Κρίσιμες προκλήσεις αντιμετωπίζει η αγορά ροδάκινων λόγω (και) της πανδημίας

του Γιάννη Τσιφόρου

Η καλλιέργεια ροδάκινων και νεκταρινιών αποτελεί σημαντική γεωργική δραστηριότητα, γιατί καλύπτει τα 2/3 της έκτασης των πυρηνόκαρπων φρούτων της χώρας, απασχολεί περισσότερους από 31.000 παραγωγούς, παράγει μεγάλο όγκο προϊόντων (968.000 τόνοι) και συνεισφέρει στις εξαγωγές με συνολική αξία νωπών και μεταποιημένων προϊόντων που εκτιμάται το 2019 σε 314 εκατ. ευρώ.

Ωστόσο, ο τομέας αυτός αντιμετωπίζει κρίσιμες προκλήσεις στο επίπεδο του παραγωγικού δυναμικού λόγω των έντονων και συχνά απότομων διακυμάνσεων της παραγωγής και της αστάθειας στο εισόδημα των παραγωγών και τις εξαγωγές. Σημαντικές, εξάλλου, προκλήσεις αντιμετωπίζονται στον εξαγωγικό προσανατολισμό του τομέα, ιδιαίτερα μετά τις επιπτώσεις του ρωσικού εμπάργκο, από τον Αύγουστο του 2014 και έπειτα, αλλά και λόγω της όξυνσης του ανταγωνισμού στα μεταποιημένα προϊόντα εξαιτίας του προστατευτισμού των ΗΠΑ, που επέβαλαν, από τον Οκτώβριο του 2019, σημαντική άνοδο των εισαγωγικών δασμών (+25%) στην εγχώρια κονσέρβα ροδάκινου, το πλέον δυναμικό εξαγωγικό προϊόν του τομέα.

Στα νωπά προϊόντα η πτώση της παραγωγής λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών ήταν ιδιαίτερα έντονη το 2013 (-29%), αποτελώντας τη χειρότερη περίοδο των τελευταίων ετών. Η παραγωγή ανέκαμψε το 2014 για να ακολουθήσει το 2015 νέα σημαντική πτώση (-18%) και πάλι λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών, επηρεάζοντας αρνητικά τον όγκο εξαγωγών (-11,6%). Το 2016, η παραγωγή παρέμεινε στο ίδιο σχεδόν επίπεδο, αλλά η έντονη άνοδος του 2017, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες παραγωγικές χώρες της ΕΕ, επέδρασε πτωτικά στις τιμές των προϊόντων, συνέβαλε στην αύξηση των αποθεμάτων και δημιούργησε κρίση στην αγορά.

Η παραγωγή βελτιώθηκε το 2018 και οι συνθήκες της αγοράς φαίνονταν ευνοϊκές για τα εγχώρια προϊόντα εξαιτίας του περιορισμού της προσφοράς από την Ισπανία, η παραγωγή της οποίας κατέγραφε μεγάλη μείωση (-19,4%) λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών. Ωστόσο, οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες που ενέσκηψαν στην καλλιέργεια το καλοκαίρι του 2018 έπληξαν την ποιότητα στα επιτραπέζια προϊόντα, με συνέπεια τον περιορισμό του εισοδήματος των παραγωγών και του όγκου εξαγωγών (-14,5%). Το 2019, η παραγωγή δεν φαίνεται να σημειώνει σημαντική μεταβολή και ο όγκος των εξαγωγών βελτιώθηκε, αλλά στην επικείμενη συγκομιδή δεν είναι ακόμα γνωστές οι επιπτώσεις από τον παγετό που σημειώθηκε τον Μάρτιο του 2020, μια και η εκτίμηση των ζημιών βρίσκεται σε εξέλιξη.

