Τα μυστικά του χειμερινού κλαδέματος

του Δρος Αλέξανδρου Παπαχατζή, καθηγητή Δενδροκομίας Παν/μίου Θεσσαλίας, ιδρυτή του Εργαστηρίου «Δενδροκηπευτικών & Εδαφικών Πόρων, HORTLAB», μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου «Κυκλικής Οικονομίας & Κλιματικής Αλλαγής», μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΕΛΓΟ-«Δήμητρα»

Τα τελευταία δέκα χρόνια, η ομάδα δέντρων που έχει «κλέψει» και συγκεντρώσει όλο το ενδιαφέρον των αναδιαρθρώσεων καλλιεργειών από τους αγρότες είναι τα ακρόδρυα, δηλαδή τα δέντρα των ξηρών καρπών. Την ομάδα αποτελούν η αμυγδαλιά, η καρυδιά (με ποικιλίες Καλιφόρνιας), η φιστικιά Αιγίνης, η φουντουκιά και η καστανιά. Μέσα από αυτό το άρθρο, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε τις σημερινές τάσεις τόσο στη διαμόρφωση των σχημάτων κατά τα πρώτα τρία χρόνια, για τα συγκεκριμένα είδη δέντρων, όσο και για το κλάδεμα καρποφορίας τους τα επόμενα χρόνια.

Σχήματα διαμόρφωσης

Όταν κλαδεύουμε, έχουμε δύο κύριους στόχους. Ο πρώτος είναι να αυξηθεί το ποσό του ηλιακού φωτός που θα λούζει τα κλαδιά και ο δεύτερος να γίνει πιο εύκολη η συγκομιδή. Επίσης, αυτό που λαμβάνουμε υπόψη στα ακρόδρυα είναι ότι στα τέλη καλοκαιριού με αρχές του φθινοπώρου τείνουν να αναπτύξουν τους «ανθοφόρους» ή «μεικτούς» οφθαλμούς, που θα μας δώσουν την ανθοφορία και κατόπιν την καρποφορία. Με βάση αυτήν τη συμπεριφορά των ακρόδρυων, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο χειμερινό κλάδεμα διαμόρφωσης, επειδή αφαιρούμε αναγκαστικά κλαδιά, με άμεσο αποτέλεσμα να μειώσουμε το τελικό ποσό των καρπών που θα συγκομίσουμε.

Τα δύο κύρια σχήματα είναι το «ανοιχτό κύπελλο» (φωτ. 1) ή τροποποιημένο σε «βάζο» (φωτ. 2) και αυτά με «κεντρικό άξονα». Βέβαια υπάρχουν και άλλες παραλλαγές πως ο «τροποποιημένος κεντρικός άξονας».

Ο στόχος του «ανοικτού κυπέλλου» ή του κλαδέματος σε «βάζο» είναι να αναγκάσει τα κλαδιά να αυξηθούν προς τα έξω και προς τα πάνω, με τον κεντρικό κορμό όμως να είναι πραγματικά χαμηλός. Έτσι, το δέντρο μοιάζει με ανάποδο κώνο. Κυρίως οι αμυγδαλιές, οι φιστικιές, οι καστανιές, οι φουντουκιές (σε υποκείμενο που δίνει κορμό), αλλά και οι καρυδιές δευτερευόντως, προσαρμόζονται καλά με αυτό τον τύπο διαμόρφωσης.

Ο στόχος του κλαδέματος σε «κεντρικό άξονα» είναι να αναγκάσει το δέντρο να αυξηθεί κατευθείαν προς τα πάνω, δημιουργώντας όσο το δυνατόν πολλαπλά «πατώματα», δηλαδή επίπεδα φωτοσύνθεσης, αφήνοντας έτσι ικανά διαστήματα, που θα επιτρέψουν τη διάχυση του φωτός του ήλιου στα κλαδιά (φωτ. 3).

Η χαρακτηριστική μορφή των δέντρων που είναι διαμορφωμένα σε «κεντρικό άξονα» θυμίζει το κλασικό σχήμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου: κωνικό, ευρύτερο στη βάση και στενότερο στην κορυφή, με λιγότερο χώρο κάτω, όπου βρίσκονται οι μεγαλύτεροι κλάδοι, και περισσότερο χώρο πάνω. Το πλεονέκτημα του «κεντρικού άξονα» είναι ότι μας δίνει δέντρα ισχυρότερα από το κοινό σχήμα σε «ελεύθερο κύπελλο» (ή «βάζο») και επομένως μπορεί να φέρει μεγαλύτερα φορτία παραγωγής.

Δέντρα, όπως η καρυδιά και ίσως η αμυγδαλιά σε «παραγωγικό τοίχο», προσαρμόζονται άριστα σε αυτή την τεχνική διαμόρφωσης. Ο κοινός λεγόμενος «παραγωγικός τοίχος», ή το υπέρπυκνο σύστημα φύτευσης, όπως είναι η επιστημονική του ονομασία, αφορά αποστάσεις φύτευσης για την καρυδιά τα 7×3,5 μέτρα και 4×1,5 μέτρα για την αμυγδαλιά (φωτ. 4).

