των άμεσων ενισχύσεων.
Μέχρι στιγμής, δεν είναι γνωστό το ακριβές ποσοστό που θα προορίζεται για τις νέες πράσινες γεωργικές πρακτικές. Αυτό είναι και το σημείο διαμάχης ανάμεσα στο Συμβούλιο και στο Ευρωκοινοβούλιο, στο πλαίσιο του τριλόγου. Το Συμβούλιο προτείνει τουλάχιστον το 20% των κονδυλίων του Πρώτου Πυλώνα να προορίζεται υπέρ των οικολογικών προγραμμάτων, ενώ το Ευρωκοινοβούλιο προτείνει αυξημένο όριο, τουλάχιστον το 30% των άμεσων ενισχύσεων.
Σύμφωνα με το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, για την Ελλάδα αντιστοιχούν περίπου 2 δισ. ευρώ ανά έτος για τον Πρώτο Πυλώνα από το 2021 έως και το 2027, δηλαδή συνολικά 14,529 δισ. ευρώ. Σε περίπτωση που εφαρμοστεί η πρόταση του Συμβουλίου, το ελάχιστο ποσό που θα αντιστοιχεί στα οικολογικά συστήματα την περίοδο 2023-2027 για την Ελλάδα θα είναι της τάξεως των 400 εκατ. ευρώ περίπου ανά έτος, ενώ εάν επικρατήσει η θέση του Ευρωκοινοβουλίου, το ελάχιστο ποσό θα ανέλθει σε περίπου 600 εκατ. ευρώ ανά έτος.
Τα ποσά αυτά που θα «δεσμεύονται» κατά κάποιον τρόπο θα αποτελέσουν την ελάχιστη βάση, καθώς τα κράτη-μέλη καλούνται να αυξήσουν το επίπεδο φιλοδοξίας.
Προαιρετικά, αλλά… υποχρεωτικά
Τι γνωρίζουμε σήμερα: Ότι τα οικολογικά συστήματα θα είναι υποχρεωτικά για τα κράτη-μέλη, αλλά προαιρετικά για τους παραγωγούς. Μάλιστα, στο Συμβούλιο των υπουργών συμφωνήθηκε πριν από λίγους μήνες ότι θα προηγηθεί μία πιλοτική εφαρμογή δύο ετών, ώστε τα κράτη-μέλη, και κατά συνέπεια οι παραγωγοί, να έχουν τον χρόνο να εξοικειωθούν, αλλά και να διασφαλιστεί ότι τα κονδύλια δεν θα χαθούν σε περίπτωση που μείνουν αναξιοποίητα (να παραμείνουν δηλαδή στον Πρώτο Πυλώνα). Επιπλέον, παρέχεται ελευθερία στα κράτη-μέλη να επιλέξουν ποιες δράσεις θα υιοθετήσουν, ενώ συμφωνήθηκε και η δυνατότητα συμψηφισμού γεωργοπεριβαλλοντικών δαπανών του Πυλώνα ΙΙ, με τα ποσά που θα διατεθούν για την υλοποίηση των οικολογικών σχημάτων.
Εφαρμογή
Ένα οικολογικό σύστημα μπορεί να αποτελείται από μία ή περισσότερες γεωργικές πρακτικές και κάθε πρακτική να περιλαμβάνει μία ή περισσότερες δεσμεύσεις που πρέπει να τηρούν οι παραγωγοί σε επιλέξιμη περιοχή.
Πριν από λίγες ημέρες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τις προτάσεις της για τις δράσεις και τις γεωργικές πρακτικές που μπορούν να ενταχθούν στα eco-schemes των στρατηγικών σχεδίων που θα καταρτίσουν τα κράτη-μέλη.
Παραδείγματα
Πρακτικές που εφαρμόζονται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής:
✱ Βιολογική Γεωργία
✱ Ολοκληρωμένες πρακτικές διαχείρισης επιβλαβών οργανισμών
Άλλες πρακτικές
✱ Αγρο-οικολογία, όπως εναλλαγή καλλιεργειών με όσπρια, χρήση καλλιεργειών / ποικιλιών πιο ανθεκτικών στην κλιματική αλλαγή, μεικτά είδη / ποικίλα είδη σε μόνιμους βοσκότοπους με σκοπό τη βιοποικιλότητα (επικονίαση, πουλιά, ζωοτροφές θηραμάτων), βελτιωμένη καλλιέργεια ρυζιού για μείωση των εκπομπών μεθανίου (π.χ. εναλλακτικές υγρές και ξηρές τεχνικές) κ.ά.
