Οι μελισσοκομικές κυψέλες «μαρτυρούν» παρουσία παράνομων φυτοφαρμάκων

Ποιος θα πίστευε ποτέ ότι μία μελισσοκομική κυψέλη μπορεί να «μαρτυρήσει» το είδος των φυτοφαρμάκων που έχουν χρησιμοποιηθεί σε μία περιοχή, ακόμα κι αν αυτά είναι παράνομα; Μέσω της καινοτομίας, Έλληνες και ξένοι επιστήμονες «διαβάζουν» τόσο τη μελισσοκομική κυψέλη όσο και τα προϊόντα της για να συλλέξουν δεδομένα σχετικά με τα φυτοφάρμακα, αλλά και τους περιβαλλοντικούς ρύπους, όπως τα βαρέα μέταλλα, που βρίσκονται στον αέρα ή τα έχει συλλέξει η μέλισσα από τις καλλιέργειες και τα μεταφέρει μέσα στην κυψέλη.

Ήδη, από το 2018, εννέα χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, συμμετείχαν στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα INSIGNIA, το οποίο είχε ως σκοπό να διερευνήσει και να εξετάσει τον καταλληλότερο και μη επεμβατικό τρόπο ελέγχου της έκθεσης των μελισσών στα φυτοφάρμακα.

Όπως αναφέρει στην «ΥΧ» η Δρ Φανή Χατζήνα, διευθύντρια του Ινστιτούτου Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, που συμμετείχε στο πρόγραμμα, «η έρευνα που πραγματοποιήσαμε τότε κατέγραψε ότι περίπου το 40% των φυτοφαρμάκων που ανιχνεύθηκαν μέσα στις κυψέλες σε καθεμία από τις εννέα χώρες, παρόλο που ήταν σε μικρές ποσότητες, αφορούσε παράνομα προϊόντα, με το μεγαλύτερο ποσοστό να προέρχεται από τη χρήση στη γεωργία, καθώς ελάχιστα από αυτά ήταν μελισσοκομικά φάρμακα. Επίσης, βρέθηκε και μία χημική ουσία, η οποία δεν ξέρουμε πώς μπορεί να έχει χρησιμοποιηθεί».

Και συνεχίζει: «Μέσω της έρευνας και της συνεργασίας, διαμορφώσαμε έναν οδηγό για το πώς μπορούμε να δουλέψουμε περαιτέρω και, αφού στάλθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μας ανέθεσαν να συνεχίσουμε την ίδια δουλειά, αλλά πιο εκτεταμένη, στο σύνολο των 27 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω του προγράμματος INSIGNIA EU».

Μια ταμπλέτα για τη μέτρηση των φυτοφαρμάκων

Μέσω, λοιπόν, του INSIGNIA EU, οι επιστήμονες συλλέγουν δεδομένα, τόσο για τα φυτοφάρμακα όσο και τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες και τα βαρέα μέταλλα. Εκτός από τα παραπάνω, στόχος του προγράμματος είναι να καταγράψει τα φυτά που επισκέπτονται οι μέλισσες. «Δημιουργήσαμε γεωγραφικά μοντέλα, έτσι ώστε να δούμε τόσο για τα φυτοφάρμακα όσο και τους υπόλοιπους περιβαλλοντικούς ρύπους σε ποιες περιοχές εμφανίζονται περισσότερο, όπως είναι οι αστικές, οι αγροτικές ή μη αστικές περιοχές, για να τις κατατάξουμε», περιγράφει η Δρ Χατζήνα. Και εξηγεί: «Προκειμένου να μπορέσουμε να συλλέξουμε τα δεδομένα για όλα τα παραπάνω, χρησιμοποιήσαμε μία καινοτόμο μέθοδο. Ένα εργαστήριο στην Αλμερία της Ισπανίας έφτιαξε μια μικρή ταμπλέτα, στο μέγεθος της παλάμης, η οποία τοποθετείται μέσα στην κυψέλη και απορροφά τις ουσίες που έχουν μεταφέρει οι μέλισσες από το περιβάλλον στην κυψέλη, μετρώντας με αυτόν τον τρόπο τα φυτοφάρμακα. Για τα βαρέα μέταλλα, ελέγξαμε την πρόπολη που παράγουν οι μέλισσες, ενώ για να συλλέξουμε δεδομένα για τους αρωματικούς υδρογονάνθρακες χρησιμοποιήσαμε δακτυλίους σιλικόνης που τοποθετούνται και αυτοί μέσα στην κυψέλη».

Αποτελέσματα

Τα αποτελέσματα από τις παραπάνω πρακτικές έχουν συλλεχθεί και έχουν σταλεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και, όπως εξηγεί η Δρ. Χατζήνα, σύμφωνα με αυτά έχει καταγραφεί ότι «όσον αφορά τη βιοποικιλότητα των φυτών στην περιοχή της Μεσογείου, οι μέλισσες συλλέγουν γύρη από περισσότερα είδη φυτών σε σχέση με άλλες περιοχές. Επίσης, η Βόρεια Ευρώπη, σε σχέση με τη Νότια, έχει μεγαλύτερα ποσοστά βαρέων μετάλλων, αν και αυτό, εκτός από τη βιομηχανία, που είναι πιο εκτεταμένη στη Βόρεια Ευρώπη, σχετίζεται και με το έδαφος, δηλαδή είναι μία φυσιολογική κατάσταση. Όσον αφορά τα φυτοφάρμακα, δεν εντοπίστηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών, ωστόσο καταγράφηκε ότι υπάρχουν αστικές περιοχές με αυξημένα ποσοστά φυτοφαρμάκων».

«Όσον αφορά τη βιοποικιλότητα των φυτών στην περιοχή της Μεσογείου, οι μέλισσες συλλέγουν γύρη από περισσότερα είδη φυτών σε σχέση με άλλες περιοχές», αναφέρει
η διευθύντρια του Ινστιτούτου Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ,
Δρ Φανή Χατζήνα

Με τη βοήθεια των μελισσοκόμων

Για την επίτευξη των προαναφερθέντων, συμμετείχαν συνολικά 320 μελισσοκομεία
σε όλη την Ευρώπη και 15 στην Ελλάδα και χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της Επιστήμης των Πολιτών. Όπως εξηγεί η Δρ Χατζήνα, «οι επικουρικοί συνεργάτες δεν είναι επιστήμονες, είναι πολίτες, παραγωγοί, οι οποίοι όμως ακολουθούν έναν πολύ συγκεκριμένο επιστημονικό τρόπο, άλλοτε συλλογής και άλλοτε παρακολούθησης και καταγραφής δεδομένων. Οι επικουρικοί συνεργάτες ακολουθούν πάντα ένα πολύ καλά διαρθρωμένο πρωτόκολλο εργασιών, το οποίο διασφαλίζει την ποιότητα των αποτελεσμάτων. Η επιστήμη των επικουρικών συνεργατών επιτρέπει τη συγκέντρωση πολύ μεγαλύτερου όγκου δεδομένων για κάθε ζήτημα που μας αφορά, τα οποία σε καμία άλλη περίπτωση δεν μπορούν να συλλεχθούν μόνο από επιστήμονες». Και καταλήγει: «Στη συγκεκριμένη περίπτωση, συμμετείχαν στο πρόγραμμα μελισσοκόμοι, οι οποίοι δέχτηκαν κάθε δύο εβδομάδες να συλλέγουν δείγματα από τα υλικά που είχαν τοποθετηθεί μέσα στις κυψέλες τους και να μας τα στέλνουν για τη συλλογή των δεδομένων».