των Περσεφόνης Μαλέτσικα και Γιώργου Νάνου*
Η διαμόρφωση των δέντρων ξεκινά δυναμικά μετά τη φύτευση και το δενδρύλλιο δεν αφήνεται να αναπτυχθεί χωρίς φροντίδα μέχρι τον επόμενο χειμώνα. Έτσι, από τη φύτευση αφαιρούνται σπασμένοι ή σε λάθος θέση βλαστοί.
Με την εκβλάστηση μπορούν να γίνουν παρεμβάσεις, ώστε να αφεθούν να αναπτυχθούν μόνο οι βλαστοί που πρέπει να παραμείνουν για την ανάπτυξη του δέντρου. Όλη την άνοιξη, μέχρι τον Ιούνιο, πρέπει να γίνουν 2-3 επεμβάσεις για να βοηθηθεί η διαμόρφωση του δέντρου.
Ανάλογα με τη διαμόρφωση που επιθυμεί ο καλλιεργητής, πρέπει να πράξει αντίστοιχα: Να αφαιρέσει βλαστούς που φύονται σε λάθος θέση, να δέσει και να φέρει τους βλαστούς σε γωνία 45-60 μοιρών από την κατακόρυφο, να χαράξει νωρίς πάνω από οφθαλμούς που θέλει να εκπτυχθούν και να δώσουν έναν ήρεμο πλάγιο βλαστό κ.λπ.
Αν τα ανωτέρω γίνουν μέχρι τον Ιούνιο τμηματικά, θα βοηθήσουν τους εναπομείναντες βλαστούς να αναπτυχθούν καλύτερα και αυτό σημαίνει γρηγορότερη διαμόρφωση και είσοδο των δέντρων στην καρποφορία.
Ας μην ξεχαστεί επίσης ότι μετά τη φύτευση πρέπει να αποφασιστεί το ύψος του κορμού του δέντρου, εφόσον πρόκειται για διαμόρφωση κύπελλο. Αν θέλουμε πιο χαμηλή κόμη για να γίνονται οι εργασίες εύκολα και δεν υπάρχει κίνδυνος παγετού στην ανθοφορία του συγκεκριμένου είδους ο κορμός μπορεί να είναι και μικρότερος των 30-40 εκατοστών.
Αν υπάρχει κίνδυνος παγετού, ο κορμός πρέπει να είναι πιο υψηλός, γιατί όσο πιο κοντά στο έδαφος βρίσκονται οι ανθοφόροι κλάδοι, τόσο πιο μεγάλη ζημιά θα υποστούν από τον παγετό. Αν το δέντρο πρόκειται να συγκομίζεται με δόνηση τα επόμενα χρόνια της ζωής του, ο κορμός πρέπει να ξεπερνά τα 90-100 εκατοστά ύψος.
Τα πρώτα χρόνια στον αγρό
Σκοπός κατά τα πρώτα χρόνια είναι η ανάπτυξη των δέντρων, έτσι ώστε: α) να δημιουργήσουν ένα σύστημα βλαστών που θα συλλέγουν όσο περισσότερο ηλιακό φως γίνεται κατά τα επόμενα χρόνια, και β) να μπουν στην καρποφορία σχετικά γρήγορα, ώστε αφενός να μειωθεί η βλαστική λαιμαργία του δέντρου και αφετέρου να αρχίσει ο παραγωγός να έχει έσοδα από τον οπωρώνα.
Έτσι, μετά τον πρώτο χρόνο, συνεχίζεται η χαραγή (με το φούσκωμα των οφθαλμών στα δύσκολα δέντρα, όπως κερασιά, μηλιά, αχλαδιά) σε σημεία του βλαστού (σε διαμορφώσεις κεντρικού άξονα που απαιτείται έκπτυξη πλάγιων βλαστών για να πλαισιωθεί ο άξονας με μελλοντικούς καρποφόρους κλάδους), η αφαίρεση από την άνοιξη βλαστών που φύονται σε λάθος θέση, καθώς και το λύγισμα βλαστών για να ηρεμήσουν και να διαμορφώσουν γρηγορότερα ανθοφόρους οφθαλμούς (αυτό πρέπει να γίνει μέχρι τις αρχές Ιουνίου).
Τα πρώτα χρόνια της διαμόρφωσης του δέντρου, ο καλλιεργητής πρέπει να έχει στον νου του ότι όσο περισσότερο κλαδεύει το δέντρο, τόσο αυτό γίνεται πιο λαίμαργης βλάστησης και αργεί να καρποφορήσει.
Μια γενική αρχή είναι με το χειμωνιάτικο κλάδεμα στους βλαστούς που παραμένουν να αφαιρείται το 1/3 του βλαστού και όχι τα 2/3, όπως πράττουν πολλοί καλλιεργητές, αλλά να αφήνονται ήρεμοι πλάγιοι όσο δεν ενοχλούν με σκίαση και πυκνότητα το δέντρο, γιατί αυτοί θα καρπίσουν σύντομα.