✱ Σχέδια κτηνοτροφίας και καλής διαβίωσης των ζώων, όπως τροφοδοσία (πρόσβαση σε ζωοτροφές και νερό, αναλύσεις ποιότητας τροφής και νερού), φιλικές συνθήκες στέγασης, σκίαση / εξαερισμός για την αντιμετώπιση της θερμικής πίεσης, σχέδια πρόληψης και ελέγχου της υγείας των ζώων, πρόσβαση σε βοσκότοπους και αύξηση της περιόδου βόσκησης των ζώων, κ.ά.
✱ Αγροδασικά, όπως δημιουργία και συντήρηση των χαρακτηριστικών τοπίου υπό προϋποθέσεις.
✱ Καλλιέργεια υψηλής φυσικής αξίας (HNV), όπως βόσκηση σε ανοιχτούς χώρους και μεταξύ μόνιμων καλλιεργειών, μείωση της χρήσης λιπασμάτων, διαχείριση χαμηλής έντασης σε αροτραίες καλλιέργειες, κ.ά.
✱ Γεωργία δέσμευσης άνθρακα.
✱ Γεωργία ακριβείας.
✱ Βελτίωση της διαχείρισης των θρεπτικών συστατικών.
✱ Προστασία των υδάτινων πόρων.
✱ Άλλες πρακτικές ευεργετικές για το έδαφος.
✱ Άλλες πρακτικές που σχετίζονται με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, όπως πρόσθετα ζωοτροφών για τη μείωση των εκπομπών από εντερική ζύμωση, βελτίωση της διαχείρισης και της αποθήκευσης κοπριάς.
Δικαιούχοι: «Πραγματικοί» αγρότες που δεσμεύονται να εφαρμόσουν σε επιλέξιμα εκτάρια αυτές τις γεωργικές πρακτικές, οι οποίες θα ορίζονται στο Στρατηγικό Σχέδιο. Δυνατότητα επιλογής παρέχεται και σε παραγωγούς («πραγματικοί» αγρότες) που δεν λαμβάνουν Βασική Ενίσχυση, αλλά η γεωργική τους έκταση θα πληροί τα κριτήρια επιλεξιμότητας κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των περιβαλλοντικών πρακτικών. Σε αυτή την περίπτωση, η ενίσχυση θα χορηγείται υπό τη μορφή αποζημίωσης (για το πρόσθετο κόστος και την απώλεια εισοδήματος). Από την Ελλάδα θα εξαρτηθεί εάν στα οικολογικά συστήματα μπορούν να ενταχθούν, εάν το θέλουν φυσικά, και ομάδες παραγωγών.
Δεσμεύσεις
Από τη χώρα εξαρτάται και το είδος των δεσμεύσεων που θα πρέπει να τηρούν οι παραγωγοί. Για παράδειγμα, εάν ένα οικολογικό σύστημα περιλαμβάνει πολυετείς δεσμεύσεις, τα κράτη-μέλη θα μπορούσαν να αποφασίσουν να «επισημοποιήσουν» τη δέσμευση μέσω σύμβασης με τον παραγωγό. Πάντως, δεν είναι απαραίτητο οι δεσμεύσεις να είναι πολυετείς, αλλά ανάλογα με τον σχεδιασμό, δύναται να είναι και ετήσιες.
Σε αυτή την περίπτωση, ο αγρότης θα πρέπει να έχει την επιλογή να υποβάλει ή όχι αίτηση κάθε χρόνο. Η Ελλάδα, λοιπόν, έχει την ευελιξία να σχεδιάσει τον τύπο, τη διάρκεια και τη νομική μορφή κάθε οικολογικού συστήματος, αλλά και να διαθέτει το απαραίτητο σύστημα ελέγχου και κυρώσεων για να υποστηρίξει τον σχεδιασμό της.
Επίσης, μπορούν να σχεδιαστούν πολλά οικολογικά συστήματα για την ίδια περιοχή. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να αποφευχθεί η διπλή χρηματοδότηση και να διασφαλιστεί ότι οι παραγωγοί δεν θα πληρώνονται δύο φορές για την ίδια πρακτική.
