Κρυμμένο πίσω από τις ασάφειες της κοινοτικής νομοθεσίας, το ελληνικό κράτος, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, με την ανεπάρκεια και την ευθυνοφοβία του, γιγαντώνει την πραγματική απειλή της οζώδους δερματίτιδας στα βοοειδή.
Η οζώδης δερματίτιδα, που μεταδόθηκε από την Αφρική στο Ισραήλ, τη Συρία, την Τουρκία, εμφανίστηκε στον Έβρο τα τέλη του 2015. Μέσα σε μερικούς μήνες, εμφανίστηκε στη Βουλγαρία και τη FYROM όπου επεκτάθηκε με ραγδαίους ρυθμούς. Τις τελευταίες εβδομάδες, εμφανίστηκε πλέον και στη Σερβία, την Αλβανία και το Μαυροβούνιο.
Το μέγεθος της απειλής, αλλά και η υποκρισία κάποιων διεθνών οργανισμών καταδεικνύονται από δύο γεγονότα. Ο Οργανισμός του ΟΗΕ, FAO, ανέλαβε την επείγουσα εκπαίδευση στελεχών 22 ευρωπαϊκών χωρών, η οποία μάλιστα θα διεξαχθεί στα εργαστήρια Ατομικής Ενέργειας του Οργανισμού που διαθέτουν τον αναγκαίο εξοπλισμό.
Παράλληλα, γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθεί μία ζώνη προστασίας (buffer), που θα κρατήσει τη νόσο στα Βαλκάνια και θα εμποδίσει την επέκτασή της, μέσω της Αυστρίας, στην Κεντρική Ευρώπη. Κατά τα άλλα, ο FAO, σε ερώτησή μας σχετικά με το πώς αξιολογεί το πρόβλημα, μας παρέπεμψε στα πρακτικά της τελευταίας συνάντησης του Οργανισμού στα Βαλκάνια, αλλά και στην ελληνική παρουσίαση.
Μάλιστα, ο επικεφαλής του Οργανισμού, κ. Rozstalnyy, δήλωσε στην «ΥΧ» ότι «η Ελλάδα εφαρμόζει τα μέτρα ελέγχου που απορρέουν από τις Κοινοτικές Οδηγίες, συμπεριλαμβανομένων των εμβολιασμών και των τροποποιημένων μέτρων εκρίζωσης στις ζώνες προστασίας».
Είναι γεγονός ότι ασθένειες που μεταδίδονται κυρίως μέσω του τσιμπήματος εντόμων αντιμετωπίζονται δύσκολα. Ωστόσο, η ΕΕ δεν έδειξε αντίστοιχη ευαισθησία για τον περιορισμό της νόσου εκτός της Ελλάδας. Εμμένοντας στην Οδηγία 92/119, θεωρεί ότι οι προληπτικοί εμβολιασμοί γίνονται μόνο συμπληρωματικά και στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου αντιμετώπισης της νόσου.
Όμως, το γεγονός που εκθέτει ανεπανόρθωτα τόσο την ΕΕ όσο και τις ελληνικές αρχές είναι το εξής: Πώς γίνεται η Βουλγαρία, κατά δήλωσή της, να έχει εμβολιάσει πλέον το σύνολο του ζωικού της κεφαλαίου; Ακόμα χειρότερα, πώς γίνεται και η Κοινοτική Κροατία, που δεν έχει κρούσμα οζώδους, να έχει εμβολιάσει κατά δήλωσή της προληπτικά το σύνολο των κοπαδιών; Μία πιθανή απάντηση θα ήταν ότι συνορεύει με την Αυστρία. Όμως, μία άλλη απάντηση βέβαια είναι ότι η Ελλάδα, για δεκαετίες τώρα, δεν έχει πείσει την Ευρώπη για τη θέσπιση ενός πραγματικού Κοινοτικού Σχεδίου αντιμετώπισης των πολλών ζωονόσων, που αποδεδειγμένα προέρχονται από την Τουρκία.
