Λίπανση αραβοσίτου

Μπορεί ο μικρόκοσμος και η δυναμική του, στην έρευνα του οποίου από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα πρωταγωνίστησαν μεγάλοι επιστήμονες όπως ο Μπορ, ο Χάιζενμπεργκ κ.ά. να υπέσκαψε (μέσω του σινεμά «επιστημονικής» φαντασίας, «φιλοσοφικών» εκλαϊκεύσεων κ.λπ.) τα θεμέλια της αδρής και στέρεης λογικής μας, της λογικής του μακρόκοσμου, του κόσμου της οικείας μας καθημερινότητας, όμως ο κόσμος αυτός συνεχίζει να ορίζεται από την αμείλικτη λογική του αιτίου και του αιτιατού. «Οποιος βιάζεται σκοντάφτει» ή «τον υστερνό δαγκάνει ο σκύλος» κ.ο.κ. Όχι δεν αντιφάσκουν οι δύο παροιμίες, απλώς διαφέρουν οι αποδέκτες. Η πρώτη αναφέρεται στους βιαστικούς και η δεύτερη στους νωθρούς. Η λογική και των δύο, όμως, είναι αυτή του αιτίου και του αποτελέσματος.

του δρος Λουκά Τ. Πιστόλη, γεωπόνου, συνεργάτη της «SFAT Pistolis Taxiarchis» Συμβουλευτική λίπανσης καλλιεργειών

Η λίπανση των καλλιεργειών, και στην περίπτωσή μας του καλαμποκιού, υπακούει ή καλύτερα οφείλει να υπακούει στη λογική του αιτίου και του αιτιατού. Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες, η προηγούμενη καλλιέργεια, το ριζικό του σύστημα, ο τρόπος που τρώει, πίνει, αυξάνεται και αναπτύσσεται είναι το επιστημονικό υπόβαθρο της λίπανσής του. Μα, αυτό θέλει γνώσεις και γνώση. Φυσικά, γιατί το χωράφι δεν είναι εντευκτήριο όπου πλεονάζουν οι γνώμες περί δημοκρατίας κ.λπ., αλλά πεδίο επιστημονικών προκλήσεων.

Το έδαφος

Το καλαμπόκι ευνοείται σε μεσαία χωράφια που δεν δυσκολεύουν την ανάπτυξη του ριζικού του συστήματος και δεν χάνουν εύκολα την υγρασία τους. Καλύτερα, πάντως, βαρύ και καλοδουλεμένο χωράφι παρά ελαφρύ από εκείνα που στεγνώνουν γρήγορα. Το pH σπάνια είναι απαγορευτικό, εκτός κι αν είναι πολύ υψηλό (>8,4) ή πολύ όξινο (<5,5). Μια επισήμανση για τα όξινα εδάφη είναι ότι δεν βλάπτουν αυτά καθ’ εαυτά την καλλιέργεια, αλλά η περιεκτικότητά τους σε αργίλιο (αλουμίνιο). Σε πολύ όξινα εδάφη και χωρίς αργίλιο, το καλαμπόκι αναπτύχθηκε σχεδόν κανονικά. Πάντως, ένα pH κοντά στο ουδέτερο είναι σίγουρα καλύτερο για την καλλιέργεια.

Η σπορά

Η πρώιμη σπορά (αρχές Απρίλη), όταν το επιτρέπει ο καιρός είναι καλύτερη για πολλούς λόγους. Από το τέλος προς την αρχή, τα πλεονεκτήματα αυτά είναι τα εξής: πρωιμότερη συλλογή με χαμηλότερη υγρασία στον σπόρο, καλύτερη αντιμετώπιση από το φυτό των εντομολογικών προσβολών και καλύτερη επικονίαση γιατί αποφεύγονται οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες.

Πρέπει να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι οι πρώιμες σπορές έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από υψηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών (λόγω των χαμηλότερων θερμοκρασιών) από τις οψιμότερες και ιδιαίτερα του φωσφόρου. Γι’ αυτό, στις περιπτώσεις αυτές, εξετάζεται το ενδεχόμενο της γραμμικής, με τη σπορά, εφαρμογής του λιπάσματος, ειδικά όταν συντρέχουν κι άλλοι λόγοι, όπως φειδωλές λιπάνσεις και μικρότερης γονιμότητας εδάφη.