Τα κράτη-μέλη μπορούν να στοχεύσουν σε συγκεκριμένες περιοχές, εάν αυτό δικαιολογείται από την ανάλυση SWOT και την αξιολόγηση των αναγκών. Επίσης, μπορούν να θέσουν πρόσθετες απαιτήσεις στα οικολογικά συστήματα στο πλαίσιο του Στρατηγικού τους Σχεδίου, ενώ δεν έχει διευκρινιστεί ποια συστήματα μπορούν να παρέχουν πιστοποίηση στους παραγωγούς.
Αγροπεριβαλλοντικά
Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δείξει η Ελλάδα στον διαχωρισμό των οικολογικών συστημάτων που εντάσσονται στον Πρώτο Πυλώνα και των αγροπεριβαλλοντικών δράσεων στο πλαίσιο του ΠΑΑ (Δεύτερος Πυλώνας) για να αποφευχθεί ο κίνδυνος της διπλής χρηματοδότησης. Ωστόσο, δίνεται η ευελιξία να προγραμματιστούν δεσμεύσεις που είναι εν μέρει αλληλεπικαλυπτόμενες.
Σε αυτή την περίπτωση, δίνεται περιθώριο οι πρακτικές να μην αλληλοκαλύπτονται, αλλά να αφορούν τον ίδιο τομέα. Παράδειγμα: Δέσμευση για παύση καλλιέργειας σε μια ορισμένη έκταση αρόσιμης γης, στο πλαίσιο ενός οικολογικού συστήματος και δέσμευση για τη δημιουργία μιας ειδικής κάλυψης ευεργετικής για τη βιοποικιλότητα στο πλαίσιο του Δεύτερου Πυλώνα στην ίδια περιοχή.
Άλλη περίπτωση είναι οι πρακτικές να είναι ποσοτικά διαφορετικές. Παράδειγμα: Δέσμευση για παύση καλλιέργειας στο 15% της αρόσιμης γης, στο πλαίσιο του Πρώτου Πυλώνα και δέσμευση για δημιουργία περιοχών αγρανάπαυσης σε επιπλέον 5% της αρόσιμης γης στο πλαίσιο των οικολογικών συστημάτων.
Χρηματοδότηση
Η στήριξη για τα οικολογικά συστήματα χορηγείται είτε ως ετήσια ενίσχυση ανά επιλέξιμο εκτάριο, είτε:
α) ως πρόσθετες ενισχύσεις για τη στήριξη του βασικού εισοδήματος.
β) ως αποζημιώσεις στους δικαιούχους για το σύνολο ή μέρος των πρόσθετων δαπανών που πραγματοποιήθηκαν και της απώλειας εισοδήματος, ως αποτέλεσμα της δέσμευσης που ανελήφθη.
Το επίπεδο πληρωμής πρέπει να είναι ανάλογο με τη φιλοδοξία των στόχων που τίθενται στο Στρατηγικό Σχέδιο της ΚΑΠ και να συμβαδίζει με την ιεράρχηση των αναγκών. Γι’ αυτό το Στρατηγικό Σχέδιο πρέπει να περιγράφει το ετήσιο προγραμματισμένο ποσό μονάδας στήριξης, τη δικαιολόγησή του και μια δικαιολογημένη μέγιστη ανώτερη διακύμανση αυτού του μοναδιαίου ποσού.
Εάν υπάρχει η κατάλληλη αιτιολόγηση, είναι δυνατόν να εκχωρηθεί ένα συγκεκριμένο ενιαίο ποσό σε κάθε συγκεκριμένη πρακτική και να επιτρέπεται στους αγρότες να επιλέξουν τον συνδυασμό που θα δεσμευτούν για ένα συγκεκριμένο έτος. Επίσης, είναι δυνατόν οι πληρωμές οικολογικού συστήματος να χορηγηθούν με αυξανόμενη ενιαία πληρωμή ανά εκτάριο.
Τέλος, δύναται να τεθεί όριο στον αριθμό των αγροτών που υποβάλλουν αίτηση για οικολογικό σύστημα. Ωστόσο, η διαδικασία θα πρέπει να διασφαλίζει ότι τα κριτήρια για την επιλογή αγροτών δεν εισάγουν διακρίσεις.
