Η Ελλάδα, με εξαίρεση τα μεγάλα αστικά κέντρα, είναι γενικά μια αραιοκατοικημένη χώρα. Στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές συναντά κανείς δάση, αγροτικές εκτάσεις, χορτολίβαδα και φυσικά χιλιάδες μικρά και μεγάλα χωριά. Τα τελευταία χρόνια, ο πληθυσμός στις περιοχές αυτές έχει συρρικνωθεί σε εξαιρετικά ανησυχητικό βαθμό.
Η δεκαετής οικονομική κρίση και τα χρονίζοντα κοινωνικά προβλήματα ανάγκασαν πολλούς κατοίκους των περιοχών αυτών να μεταναστεύσουν στα μεγάλα αστικά κέντρα και στο εξωτερικό. Ελάχιστοι είναι αυτοί που επιθυμούν να επιστρέψουν και συνήθως είναι συνταξιούχοι.
Ο κοινωνικός ιστός της υπαίθρου έχει διαρραγεί
Υπάρχουν ωστόσο και κάποιοι ελάχιστοι τολμηροί νέοι που επιδιώκουν να εγκατασταθούν στην ύπαιθρο, παρά τα προβλήματά της. Η επιστροφή στην ύπαιθρο είναι ένα ωραίο σύνθημα και ακούγεται ευχάριστα στα αφτιά, δυστυχώς όμως η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Οι μέχρι τώρα ασκούμενες πολιτικές για την προσέλκυση νέων στον αγροτικό τομέα είχαν άκρως αποκαρδιωτικά αποτελέσματα.
Μια ματιά να ρίξει κανείς στην τελευταία απογραφή θα το αντιληφθεί, καθώς οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι ο κοινωνικός ιστός της υπαίθρου έχει διαρραγεί σημαντικά και τα επακόλουθα προβλήματα θα τα δούμε στο άμεσο μέλλον. Η παρουσία των ανθρώπων στην ύπαιθρο δημιουργεί ένα πλέγμα σχέσεων που έχουν άμεσα θετική επίδραση στην προστασία του περιβάλλοντος, στην παραγωγή τροφίμων υψηλής διατροφικής αξίας, στη συνέχιση της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς, όπως επίσης και στη διαιώνιση της παράδοσης. Είναι λογικό, λοιπόν, όταν αυτές οι σχέσεις διαρραγούν ή εξαϋλωθούν στη δίνη του σύγχρονου πολιτισμού και τρόπου ζωής να χαθούν από την ιστορία.
Το παράδειγμα της φέτας
Το θέμα της παραγωγής της φέτας είναι ένα κλασικό παράδειγμα για το σημείο στο οποίο οδηγούνται τα πράγματα. Η φέτα έχει πιστοποιηθεί ότι είναι ένα ιδιαίτερο προϊόν που χρήζει προστασίας, γιατί κατά τη διαδικασία παραγωγής της ακολουθούνται κάποιοι βασικοί κανόνες, για παράδειγμα τα ζώα τρέφονται από την πλούσια σε βιοποικιλότητα ελληνική ύπαιθρο.
Σε κάθε περίπτωση, η χώρα πρέπει να εφαρμόζει πολιτικές που προστατεύουν όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, διατροφικά, ιστορικά, πολιτιστικά και παραδοσιακά, που συνδέονται με την παραγωγή της φέτας. Θα μπορούμε στο μέλλον να θεωρούμε ότι είναι φέτα αυτό το λευκό τυρί που παράγεται και προέρχεται από τη σύγχρονη κλειστή κτηνοτροφία με ενσιρώματα, με εισαγόμενο καλαμπόκι, εισαγόμενες φυλές και υπερδιήθηση κατά τη διαδικασία της μεταποίησης;
Σήμερα αυτό μπορούμε ακόμη να το επικαλεστούμε, διότι κάποιοι άνθρωποι μένουν ακόμη στην ύπαιθρο και ακολουθούν τις παραγωγικές διαδικασίες που κάνουν τη φέτα μοναδικό προϊόν. Οι περισσότεροι, όμως, από τους ανθρώπους αυτούς είναι γερασμένοι και σε λίγα χρόνια κλείνει ο κύκλος τους, βιολογικά και εργασιακά.
Το παράδειγμα αυτό ισχύει και για πολλά άλλα προϊόντα, τα οποία παράγουν αγρότες της ελληνικής υπαίθρου, οι οποίοι όμως αργά ή γρήγορα βγαίνουν εκτός παραγωγικής διαδικασίας. Η τελευταία απογραφή, δυστυχώς, δείχνει ότι η εγκατάλειψη της αγροτικής παραγωγής αγγίζει πλέον και τα μεγάλα κεφαλοχώρια και τις κωμοπόλεις μας.