Τον περασμένο Δεκέμβριο, για παράδειγμα, ο αναπληρωτής υπουργός ΥΠΑΑΤ, Μ. Μπόλαρης, απέστειλε στους αρμόδιους κοινοτικούς επιτρόπους επιστολή με την οποία έκανε λόγο για τους κινδύνους που εγκυμονούν οι ανεπαρκείς εμβολιασμοί, τις περιορισμένες αποζημιώσεις των πληγέντων, την ανάγκη χρηματοδοτικής συνδρομής της ΕΕ στην Ελλάδα και τον σχεδιασμό ενός προγράμματος από την Ευρώπη. Δυστυχώς, οι Ευρωπαίοι μανδαρίνοι δεν έκαναν τίποτα… Οι φωνές απόγνωσης των παραγωγών και οι δραματικές επιστολές Μπόλαρη δεν άγγιξαν τους, κατά τα άλλα, «εταίρους» μας. Ως αποτέλεσμα, οι παραγωγοί βρίσκονται στο έλεος της νόσου και της απάθειας της Κομισιόν.
Πίσω από αυτή την επιστολή, στοιχήθηκε και η περιφερειακή αυτοδιοίκηση, που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πότε κάνοντας κριτική στο υπουργείο, πότε στην ευρωπαϊκή νομοθεσία, συχνά προσπαθεί να καλύψει την ανεπάρκειά της. Όπως προκύπτει και από το ρεπορτάζ της “ΥΧ” σε επτά παραγωγικές περιφέρειες, άλλοι υπεύθυνοι περιφερειών κρίνουν την εξέλιξη ικανοποιητική, όταν μόλις το 15% των κοπαδιών επικίνδυνων περιοχών έχει εμβολιαστεί. Άλλοι ότι η υλοποίηση των δράσεων θα ενταθεί μετά τη θερινή περίοδο. Άλλοι φαίνεται να ακολουθούν εξαιρετικά επικίνδυνες πρακτικές στη θανάτωση, καταστροφή, υγειονομική ταφή ή αποτέφρωση.
Το χειρότερο βέβαια που μπορεί να προκύψει στον κτηνοτρόφο είναι να προσβληθεί το κοπάδι του και να ακολουθήσει τη διαδικασία που προβλέπεται. Όχι μόνο θα λάβει μόλις ένα μέρος του πραγματικού κόστους αποζημίωσης και αναπλήρωσης, αλλά κινδυνεύει να καταστραφεί ολοσχερώς. Ίσως οι πληροφορίες που διαθέτει η «ΥΧ» για αυξήσεις στα ποσά αποζημίωσης διευκολύνουν κάπως την αντιμετώπιση του προβλήματος. Ωστόσο, όλα αυτά είναι ακόμη πληροφορίες.
Εάν οι εμβολιασμοί γίνουν μετά την εμφάνιση κρουσμάτων, δεν μπορεί να υπάρξει συνολική αντιμετώπιση της νόσου. Οι υπουργοί Γεωργίας θα συναντηθούν για τον λόγο αυτόν στη Σόφια, στις 8 και 9 Σεπτεμβρίου, να εξετάσουν συνολικά το θέμα. Εάν αναλογιστούμε ότι το Ισραήλ χρειάστηκε έξι έτη για να εκριζώσει και να ελέγξει την οζώδη δερματίτιδα, η απειλή και το έργο που πρέπει να συντελεστεί στην Ελλάδα είναι τιτάνιο.
Ήταν το ευτελές δίευρο η αιτία του κακού;
Μία δόση εμβολίου κοστίζει έως δύο ευρώ. Γιατί, άραγε, οι κτηνοτρόφοι δεν πίεσαν, ακόμη και με δική τους επιβάρυνση, να εμβολιαστούν τα ζώα τους; Η απάντηση είναι ότι, ακόμη και αν προμηθεύονταν τα εμβόλια από τις δύο νοτιοαφρικανικές εταιρείες που τα παράγουν, έπρεπε να ενταχθούν σε ένα πρόγραμμα εμβολιασμών που συντάσσεται και εφαρμόζεται από την περιφέρεια και το ΥΠΑΑΤ.