Ο «τροποποιημένος κεντρικός άξονας» είναι σαν τον «κεντρικό άξονα», με τη μόνη διαφορά ότι δημιουργείς (ή μάλλον, αφήνεις) δύο ή τρεις ακόμη άξονες, αντί για έναν. Αυτή η παραλλαγή της διαμόρφωσης σχήματος μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι κατά κάποιον τρόπο συνδυασμός των συστημάτων του «κεντρικού άξονα» με το «βάζο» και είναι το ιδανικό σύστημα της φιλοσοφίας των «ακλάδευτων» δέντρων και ειδικά, όπως αναφέραμε παραπάνω, της καρυδιάς, και σε κανονικές και σε πυκνές φυτεύσεις, αλλά κυρίως σε «παραγωγικό τοίχο».

Επίσης, και η αμυγδαλιά σε υπέρπυκνες φυτεύσεις «παραγωγικού τοίχου», πάνω σε νάνα υποκείμενα, ή γενικώς χαμηλής ανάπτυξης ποικιλίες, προσαρμόζονται άριστα, με σχεδόν καθόλου, ή έστω με ελάχιστο κλάδεμα, σε τέτοιο σχήμα διαμόρφωσης.

Ένα ακόμη σχήμα διαμόρφωσης, αποκλειστικά για τα παραδοσιακά δέντρα φουντουκιάς (για τα αυτόριζα και όχι τα εμβολιασμένα) είναι ο «κυπελλόμορφος θάμνος». Αφήνουμε τις παραφυάδες που φυτέψαμε την πρώτη χρονιά να αναπτυχθούν ελεύθερα. Την πρώτη κλαδευτική περίοδο τις κλαδεύουμε κοντά στο έδαφος και από τους βλαστούς που θα δώσουν την άνοιξη κρατάμε τέσσερις ή περισσότερους, τους πιο εύρωστους και με την πιο κατάλληλη θέση. Τα επόμενα χρόνια, οι βλαστοί αυτοί διακλαδίζονται και σχηματίζουν ένα κύπελλο με τέσσερις ή περισσότερους βραχίονες, που σχεδόν αρχίζουν από την επιφάνεια του εδάφους.

Κλάδεμα καρποφορίας ακρόδρυων

Τα κλαδέματα καρποφορίας στα ακρόδρυα, σε αντίθεση με τα άλλα δέντρα, είναι πάρα πολύ ελαφρά. Συνιστώνται κυρίως σε κλαδοκάθαρο, δηλαδή στην αφαίρεση των πυκνών, ξερών και άρρωστων βλαστών.

ΑΓΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ: Φροντίστε τα δέντρα σας με εξοπλισμό ιαπωνικής τεχνολογίας ΚYROS

Επίσης, αφαιρούνται και οι λαίμαργοι βλαστοί, εκτός κι αν είναι χρήσιμοι, όπως και εκείνοι που τρίβονται αναμεταξύ τους, καθώς κι αυτοί που κλείνουν και σκιάζουν το εσωτερικό της κόμης. Επιπλέον, στην αμυγδαλιά, σε ελεύθερα σχήματα, οι λαίμαργοι βλαστοί πρέπει να κλαδεύονται ή να λυγίζονται και οι ξυλοφόροι και μεικτοί να κόβονται στο 1/2 με 1/3 του μήκους τους. Τα λεπτοκλάδια και οι ανθοδέσμες αραιώνονται όταν είναι πολύ πυκνά.

Στη φιστικιά, τους ξυλοφόρους βλαστούς και τους λαίμαργους, αν έχουν κατάλληλη θέση, τους κλαδεύουμε στο 1/3 με 1/4, για να αποκτήσουν πλάγια βλάστηση. Τους μεικτούς μπορούμε να τους κλαδέψουμε σε δύο ξυλοφόρα μάτια πάνω από τον τελευταίο ανθοφόρο, ενώ τα λεπτοκλάδια τα αφήνουμε ακλάδευτα και τα αφαιρούμε μόνο όταν ξεραθούν.

Στην καρυδιά, η τάση πλέον είναι, μετά τη διαμόρφωση του σχήματος, να μένει εντελώς ακλάδευτη.

Επιβάλλεται στις «ακρόκαρπες» ποικιλίες να μη γίνονται βραχύνσεις των βλαστών του παρελθόντος έτους, ενώ σε ποικιλίες που «πλαγιοκαρπούν», αν επιμένουμε να κλαδέψουμε, τότε μπορούμε να βραχύνουμε τους βλαστούς κατά 30%-50% του μήκους τους. Κατά ποικιλία, ενδεικτικά μπορούμε να πούμε ότι:

1) Στη Franquette και στη Hartley αποφεύγουμε τη βράχυνση της βλάστησης του προηγούμενου έτους.

2) Βράχυνση κατά 25% του μήκους της βλάστησης του προηγούμενου έτους για την ποικιλία Serr.

3) Βράχυνση κατά 35% για τις ποικιλίες Pedro και Vina.

4) Βράχυνση κατά 50% για τις ποικιλίες με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όπως η Chandler και η Fernor (που είναι για τα ορεινά κυρίως)