Ισοζύγιο νωπών ροδάκινων και νεκταρινιών
(2015-2019, σε τόνους)

  2019* 2018 2017 2016 2015
Παραγωγή νωπών προϊόντων 968.060 968.720 935.120 787.290 774.890
(-) Νωπά προς μεταποίηση 440.100 440.460 421.980 347.500 341.190
(+) Εισαγωγές 1.789 1.371 2.269 2.670 3.625
(-) Εξαγωγές 163.563 159.758 186.921 169.215 148.015
(=) Κατανάλωση επιτραπέζιων 366.186 369.873 328.488 273.245 289.310

Πηγές: Eurostat ως προς την παραγωγή και Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως προς το εμπόριο, (*) Εκτίμηση

Η κατανάλωση επιτραπέζιων προϊόντων παρουσίασε οριακή κάμψη το 2019, ενώ σύμφωνα με τις τελευταίες διαθέσιμες εκτιμήσεις των ερευνών οικογενειακού προϋπολογισμού της ΕΛΣΤΑΤ, η κατανάλωση των νοικοκυριών στα νωπά ροδάκινα καταγράφει σημαντική μείωση στο διάστημα της περιόδου 2014-2018 (-11,8%). Φαίνεται, συνεπώς, ότι η εξαγωγική δραστηριότητα αποτελεί σημαντική παράμετρο για τη στήριξη της καλλιέργειας στα επιτραπέζια προϊόντα, μια και η εξαγωγική επίδοση εξακολουθεί να καλύπτει σημαντικό μέρος της προσφοράς (31% το 2019).

Οι εξαγωγές νωπών προϊόντων ανήλθαν το 2019 σε 163.563 τόνους, αξίας 78 εκατ. ευρώ, με άνοδο ως προς τον όγκο (+2,4%), αλλά με αρνητική μεταβολή ως προς αξία (-6%). Κυριότερες χώρες προορισμού παραμένουν κατά σειρά η Ρουμανία, η Ουκρανία, η Πολωνία, η Γερμανία και η Βουλγαρία, που αθροιστικά καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του όγκου (70%). Από άποψη μέσης τιμής εξαγωγής καλύτερες αγορές για τα εξαγόμενα ροδάκινα και νεκταρίνια παραμένουν η Γαλλία, η Κύπρος, το Ην. Βασίλειο και η Αυστρία. Η μέση τιμή εξαγωγής εκτιμάται σε 48 ευρώ/100 κιλά και ήταν αισθητά μειωμένη σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (-7,7%).

Να σημειωθεί, όμως, ότι μεγαλύτερη ήταν η μείωση της μέσης τιμής εξαγωγής στην Ισπανία (-13%) και ιδιαίτερα στην Ιταλία (-17,5%). Εντούτοις, η εγχώρια μέση τιμή εξαγωγής εξακολουθεί να παραμένει πολύ χαμηλότερη από την αντίστοιχη της Ισπανίας (93 ευρώ/100 κιλά το 2019) και της Ιταλίας (85 ευρώ/100 κιλά), παρουσιάζοντας μεγάλη απόκλιση (-48% και -44% αντίστοιχα). Η απόκλιση αυτή, που διατηρείται επί σειρά ετών, θέτει έναν κρίσιμο προβληματισμό, γιατί μειώνει την προστιθέμενη αξία του τομέα, περιορίζει το εισόδημα των παραγωγών και, τελικά, δεν συμβάλλει στη βελτίωση της βιωσιμότητας των εκμεταλλεύσεων.

Στο διάστημα των τελευταίων ετών, περισσότερα ροδάκινα και νεκταρίνια οδηγήθηκαν στη μεταποίηση, ενισχύοντας τις εξαγωγές μεταποιημένων προϊόντων που ανήλθαν το 2019 σε 262.000 τόνους, αξίας 236 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας αισθητή άνοδο ως προς το προηγούμενο έτος στον όγκο (+5%) και την αξία (+5,3%). Η ΕΕ εξακολουθεί να απορροφά το μεγαλύτερο μέρος του όγκου και της αξίας των εξαγωγών (60%), με κυριότερες χώρες προορισμού τη Γερμανία, τη Γαλλία και το Ην. Βασίλειο, ενώ από τις τρίτες χώρες ξεχωρίζουν οι εξαγωγές στις ΗΠΑ, την Ταϊλάνδη και τον Καναδά.