Η ανεπάρκεια των δομών αυτών, η έλλειψη πόρων, η παράλληλη αγορά εμβολίων από το Δημόσιο με τις διαδικασίες του διαγωνισμού και ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόστηκε η κοινοτική νομοθεσία στην Ελλάδα διόγκωσαν το πρόβλημα. Υπάρχει όμως και κάποιος άλλος λόγος. Μέχρι να χαρακτηριστούν όλες σχεδόν οι περιφέρειες ως επικίνδυνες, τα ζώα των εμβολιασμένων περιοχών των ζωνών προστασίας αντιμετώπιζαν περιορισμούς μετακίνησης για διάστημα 28 ημερών. Επιπλέον, υπήρξαν και πιέσεις εμπόρων για μείωση τιμών. Τέτοια φαινόμενα οδήγησαν κάποιους κτηνοτρόφους ακόμη και στην υπεκφυγή του εμβολιασμού.
EFSA
Οι προτεραιότητες της ευρωπαϊκής πολιτικής πρέπει να αλλάξουν
Τη γενίκευση των προληπτικών εμβολιασμών προκρίνει πλέον η EFSA ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης της οζώδους δερματίτιδας. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την ασφάλεια των τροφίμων, με επείγουσες διαδικασίες, ουσιαστικά προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αλλάξει τις προτεραιότητες που ακολουθεί έως τώρα.
Στην Έκθεσή της, που δημοσιεύτηκε στις 14 Αυγούστου, κλήθηκε να εξετάσει εάν η συνολική θανάτωση ενός κοπαδιού στο οποίο έχει βρεθεί κρούσμα, δηλαδή η πολιτική που ακολουθείται σήμερα, είναι πιο αποτελεσματική από τη θανάτωση μόνο των ζώων που έχουν προσβληθεί.
Τα ευρήματα, ωστόσο, ήταν μάλλον απρόσμενα, καθώς ως πιο αποτελεσματικό μέσο αντιμετώπισης της νόσου βρέθηκε ο εκτεταμένος εμβολιασμός. Πιο συγκεκριμένα, εάν εμβολιαστεί το 95% των κτηνοτροφικών μονάδων και προστατευτεί αποτελεσματικά το 75% των ζώων, η εκρίζωση της νόσου γίνεται ιδιαίτερα αποτελεσματικά, ανεξάρτητα από τον βαθμό θανάτωσης των ζώων.
Για τους λόγους αυτούς, η EFSA προτείνει δύο άμεσες προτεραιότητες. Κατ’ αρχάς, τον άμεσο γενικευμένο εμβολιασμό των επικίνδυνων περιοχών και κοπαδιών. Κατά δεύτερον, την ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των κτηνοτρόφων και κτηνιάτρων, ώστε να εντοπίζουν έγκαιρα τα συμπτώματα.
Υπάρχει όμως μία κρίσιμη προϋπόθεση. Οι εμβολιασμοί θα οδηγήσουν στην εκρίζωση της νόσου, μόνο εάν γίνουν πριν από την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος σε μία περιοχή, ή εάν γίνουν σε ποσοστό 95% μεταξύ 15 έως 65 ημερών από την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος.
Δυστυχώς, στις περισσότερες των περιπτώσεων αυτό δεν έχει συμβεί στην Ελλάδα, γεγονός που σημαίνει ότι η επεξεργασία ενός συνεκτικού εθνικού προγράμματος είναι επιβεβλημένη. Εξάλλου, όπως προκύπτει και από το σχετικό γράφημα που δημοσιεύει η EFSA, ο αριθμός κρουσμάτων θα είναι σημαντικός, όταν οι εμβολιασμοί γίνουν με καθυστέρηση.