Είναι παράλογο να θέλει κάποιος να κλαδεύει πολύ έντονα για να βγάζει ακόμα περισσότερους βλαστούς και να αργεί να παράγει καρπούς από τα δέντρα του.
Κλάδεμα παραγωγικών δέντρων
Εφόσον έχει δημιουργηθεί ένα σχήμα δέντρου, αυτό το σχήμα πρέπει να παραμείνει με το κλάδεμα εφ’ όρου ζωής. Το κλάδεμα είναι ουσιαστικό για τη διατήρηση ισορροπίας μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας. Με το κλάδεμα ρυθμίζεται και η ανθοφορία και, αν όλα πάνε καλά, η καρποφορία της ερχόμενης περιόδου.
Το κλάδεμα διαμορφώνει το δέντρο συνεχώς, ώστε να υποβοηθούνται οι καλλιεργητικές εργασίες, όπως π.χ. η συγκομιδή. Τέλος, με το κλάδεμα επηρεάζεται και η ποιότητα των καρπών, δηλαδή η εμπορική τους αξία ή η απόρριψη αυτών, γιατί δεύτερης ποιότητας καρποί δεν πωλούνται ικανοποιητικά.
Υπάρχει το χειμερινό κλάδεμα και τα θερινά κλαδέματα. Το χειμερινό είναι το κλασικό κλάδεμα και γίνεται σε όλα σχεδόν τα δέντρα κάθε χρόνο εντατικά από έμπειρους τεχνίτες.
Η ορθή πρακτική στο χειμερινό κλάδεμα σημαίνει:
✱ Κλάδεμα με στεγνό καιρό, καθώς υγρασίες και βροχές μπορεί να αυξήσουν τις προσβολές του δέντρου (μέσω των φρέσκων τομών) από μικροοργανισμούς.
✱ Καθαρά εργαλεία και απολύμανσή τους τακτικά, εφόσον στο δενδροκομείο υπάρχουν ασθένειες (μύκητες ξύλου, βακτήρια, ιωμένα δέντρα). Η απολύμανση μπορεί να γίνεται με οινόπνευμα, αραιωμένη χλωρίνη ή άλλα απολυμαντικά.
✱ Αφαίρεση των σπασμένων, υπεράριθμων και άρρωστων βλαστών, συνήθως από τη βάση τους και χωρίς να αφεθεί τακούνι, εκτός αν είναι επιθυμητή η μείωση της δύναμης κάποιου βλαστού, και ανανέωσή του σε εκείνο το σημείο, οπότε αφήνεται τακούνι με τον τελευταίο οφθαλμό να «βλέπει» προς τα κάτω.
✱ Τοποθέτηση των ανθοφόρων οφθαλμών στον χώρο με κατάλληλο αραίωμα των κλάδων, ώστε να μην απαιτείται πολύ αραίωμα καρπιδίων και οι καρποί να δύνανται να αναπτυχθούν σε επαρκές εμπορικό μέγεθος και ποιότητα (σε αυτό βοηθούν όλες οι καλλιεργητικές εργασίες όταν γίνονται σωστά και κυρίως το αραίωμα).
✱ Κάλυψη των μεγάλων πληγών την ίδια μέρα δημιουργίας τους είτε με πάστα βορδιγάλειου (5% διάλυμα βορδιγάλειου πολτού) είτε με διάφορα υλικά προστασίας των πληγών.
✱ Τεμαχισμός των κλαδευτικών εντός του οπωρώνα, εκτός από τα προσβεβλημένα κλαδιά, τα οποία πρέπει να κλαδεύονται χωριστά και να απομακρύνονται από τον οπωρώνα ή να καίγονται.
✱ Ψεκασμό σύντομα μετά το πέρας του κλαδέματος με χαλκούχο σκεύασμα, εφόσον ο καιρός είναι υγρός και υπάρχει κίνδυνος προσβολών του δέντρου (μέσω των τομών) από μικροοργανισμούς.
Τρόπος κλαδέματος
Το κλάδεμα γίνεται με αλυσοπρίονα για κοπές μεγάλων κλάδων ή ανανέωση αυτών ή του δέντρου και με λεπτομέρεια με κλαδευτικά ψαλίδια διάφορων σχημάτων, μεγεθών, αλλά σήμερα κυρίως με ηλεκτρικά αυτόνομα ψαλίδια και με ψαλίδια που λειτουργούν με πίεση αέρα. Σχεδόν πάντα είναι αναγκαία και βοηθητικά μέσα, όπως σκάλες, πλατφόρμες, κονταροψάλιδα και άλλα εξειδικευμένα εργαλεία.
