«Ο Κύκλος» («Dayereh», 2000): Ο αέναος κύκλος των καταπιεσμένων γυναικών της Τεχεράνης

Με αφορμή τη βράβευση του Ιρανού δημιουργού κινηματογραφικών κοινωνικών σχολίων, Τζαφάρ Παναχί, στις Κάννες με τον Χρυσό Φοίνικα τον περασμένο Μάιο για την ταινία του «Ένα Απλό Ατύχημα», θυμόμαστε την ταινία με την οποία πριν από ακριβώς 25 χρόνια «εισέβαλε» στα ευρωπαϊκά κινηματογραφικά φεστιβάλ, αποσπώντας τον Χρυσό Λέοντα στη Βενετία. «Ο Κύκλος» δεν είναι μόνο μία κινηματογραφική ταινία, είναι ένα κοινωνικό σχόλιο, μια συγκλονιστική μαρτυρία, για τη ζωή των γυναικών στο Ιράν, κατά την περίοδο του θεοκρατικού καθεστώτος, που επικρατεί μέχρι και σήμερα. Απαγορευμένη στο Ιράν, περιγράφει τις παράλληλες πορείες τριών γυναικών, στην αστυνομοκρατούμενη και ισλαμοκρατούμενη Τεχεράνη.

Υπόθεση

Τρεις γυναίκες βγαίνουν από τη φυλακή με προσωρινή άδεια. Η ανάγκη τους για εξεύρεση χρημάτων, προκειμένου να ξεφύγουν από την ταπεινωτική και εξευτελιστική κατάσταση στην οποία βρίσκονται, θα τις οδηγήσει σε απελπισμένες κινήσεις. Η μία, χωρίς τα απαραίτητα έγγραφα και υποχρεωτική αντρική «συνοδεία» για το ταξίδι που θέλει να κάνει, πρέπει να πει ψέματα και να ικετεύσει, μόνο και μόνο για να μπορέσει να αγοράσει ένα εισιτήριο για το λεωφορείο, που θα την οδηγήσει μακριά από την πόλη. Η άλλη, ανύπαντρη, που είναι έγκυος, σκοπεύει να κάνει έκτρωση, αλλά αντιμετωπίζει την εκδίωξή της από το πατρικό της σπίτι και απειλές από τα αδέλφια της ότι θα την σκοτώσουν, αν το επιχειρήσει.

Οι ηρωίδες, θύματα μιας παράλογης νομοθεσίας, που έχει θέσει ολόκληρο το γυναικείο φύλο σε κατάσταση διωγμού, βγαίνοντας από τη φυλακή, βρίσκονται εγκλωβισμένες σε μια χώρα, που είναι μια άλλη απέραντη «ανοιχτή» φυλακή, αφού όταν είσαι γυναίκα στο Ιράν, τα πάντα απαγορεύονται – ακόμα και να καπνίσεις ένα τσιγάρο στον δρόμο.

Σκηνοθεσία

Ποτέ δεν μαθαίνουμε για ποιον λόγο αυτές οι γυναίκες βρέθηκαν στη φυλακή, ούτε εξακριβώνουμε ποτέ την πιθανή ενοχή ή αθωότητά τους, καθώς ζουν σε έναν κόσμο διαρκούς επιτήρησης, νομοτελειακής, σχεδόν αρχέγονης ανισότητας και αποκλεισμού. Η κάμερα του σκηνοθέτη, με ρεαλιστική δύναμη και αφηγηματική τόλμη, (παρ)ακολουθεί τις ηρωίδες του στις αδιέξοδες διαδρομές και συναντήσεις τους, μέσα στους δρόμους της πόλης, την απεγνωσμένη αναζήτηση σημείων διαφυγής από μια κοινωνία ακραίας καταπίεσης και ολοκληρωτισμού. Οι προσωπικές ιστορίες τους, καθώς εναλλάσσονται, δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο αδικίας, κοινωνικού αποκλεισμού, διακρίσεων, ανισοτήτων και παροιμιώδους καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο κύκλος

Ο Τζαφάρ Παναχί, με μεγάλη σκηνοθετική μαεστρία, δημιουργεί μέσα από το σχήμα του κύκλου –το οποίο συνεχώς επαναλαμβάνεται μέσα στην ταινία– έναν κλειστό χώρο, εγκλωβίζοντας τις ηρωίδες του σε έναν αποπνικτικό κόσμο, που βρίσκεται υπό αδιάκοπη επιτήρηση, με προαιώνιες ανισότητες, που επιβάλλουν οι μεσαιωνικοί θρησκευτικοί κανόνες. Ο ίδιος, εξάλλου, έχει βιώσει για πολλά χρόνια διωγμούς, λογοκρισία και φυλακίσεις από το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν. Ο ασφυκτικός, όμως, κόσμος επιτήρησης και εκφοβισμού δεν μπορεί να εξαλείψει την αδάμαστη θέληση, τη δύναμη και το κουράγιο τόσο του Παναχί όσο και του «κύκλου των χαμένων γυναικών».

Η ασήμαντη –αλλά τόσο θαρραλέα– πράξη της τελευταίας γυναίκας του «κύκλου», το άναμμα ενός τσιγάρου, είναι μια πράξη εξέγερσης, συνειδητής αντίστασης, ένα μήνυμα ελπίδας. Όπως και το να καταφέρει ο διάσημος πλέον Ιρανός δημιουργός να πραγματοποιήσει τη νέα του ταινία «Ένα απλό ατύχημα» αμέσως μετά την αποφυλάκισή του από τις φυλακές του Εβίν και να μιλήσει για τις εμπειρίες του, όπως μόνο ο ίδιος ξέρει.