Το ριζικό σύστημα

Το ριζικό σύστημα του καλαμποκιού αναπτύσσεται γρήγορα και είναι μάλλον επιφανειακό, υπό την έννοια ότι μεγάλο μέρος του βρίσκεται στα επιφανειακά στρώματα του εδάφους. Η έλλειψη υγρασίας, πάντως, κατεβάζει τις ρίζες του σε μεγαλύτερο βάθος. Η γρήγορη ανάπτυξή του ξεκινά 25-35 ημέρες από τη βλάστηση του σπόρου ή κάτι λιγότερες από το φύτρωμα, όταν ήδη είναι ορατά τα πρώτα οκτώ φύλλα, τότε δηλαδή που το φυτό μπαίνει στην αναπαραγωγική του περίοδο ^[1].

Μέχρι τότε η ανάπτυξή του είναι οριζόντια, χωρίς να ξεπερνά το βάθος της άροσης, με τις περισσότερες ρίζες να φτάνουν μέχρι τα 15 εκ. Μετά τη διαφοροποίηση της φόβης, 8-10 μέρες, ξεκινά η διαφοροποίηση του σπάδικα, μια περίοδος πολύ κρίσιμη για το φυτό, ως προς το άζωτο, γιατί τότε σχηματίζονται οι ανθικές καταβολές.

Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι η επάρκεια αζώτου ευνοεί και την καλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Όταν ξεκινά η δημιουργία του σπάδικα, ή μάλλον πριν ξεκινήσει, είναι η πιο κρίσιμη περίοδος για τις διαφυλλικές λιπάνσεις ψευδαργύρου, αφού ο ψευδάργυρος επηρεάζει τη δημιουργία των σειρών κοκκών στον σπάδικα. Ιδιαίτερη προσοχή στην έλλειψή του πρέπει να δίνεται όταν η προηγούμενη καλλιέργεια είχε και αυτή απαιτήσεις σε ψευδάργυρο (κρεμμύδι, ζαχαρότευτλο, σόγια) ή όπου στη βασική λίπανση του καλαμποκιού χρησιμοποιούνται λιπάσματα με υψηλό ποσοστό φωσφόρου (18.46.0 κ.ά.) λόγω του ανταγωνισμού P-Zn.

Τη μεγαλύτερη οριζόντια ανάπτυξη την έχουν πάρει οι ρίζες περίπου 15 ημέρες πριν από την άνθιση και η περαιτέρω ανάπτυξή τους αφορά τη διείσδυση σε βάθος που κι αυτή με τη γονιμοποίηση έχει στον μεγαλύτερο βαθμό ολοκληρωθεί. Η γρήγορη οριζόντια ανάπτυξη του ριζικού συστήματος του καλαμποκιού μάς κάνει να σκεφτούμε ότι η ανταπόκρισή του στην εφαρμογή των λιπασμάτων με το χωνί (σ’ όλη την επιφάνεια του χωραφιού) είναι καλή –και σίγουρα καλύτερη από εκείνη του βαμβακιού– ιδιαίτερα στις οψιμότερες σπορές.

Το καλαμπόκι, εκτός από τις μόνιμες, έχει και τις εμβρυακές ρίζες που πρώτες εξέρχονται από τον σπόρο, όμως η συμβολή τους στη θρέψη του είναι επουσιώδης και καμία σχέση δεν έχει με τον σημαντικό ρόλο που παίζουν οι εμβρυακές του σταριού, αφού το καλαμπόκι δεν διατρέχει τον χειμώνα και αναπτύσσει γρήγορα τις μόνιμες ρίζες. Επίσης, μετά την ανθοφορία της φόβης συνήθως, στο καλαμπόκι εμφανίζονται οι λεγόμενες εναέριες ρίζες, οι οποίες και το στηρίζουν, αλλά και το θρέφουν. Εκμεταλλεύονται, μάλιστα, το πιο επιφανειακό στρώμα του εδάφους, όπου εκείνη την περίοδο λίγες μόνιμες ρίζες βρίσκονται.

Οι κρίσιμες περίοδοι για το άζωτο

Μιλήσαμε ήδη για την κρίσιμη περίοδο της δημιουργίας του σπάδικα, κατά την οποία η όποια έλλειψη αζώτου (αναφερθήκαμε και στον ψευδάργυρο) μειώνει τελεσίδικα τον αριθμό των σειρών στο σπάδικα. Φυσικά, οι ανάγκες για άζωτο στο στάδιο αυτό είναι μικρές.