Εξαγωγές εγχώριων νωπών ροδάκινων και νεκταρινιών
στις 25 πρώτες χώρες προορισμού (2019)

Χώρες

προορισμού

Αξία

(1.000 €)

Ποσότητα

(τόνοι)

Μέση τιμή

(€/κιλό)

Χώρες

προορισμού

Αξία

(1.000 €)

Ποσότητα

(τόνοι)

Μέση τιμή

(€/κιλό)

Ρουμανία 19.113 38.591 0,50 Λιθουανία 1.010 1.748 0,58
Ουκρανία 13.641 31.300 0,44 Σαουδ. Αραβία 777 1.261 0,62
Πολωνία 7.647 12.966 0,59 Τουρκία 565 2.307 0,24
Γερμανία 6.354 11.592 0,55 Βοσνία-Ερζεγ. 524 1.420 0,37
Βουλγαρία 4.160 19.621 0,21 Αυστρία 472 585 0,81
Ιταλία 2.611 4.682 0,56 Κόσοβο 466 1.270 0,37
Ουγγαρία 2.211 3.730 0,59 Σλοβακία 465 716 0,65
Κύπρος 2.089 2.406 0,87 Μαυροβούνιο 418 794 0,53
Σερβία 2.014 3.598 0,56 Ισπανία 405 709 0,57
Β. Μακεδονία 1.916 4.612 0,42 Ολλανδία 229 414 0,55
Τσεχία 1.786 2.495 0,72 Γαλλία 209 216 0,97
Αίγυπτος 1.613 3.831 0,42 Ην. Βασίλειο 122 151 0,81
Λευκορωσία 1.490 2.907 0,51 Λοιπές 5.693 9.641 0,59
Σύνολο 78.000 163.563 0,48

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (EU trade helpdesk, 20.3.2020, Κωδ. Στατ. Ονοματολογίας: 080930)

Εξαγωγές εγχώριων μεταποιημένων
προϊόντων στις 25 πρώτες χώρες προορισμού (2019)

Χώρες προορισμού Αξία (1.000 €) Ποσότητα (τόνοι) Μέση τιμή (€/κιλό) Χώρες προορισμού Αξία (1.000 €) Ποσότητα (τόνοι) Μέση τιμή (€/κιλό)
Γερμανία 40.700 49.119 0,83 Τσεχία 4.899 6.111 0,80
Γαλλία 20.955 15.709 1,33 Αυστρία 4.251 4.960 0,86
Ην. Βασίλειο 23.531 20.249 1,16 Εκουαδόρ 3.880 4.240 0,92
ΗΠΑ 13.913 15.096 0,92 Ιαπωνία 3.494 3.206 1,09
Ταϊλάνδη 12.335 15.274 0,81 Βιετνάμ 2.765 3.055 0,91
Καναδάς 9.972 8.419 1,18 Φινλανδία 2.582 2.645 0,98
Ιταλία 8.910 10.623 0,84 Ιράν 1.842 2.322 0,79
Περού 7.733 8.724 0,89 Ρωσία 1.703 2.034 0,84
Μεξικό 6.203 7.930 0,78 Ισραήλ 1.548 2.125 0,73
Ολλανδία 5.880 7.178 0,82 Σουηδία 1.141 1.247 0,91
Κολομβία 5.713 6.431 0,89 Σαουδ. Αραβία 956 1.142 0,84
Αίγυπτος 5.624 7.510 0,75 Ουκρανία 913 1.106 0,83
Ουγγαρία 5.169 8.275 0,62 Λοιπές 33.860 42.534 0,80
Σύνολο 235.510 262.337 0,90

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (EU trade helpdesk, 20.3.2020, Κωδ. Στατ. Ονοματολογίας: 200870)