«Η προσβολή του κοπαδιού σημαίνει τον βέβαιο θάνατο του κτηνοτρόφου»
Η έξαρση της οζώδους δερματίτιδας έχει προκαλέσει οικονομικές καταστροφές σε πολλές κτηνοτροφικές μονάδες και έχει οδηγήσει πολλούς κτηνοτρόφους σε απόγνωση. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Βασίλη Καταφυγιώτη, που βλέπει τη μονάδα του να κατακερματίζεται εξαιτίας της προσβολής των ζώων του από την ασθένεια. Η μονάδα γαλακτοπαραγωγής διαθέτει 125 ζώα και βρίσκεται στο Κλειδί Ημαθίας.
Η συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί φυσικό σύνορο ανάμεσα σε Ημαθία και Θεσσαλονίκη. Παρά το γεγονός ότι τα κρούσματα εκεί είναι αυξημένα εξαιτίας της καλλιέργειας του ρυζιού, που αποτελεί εστία κουνουπιών, η εκμετάλλευση καθυστέρησε να ενταχθεί στο πρόγραμμα εμβολιασμών. «Ενώ είχαμε τα κρούσματα στη Χαλκιδική και τη Θεσσαλονίκη, λέγαμε να έρθουν να εμβολιάσουν. Αυτοί ισχυρίζονταν ότι το εμβόλιο απαγορεύεται να γίνει προληπτικά. Σε μια νύχτα αυτό τροποποιήθηκε και ξαφνικά προχωρούσαν σε εμβολιασμούς».
Και συνέχισε: «Κατά τη διάρκεια του εμβολιασμού, ο γιατρός εντόπισε ένα ζώο το οποίο ήταν ύποπτο και αυτομάτως σταμάτησε τον εμβολιασμό στα υπόλοιπα ζώα. Μετά από λίγες ημέρες το δείγμα βγήκε θετικό και δόθηκε εντολή στην εταιρεία να σταματήσει την παραλαβή γάλακτος. Την Παρασκευή θα παραλάβουν τα πρώτα ζώα, θα τα θανατώσουν και θα τα μεταφέρουν σε κλίβανο να καούν. Η διαδικασία αυτή θα διαρκέσει κάποιες ημέρες».
Ωστόσο, τα έξοδα της μονάδας τρέχουν: «Έχουμε φορτωθεί με πάρα πολλά έξοδα, με μηδενικά έσοδα. Την επόμενη εβδομάδα κλείνουμε δύο μήνες, χωρίς να παραδίδουμε γάλα, αφού αναγκαζόμαστε να το πετάμε. Παράλληλα, τα ζώα πρέπει να ταΐζονται».
Τα προβλήματα, όμως, δεν σταματούν εδώ: «Πήγα στην εφορία, πήγα στον ΟΓΑ με την απόφαση της επιβολής καταστροφής της μονάδας στο χέρι, αλλά δεν αναγνωρίζεται τίποτα. Θα πληρώσουμε κανονικά τις δόσεις στην εφορία, χωρίς να έχουμε καμία, έστω προσωρινή, αναστολή των υποχρεώσεών μας». Οι αποζημιώσεις που θα πάρουν οι κτηνοτρόφοι δεν αντιστοιχούν στις απώλειες που είχαν. «Επειδή τα ζώα μου είναι όλα εισαγωγής, έχουν κοστίσει κατά μέσο όρο 2.250 ευρώ το ένα. Η ανώτερη κλίμακα που μπορούμε εμείς να μπούμε είναι τα 1.300 ευρώ, αλλά ποτέ δεν τη δίνουν».
Ακόμη μία σημαντική παράμετρος του προβλήματος είναι η αδιαφορία του κράτους να ενημερώσει τους κτηνοτρόφους για την ημερομηνία καταβολής του ποσού που τους αναλογεί. Όπως μας είπε, «δεν υπάρχει καμία επίσημη ανακοίνωση από το κράτος για το πότε θα εισπράξουμε τα χρήματα» και συνέχισε, λέγοντας ότι «ο αριθμός των κτηνοτρόφων που έχει πληγεί είναι μεγάλος και για αυτό θα θέλαμε να μάθουμε το ακριβές ποσό και την ημερομηνία».
- Ν. Λάππας, Β. Αποστολοπούλου, Χρ. Καραβοκύρη