Όπως και να έχει το πράγμα, είναι απολύτως αναγκαίο η βασική αζωτούχος λίπανση να καλύπτει το καλαμπόκι μέχρι την πρώτη λίπανση -η οποία ακολουθεί τη λογική της πρώτης άρδευσης που, κατά κανόνα, αργεί χάρη στην καλύτερη ανάπτυξη της ρίζας- γιατί οι συνέπειες της έλλειψης αζώτου τότε δεν διορθώνονται μετά και αντανακλώνται στην παραγωγή.

Όπου η άρδευση γίνεται με καρούλι και η βασική λίπανση είναι φειδωλή ή το έδαφος ελαφρύ, γίνεται μία επιφανειακή λίπανση πριν από το πρώτο πότισμα και μία ακόμη στο στάδιο που το τρακτέρ μπαίνει ακόμη στο χωράφι χωρίς να βλάψει τα φυτά. Σε ικανοποιητικές βασικές λιπάνσεις γίνεται μόνο η δεύτερη. Το επόμενο κρίσιμο, για το άζωτο, στάδιο ξεκινάει περίπου δύο εβδομάδες πριν από την άνθιση, τότε δηλαδή που ξεκινάει μια περίοδος έντονης μεταβολικής δραστηριότητας και υψηλών αναγκών σε πρωτεΐνες για την ολοκλήρωση της ανάπτυξης των θηλυκών ανθικών οργάνων και την ωρίμανση της γύρης. Η έλλειψη αζώτου τότε επηρεάζει, ως επί το πλείστον, το μέγεθος του σπάδικα.

Αναφερόμαστε κυρίως στον σπάδικα και όχι στη φόβη, γιατί η γύρη σπάνια συνιστά πρόβλημα για το καλαμπόκι, αφού η παραγωγή της (το πλήθος των γυρεόκοκκων) είναι πολλαπλάσια των αναγκών.

Τα προβλήματα δημιουργούνται συνήθως από τις υψηλές θερμοκρασίες και τη χαμηλή σχετική υγρασία (ατμοσφαιρική υγρασία) που στεγνώνουν την επιφάνεια των στύλων, δυσκολεύοντας έτσι τη συγκράτηση και τη βλάστηση των γυρεόκοκκων. Ως εκ τούτου, οι μέρες αυτές πριν από την άνθιση του καλαμποκιού είναι μια πολύ κρίσιμη περίοδος για τα θρεπτικά και κυρίως για το άζωτο (πρωτεΐνες). Η πρόσληψη του αζώτου μεγιστοποιείται στην περίοδο της άνθισης. Μέχρι τη γονιμοποίηση το καλαμπόκι έχει προσλάβει το 65% του αναγκαίου αζώτου. Είναι προφανές ότι μια τελευταία υδρολίπανση με άζωτο θα ήταν χρήσιμη και μετά την άνθιση.

Πρέπει να πούμε ότι, μετά τη γονιμοποίηση, το αναγκαίο άζωτο για τους κόκκους συμπληρώνει η μεταφορά του από το στέλεχος και τα φύλλα. Το καλαμπόκι στη διάρκεια της ζωής του συγκεντρώνει σε αυτά μεγάλες ποσότητες αζώτου, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου, κατά την ωρίμανση, έχει μεταφερθεί στους κόκκους. Η μεταφορά αυτή είναι μεγαλύτερη στα άγονα εδάφη από ό,τι στα γόνιμα. Αφού, λοιπόν, το βλαστικό μέρος του καλαμποκιού συνδράμει τόσο τις καλές αποδόσεις, γι’ αυτό και η διαχείριση του αζώτου, που είναι ο κύριος υπεύθυνος της ανάπτυξής του, αφορά ολόκληρο τον βιολογικό του κύκλο και όχι μόνο τις κρίσιμες περιόδους.

Το κάλιο

Το κάλιο, όταν αποφασίσουμε να το εφαρμόσουμε μετά τη βασική λίπανση, καλό είναι να το κάνουμε με την πρώτη αργοπορημένη άρδευση, ουσιαστικά μαζί με το πρώτο άζωτο. Η επιστημονική βάση αυτής της λογικής είναι ότι μέχρι τη γονιμοποίηση στο καλαμπόκι συσσωρεύεται το 80%-90% του αναγκαίου καλίου, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό του φωσφόρου είναι 55%. Για το άζωτο είπαμε ήδη.

Η ανάγκη της επιφανειακής εφαρμογής του καλίου μπορεί να προκύψει αν προκρίνουμε τη θεραπεία της έλλειψης φωσφόρου, με τη βασική λίπανση και το αφήσουμε για αργότερα, απλά για να συμπληρώσουμε κάποιες ελλείψεις του εδάφους. Ως γνωστόν, ο φωσφόρος προσφέρει περισσότερα από ό,τι το κάλιο στο καλαμπόκι.