Από άποψη υψηλότερης μέσης τιμής εξαγωγής καλύτερες αγορές για τα μεταποιημένα προϊόντα ροδάκινων και νεκταρινιών παραμένουν η Γαλλία, ο Καναδάς, το Ην. Βασίλειο και η Ιαπωνία. Η μέση τιμή εξαγωγής εκτιμάται σε 0,9 ευρώ/κιλό, σημειώνοντας οριακή βελτίωση ως προς το προηγούμενο έτος (+1,1%), αλλά παραμένει υψηλότερη από την αντίστοιχη της Ισπανίας και της Ιταλίας. Η κονσέρβα ροδάκινου αποτελεί το σπουδαιότερο εξαγόμενο προϊόν και η Ελλάδα συνεχίζει να ηγείται στις εξαγωγές σε επίπεδο ΕΕ, ενώ σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις [1], ο όγκος νωπών ροδάκινων που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή κονσερβών θέτει την Ελλάδα στη 2η θέση μεταξύ των παραγωγικών χωρών του κόσμου, με μερίδιο 16%, αμέσως μετά την Κίνα (43,5%), ενώ στην 3η θέση βρίσκονται οι ΗΠΑ (14%) και ακολουθούν με απόσταση η Χιλή (6,9%) και η Ισπανία (5%).

Να σημειωθεί ότι οι εξαγωγές στις ΗΠΑ κατέγραφαν πτωτική πορεία κατά τη διετία 2017/18, αλλά το 2019 σημειώθηκε μεγάλη άνοδος του όγκου εξαγωγών μεταποιημένων προϊόντων (+84%), με αποτέλεσμα η Ελλάδα να ενισχύσει τη θέση της στην αγορά κονσέρβας ροδάκινου των ΗΠΑ ανεβάζοντας το μερίδιό της στο 27%, υπολειπόμενη της Κίνας, το μερίδιο της οποίας περιορίστηκε σε 50% [2]. Ωστόσο, η σημαντική άνοδος των εισαγωγικών δασμών των ΗΠΑ αναμένεται να περιορίσει τις εξαγωγές του 2020 και η εγχώρια μεταποιητική βιομηχανία θα πρέπει να αναζητήσει άλλες διεξόδους, προκειμένου να καλύψει το κενό. Κάποιες δυνατότητες υπάρχουν, όπως στην περίπτωση της Ταϊλάνδης, όπου σημαντικό μέρος των εξαγόμενων προϊόντων επανασυσκευάζεται και προωθείται στην αγορά των ΗΠΑ. Εντούτοις, η ευόδωση των προσπαθειών αυτών δεν φαίνεται εύκολη και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συνοδευτεί με οικονομικές απώλειες.

Σε αυτήν τη δύσκολη συγκυρία ήρθαν να προστεθούν και οι επιπτώσεις των μέτρων της πανδημίας του κορωνοϊού, που αναμένεται να περιορίσουν τη συγκομιδή, αλλά και την επεξεργασία των προϊόντων της μεταποίησης, κυρίως λόγω της έλλειψης εποχικών εργατών που παραμένουν δυσεύρετοι. Αρνητικές, εξάλλου, επιπτώσεις αναμένονται στην κατανάλωση, που προβλέπεται να περιοριστεί περαιτέρω εξαιτίας των μέτρων που έχουν επιβληθεί στην εστίαση και στον τουρισμό, αλλά και λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η εφοδιαστική αλυσίδα.

Παρόμοια, ή και εντονότερα προβλήματα από την πανδημία αντιμετωπίζονται και στις άλλες παραγωγικές χώρες της ΕΕ. Όπως επισημαίνεται [3], η Ισπανία αδυνατεί να εξασφαλίσει εποχικούς εργάτες για τη συγκομιδή φρούτων από το Μαρόκο, μια και η χώρα αυτή έκλεισε τα σύνορά της για να προστατευτεί από την πανδημία, ενώ η Ιταλία αντιμετωπίζει μεγάλο έλλειμμα εποχικών εργατών προερχόμενων συνήθως από τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Πολωνία.