Οι κοπές πρέπει να γίνονται «καθαρές» και σύρριζα στο παλιότερο ξύλο, όταν πρόκειται για απάλειψη (αφαίρεση ολόκληρου βλαστού ανεξαρτήτως ηλικίας). Εξαίρεση αποτελεί η κερασιά, όπου το κλάδεμα γίνεται αφήνοντας ένα «τακούνι» από τον βλαστό που απαλείφεται, για να μειωθεί ο κίνδυνος προσβολής του δέντρου από μικροοργανισμούς μέσω των τομών. Στην προκειμένη περίπτωση, αν το τακούνι αφεθεί σε ετήσιο βλαστό, αυτό έχει ανθοφόρους οφθαλμούς που δίνουν καλής ποιότητας καρπούς.
Θερινό κλάδεμα
Το κλασικό θερινό κλάδεμα πρέπει να γίνεται από τα τέλη Μαΐου με αφαίρεση των λαίμαργων μέσα στο δέντρο, ίσως και με μερική αφαίρεση των πολύ δυνατών κορυφαίων βλαστών. Στα γραμμικά γίνεται και μηχανικά σήμερα. Αυτό βοηθά στον καλύτερο φωτισμό των καρπών και των βλαστών, που από τον Ιούνιο θα διαμορφώσουν τους ανθοφόρους οφθαλμούς για την επόμενη άνοιξη.
Ακόμα, αυτό το θερινό κλάδεμα βοηθά στον καλύτερο αερισμό και φωτισμό όλης της κόμης, άρα και στη μείωση της ανάπτυξης ασθενειών και εχθρών και στην αποτελεσματικότερη κάλυψη της κόμης με τους ψεκασμούς. Το θερινό κλάδεμα μετά τα μέσα Ιουνίου έχει πολύ χαμηλότερη αποτελεσματικότητα στα ανωτέρω, αλλά δεν παύει να είναι χρήσιμο.
Το θερινό κλάδεμα έχει και ακόμη μία θετική παρενέργεια: Μειώνει την ένταση βλάστησης της επόμενης χρονιάς, πράγμα σχεδόν πάντα επιθυμητό στη δενδροκομία. Αυτό βέβαια γίνεται πολύτιμο ασφαλές εργαλείο, όταν η αζωτούχος λίπανση είναι περιορισμένη (ή το άζωτο εφαρμόζεται ορθά).
Πρόσφατα, το συνολικό κλάδεμα μερικών οπωροφόρων γίνεται μετασυλλεκτικά τους θερινούς μήνες για διάφορους λόγους (μείωση της βλαστικής ανάπτυξης την επόμενη άνοιξη, μείωση αναγκών του δέντρου σε νερό και φυτοπροστασία, καλύτερη ανάπτυξη των ανθοφόρων οφθαλμών για την επόμενη χρονιά).
Έτσι, μόνο εφόσον η αζωτούχος λίπανση είναι περιορισμένη, το ετήσιο κλάδεμα κερασιάς, βερικοκιάς, ακόμα και ροδακινιάς, μπορεί να γίνει μετασυλλεκτικά, από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Αν τα δέντρα έχουν περίσσια διαθέσιμου αζώτου το καλοκαίρι μετά από αυτό το θερινό κλάδεμα, κινδυνεύουν να ξεκινήσει νέα βλάστηση που είναι άχρηστη και ευαίσθητη στους χειμερινούς παγετούς.
Συμπερασματικά, όταν καλλιεργούμε οπωροφόρα, θέλουμε να πάρουμε αρκετούς εμπορικούς καρπούς και μια μέτρια βλάστηση και όχι πολλούς μεγάλους βλαστούς. Αυτό πετυχαίνουμε με τα κλαδέματα σε συνδυασμό με τις άλλες ορθές πρακτικές.
Εποχή εφαρμογής χειμερινού κλαδέματος
|
Το κλάδεμα των φυλλοβόλων δέντρων μπορεί να γίνει από νωρίς μετά τη φυλλόπτωση σε μέρη της χώρας που οι ανοιξιάτικοι παγετοί δεν είναι συχνοί και απαιτείται μια επιτάχυνση του «ξυπνήματος» του φυτού, πρώιμη άνθιση και, συχνά, πρώιμη ωρίμανση των καρπών. Όμως, σε περιοχές με χαμηλές χειμερινές θερμοκρασίες ή με συχνούς ανοιξιάτικους παγετούς, το άριστο είναι να καθυστερήσει το κλάδεμα έως αργά τον χειμώνα, πρακτική που θα καθυστερήσει την ανθοφορία ελάχιστες ημέρες, συχνά όμως αρκετές για να αποφευχθούν ζημιές από παγετό.
*Η Περσεφόνη Μαλέτσικα είναι επίκουρη καθηγήτρια Δενδροκομίας-Ελαιοκομίας και ο Γιώργος Νάνος είναι καθηγητής Δενδροκομίας στο Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