Μπορούμε, μάλιστα, στις εποχές του οικονομικού «στριμώγματος» που ήρθαν (λόγω της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης), στην καλιούχο λίπανση να χρησιμοποιήσουμε και το χλωριούχο κάλιο. Το έχουμε εφαρμόσει τα τελευταία πέντε χρόνια με τη στάγδην άρδευση, δύο εφαρμογές από 7-8 kg/στρ. τη φορά, ή με μία γραμμική εφαρμογή, 15-20 kg/στρ., όπου για την άρδευση χρησιμοποιείται καρούλι.

Επιζητώντας το βέλτιστο

Eκτιμάται ότι για την παραγωγή 1.000 kg/στρ. καρπού, το φυτό παίρνει από το έδαφος 19,4 κιλά αζώτου, 2,7 κιλά φωσφόρου και 13,8 κιλά καλίου. Η εδαφολογική ανάλυση, ο βαθμός χρήσης των θρεπτικών από το φυτό, καθώς και άλλα στοιχεία θα μας δώσουν τις αναγκαίες πληροφορίες για την ορθότερη εκτίμηση της λίπανσης που θα εφαρμοστεί. Καλό είναι το 1/3 του αζώτου στα ελαφρύτερα ή το μισό στα βαρύτερα εδάφη να εφαρμόζεται στη βασική λίπανση, μαζί με το σύνολο του φωσφόρου, αλλά και του καλίου όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Εναλλακτικές για το κάλιο αναφέραμε ήδη. Στην πράξη, τα όψιμα υβρίδια, για μια καλή παραγωγή δέχονται γύρω στα 30 kg αζώτου ανά στρέμμα. Πάντως, και λίγο περισσότερα να πέσουν, το καλαμπόκι δεν πρόκειται να οψιμίσει.

Δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο γιατί, σε αντίθεση με πολλά άλλα φυτά, που το άζωτο αυξάνει τη βλάστηση σε βάρος της καρποφορίας, στο καλαμπόκι ναι μεν αυξάνεται το βλαστικό μέρος, αλλά ο καρπός ωφελείται περισσότερο. Το περισσότερο άζωτο αυξάνει λίγο και την ολική πρωτεΐνη του καρπού, χωρίς όμως να βελτιώνει τη θρεπτική της αξία, αφού τα απαραίτητα αμινοξέα (λυσίνη, μεθειονίνη, τρυπτοφάνη) δεν αυξάνονται αναλογικά μαζί της. Αυθαίρετα, χωρίς εδαφοανάλυση, θα λέγαμε ότι η αναγκαία σχέση Ν/Ρ είναι 2/1, αλλά αυτό είναι πράγματι αυθαίρετο.

Κάλιο τις περισσότερες φορές δεν εφαρμόζεται καθόλου, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, συχνά ούτε εκεί που είναι απολύτως αναγκαίο. Επιζητώντας το βέλτιστο και ακολουθώντας τη βιολογία του καλαμποκιού και τα εδαφοκλιματικά, πιστεύουμε –και η πράξη το έχει δείξει– ότι, σε ένα μέσης μηχανικής σύστασης χωράφι, τέσσερις ή πέντε υδρολιπάνσεις, η μία μετά την άνθιση, δίνουν καλά αποτελέσματα στο καλαμπόκι.

[1] Ακριβέστερα, ξεκινά όταν ξεκινά και η περίοδος διαφοροποίησης της φόβης. Τότε που το περίπου σφαιρικό, στη βλαστική του περίοδο, κορυφαίο μερίστωμα, αφού έχει ήδη δημιουργήσει όλες τις καταβολές των φύλλων (το κορυφαίο μερίστωμα με τα πρώτα 5-6 φύλλα γύρω του, σε μινιατούρα, υπάρχουν ήδη στο έμβρυο του σπόρου πριν από τη βλάστησή του), αρχίζει να επιμηκύνεται για να δημιουργήσει τη φόβη. Ξεκινά δηλαδή την αναπαραγωγική του περίοδο. Από το σημείο αυτό, η βλαστική και η αναπαραγωγική ανάπτυξη του φυτού συνυπάρχουν, μέχρις ότου και τα τελευταία 2-3 μεσογονάτια αποκτήσουν το τελικό τους μέγεθος, στην πλήρη ανάπτυξη της φόβης.