Το σενάριο των κάποιων άλλων
Ένα τέτοιο σενάριο θα δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στον αγροτικό κοινωνικό ιστό έτσι όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, με όλες του τις εκφάνσεις. Για να μπορέσουμε να κρατήσουμε τους ανθρώπους στην ύπαιθρο θα πρέπει να υπάρχουν σύγχρονες υποδομές, ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες τους και δεν θα χρειάζεται να διανύουν μεγάλες αποστάσεις. Τα κεφαλοχώρια, όπως και οι κωμοπόλεις, έχουν τη δυνατότητα να κρατήσουν νέους που θα ασχοληθούν με τον αγροτικό τομέα και να οργανώσουν καλύτερα τη ζωή τους. Τα χιλιόμετρα που θα διανύουν στα χωριά τους (αυτά που έχουν εγκαταλειφθεί) είναι ελάχιστα και θα έχουν άμεση πρόσβαση στις κτηνοτροφικές και γεωργικές τους εκμεταλλεύσεις.
Μπορώ να αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, αυτό της γενέτειράς μου, της Ελασσόνας. Παρακολουθώ την πορεία της πόλης πάνω από μισό αιώνα και βλέπω τη συνεχή συρρίκνωσή της χρόνο με τον χρόνο. Αν αυτή η κωμόπολη, όπως και εκατοντάδες άλλες στην Ελλάδα, υποστηριχθεί με σύγχρονες πολιτικές που να προδιαθέτουν τους νέους να παραμείνουν εκεί, σίγουρα θα έχουμε ένα καλύτερο αύριο και θα μπορούμε να μιλάμε για ένα αισιόδοξο μέλλον και με καλύτερες προοπτικές για τους ανθρώπους της υπαίθρου. Το βασικότερο από όλα είναι η ενίσχυση του κοινωνικού ιστού από αγρότες που θα μπορούν να μεταλαμπαδεύσουν αξίες στις επόμενες γενεές, οι οποίες σήμερα κινδυνεύουν.
Πολλοί υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι η γη δεν θα μείνει σε καμία περίπτωση ακαλλιέργητη. Μεγάλοι ιδιωτικοί φορείς που έχουν τα κεφάλαια, την τεχνογνωσία και την τεχνολογία μπορούν να κινηθούν γρήγορα και να μετακινήσουν ανθρώπους στις περιοχές αυτές. Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να είναι μετανάστες από τρίτες χώρες.
Φυσικά, σε μια τέτοια περίπτωση, δεν συζητάμε για αγροτικό τομέα, αλλά για ένα βιομηχανοποιημένο μοντέλο παραγωγής προϊόντων διατροφής, χωρίς να συνοδεύεται από αξίες, δηλαδή αυτές που προαναφέραμε. Κυρίαρχο στοιχείο της παραγωγικής αυτής διαδικασίας θα είναι οι αριθμοί και τα οικονομικά δεδομένα.
Ο χρόνος είναι ελάχιστοςΗ συζήτηση για τις πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν είναι σαφές ότι πρέπει να ξεκινήσει από μηδενική βάση, χωρίς προαπαιτούμενα και εξαρτώμενα. Οι παθογένειες του παρελθόντος, οι οποίες διαιωνίζονται μέχρι σήμερα, δεν θα πρέπει να έχουν θέση στον διάλογο. Ο χρόνος που μας απομένει είναι ελάχιστος και η επόμενη δεκαετία δεν θα θυμίζει σε τίποτα αυτό που ζούμε σήμερα, αν δεν αλλάξουμε τα κακώς κείμενα. Η κρίση αυτή μπορεί να είναι και μία ευκαιρία, αλλά για να είναι αποτελεσματική απαιτείται σύγχρονη συλλογική σκέψη και επιχειρηματικότητα, ώστε να ξεπεραστούν τα όποια προβλήματα. Στον διάλογο αυτόν έχει θέση όλη η κοινωνία. Από τον παραγωγό μέχρι και τον καταναλωτή, από τη μικρή επιχείρηση μέχρι και το πανεπιστήμιο, από τους νέους ανθρώπους μέχρι και αυτούς που κλείνουν τον κύκλο του εργασιακού τους βίου, διότι η εμπειρία τους είναι σημαντική. Προτάσεις και ιδέες υπάρχουν πολλές και μπορούν να καταστούν βιώσιμες, θέλει όμως δουλειά, στρατηγική και όραμα. Οι επερχόμενες εκλογές για την αυτοδιοίκηση δίνουν τη δυνατότητα σε πολλούς υποψηφίους, ειδικά των αγροτικών περιοχών, να εντάξουν στην πολιτική τους ατζέντα και αυτά τα ζητήματα. Φυσικά, δεν πρέπει να μένουν κούφια λόγια ή να χρησιμοποιηθούν μόνο ως εργαλεία στον προεκλογικό τους αγώνα. Πρέπει να το πιστέψουν ότι αν δεν κάνουν την υπέρβαση, αργά ή γρήγορα δεν θα βρίσκουν ψηφοφόρους. Καλό είναι πριν ξεκινήσουν τον προεκλογικό τους αγώνα να δουν τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ώστε να βγάλουν και τα συμπεράσματά τους. |