Σημαντικό έλλειμμα αντιμετωπίζει και η Γαλλία που στο διάστημα Μαρτίου-Μαΐου έχει ανάγκη 200.000 εποχικών εργατών για τη συγκομιδή φρούτων, προερχόμενων κυρίως από την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Τυνησία και, όπως πρόσφατα, ανακοίνωσε ο υπουργός Γεωργίας της χώρας ήδη προετοιμάζεται δημιουργία «σκιώδους στρατού» από φοιτητές, ανέργους και άλλους, προκειμένου να καλυφθεί το έλλειμμα. Σημειώνεται, επιπλέον, η μεγάλη πίεση στην εφοδιαστική αλυσίδα με τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού στη διακίνηση και την αποθήκευση, αλλά και με τις ουρές χιλιομέτρων από φορτηγά στα σύνορα πολλών ευρωπαϊκών χωρών.

Οι εξελίξεις αυτές αναμένεται να περιορίσουν την επικείμενη συγκομιδή ροδάκινων και νεκταρινιών στις σημαντικότερες παραγωγικές χώρες και οι μέχρι πρότινος προβλέψεις ανόδου της παραγωγής στην Ισπανία, την Ιταλία και τη Γαλλία δεν φαίνεται να επαληθεύονται. Η Ελλάδα, πέραν των επιπτώσεων της πανδημίας, ήδη αντιμετωπίζει περιορισμό της συγκομιδής εξαιτίας του παγετού που εκδηλώθηκε τον Μάρτιο, αλλά και σωρευμένα προβλήματα από προηγούμενες περιόδους. Σε κάθε περίπτωση, ο τομέας θα χρειαστεί πολιτική στήριξη και η παρέμβαση προς την πλευρά των ΗΠΑ, προκειμένου να αρθεί η άδικη και εν πολλοίς ακατανόητη επιβολή αυξημένων εισαγωγικών δασμών, φαίνεται τώρα περισσότερο από ποτέ αναγκαία.

Στη συνέχεια, όμως, με τη λήξη της κρίσης της πανδημίας, η συζήτηση για τη στήριξη του τομέα πρέπει να στραφεί στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και του εισοδήματος των παραγωγών που πλήττεται ιδιαίτερα από τις πολύ χαμηλές τιμές εξαγωγής στα νωπά προϊόντα. Το μειονέκτημα αυτό συνδέεται στενά με τον χαμηλό βαθμό οργάνωσης της παραγωγής εξαιτίας της πολύ μικρής εμπορεύσιμης αξίας των προϊόντων από τις οργανώσεις παραγωγών, που καθιστά εξαιρετικά αδύνατη (και ευάλωτη) τη θέση των πολυάριθμων παραγωγών στην εφοδιαστική αλυσίδα. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το πολύ χαμηλό μερίδιο της εμπορεύσιμης αξίας οπωροκηπευτικών των οργανώσεων παραγωγών της χώρας, ανερχόμενο σε μόλις 10%, όταν η αντίστοιχη αναλογία στην Ισπανία βρίσκεται στο 71% και στην Ιταλία στο 68% [4]. Θα απαιτηθεί, συνεπώς, η υιοθέτηση στοχευμένου σχεδίου δράσεων με ελκυστικά κίνητρα για τη δημιουργία ισχυρών οργανώσεων παραγωγών. Προτάσεις υπάρχουν, αρκεί να υπάρξει και η αναγκαία πολιτική βούληση.

1 Βλ. California Canning Peach Association, December 2018 (www.calpeach.com)
2 Βλ. California Canning Peach Association, March 27, 2020 (www.calpeach.com)
3 Βλ. HIS Markit, Article: “Coronavirus triggers farm labour shortages in Europe”, 9.4.2020
4 Βλ. European Commission, Agriculture and Rural Development, “Producer organizations strengthen farmers’ position in the food supply chain”, 23.10.2019