Μια πλούσια, εμπεριστατωμένη και συγκεντρωτική παρουσίαση των οικονομικών στοιχείων της ελληνικής αγροτικής οικονομίας είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν όσοι παρευρέθηκαν στην παρουσίαση του βιβλίου «Η ελληνική γεωργία στο εγχώριο, ευρωπαϊκό & διεθνές περιβάλλον» του Γιάννη Τσιφόρου, επιστημονικού συνεργάτη της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ, την Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου στην Αίγλη Ζαππείου.
Κύριο θέμα του βιβλίου είναι η καταγραφή των σημαντικότερων εξελίξεων στο παραγωγικό δυναμικό της ελληνικής γεωργίας και στα οικονομικά της μεγέθη στη διάρκεια των τελευταίων ετών, παρουσιάζοντας τις μεταβολές στην παραγωγή και την αγορά 65 προϊόντων φυτικής και ζωικής παραγωγής µε συγκρίσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης στο παρελθόν και πρόσφατα. Το πάνελ των ομιλητών αποτελείτο από γνώστες αυτών των θεμάτων. Πιο συγκεκριμένα, στην παρουσίαση του βιβλίου συμμετείχαν ως ομιλητές ο Τάσσος Χανιώτης, διευθυντής Οικονομικής Ανάλυσης ΓΔ Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Δημήτρης Ψαλτόπουλος, καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πατρών, ο Κυριάκος Πιερρακάκης, διευθυντής Ερευνών Dianeosis και ο Μίλτος Κύρκος, ευρωβουλευτής.
Ανταγωνιστικότητα της ελληνικής γεωργίας
Ο Γ. Τσιφόρος, αφού απηύθυνε τον χαιρετισμό του στο κοινό, εστίασε σε σημαντικά ζητήματα, όπως η μείωση του όγκου και της αξίας της αγροτικής παραγωγής με την παράλληλη αύξηση του κόστους. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι «η ελληνική γεωργία συνεχίζει να αποτελεί τομέα με ιδιαίτερη βαρύτητα και σημασία για την οικονομία της χώρας, κρινόμενη από τη σημαντική έκταση που καταλαμβάνει, από τη συνεισφορά της στην απασχόληση και τη συμβολή της στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία και τις εξαγωγές. Στο διάστημα, ωστόσο, της τελευταίας δεκαετίας καταγράφεται πτώση στον όγκο και στην αξία της παραγωγής, συνοδευόμενη από άνοδο του κόστους παραγωγής, κάμψη της προστιθέμενης αξίας και μείωση του γεωργικού εισοδήματος. Οι εξελίξεις αυτές έχουν θέσει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής γεωργίας σε τροχιά απόκλισης από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά και από χώρες με ανταγωνιστικά προς τη χώρα μας προϊόντα, όπως η Ισπανία, η Ιταλία, αλλά και η γειτονική Βουλγαρία».
Επίσης, αναφέρθηκε στις οργανώσεις παραγωγών και στον κύκλο εργασιών τους, στην εξέλιξη της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας της γεωργικής παραγωγής, αλλά και στο γεωργικό εισόδημα. Όπως ο ίδιος τόνισε, «στην οργάνωση της γεωργικής παραγωγής, η εμπορεύσιμη αξία των οργανώσεων των παραγωγών της χώρας έχει συρρικνωθεί και βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τους αναπτυγμένους ευρωπαϊκούς συνεταιρισμούς. Να σημειωθεί ότι ο κύκλος εργασιών των 100 ισχυρότερων συνεταιρισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιπροσωπεύει αξία της τάξεως των 225 δισ. ευρώ, όταν στην Ελλάδα ο κύκλος εργασιών των 150 μεγαλύτερων συνεταιρισμών καλύπτει αξία που ανέρχεται μόλις σε 1 δισ. ευρώ. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εξέλιξη της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας της γεωργικής παραγωγής, ο μέσος όρος της οποίας στο διάστημα της πενταετίας 2013-2017 παρουσίασε οριακή μεταβολή στην Ελλάδα (0,6%), έναντι αισθητής ανόδου στην ΕΕ-28 (11,5%), που ήταν σημαντικά μεγαλύτερη στην Ισπανία (16%), στην Ιταλία (13,2%) και στη Βουλγαρία (12%). Μια τρίτη και περισσότερο επώδυνη απόκλιση αφορά τον μέσο όρο του γεωργικού εισοδήματος, που στο διάστημα της τελευταίας πενταετίας περιορίστηκε στην Ελλάδα, παρουσιάζοντας, σε σύγκριση με την προηγούμενη πενταετία, πτώση της τάξεως του 6,3%, έναντι της σημαντικής ανόδου στην ΕΕ-28 (10,6%) και της πολύ μεγαλύτερης αύξησης στην Ιταλία (23%), την Ισπανία (14%) και τη Βουλγαρία. Το γεγονός της μείωσης της πλήρους απασχόλησης στην ελληνική γεωργία, με μέσο ετήσιο ρυθμό σχεδόν ανάλογο της μείωσης του εισοδήματος, δεν αποτελεί σύμπτωση.
Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό φυσικά και με άλλες αιτίες, όπως η σημαντική μείωση των επενδύσεων και ο περιορισμός της ρευστότητας, συνέβαλαν στη συρρίκνωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Το 2017, η αξία των επενδύσεων στην ελληνική γεωργία μειώθηκε κατά 47% σε σχέση με το 2008, με συνέπεια την πτώση της ανταγωνιστικότητας, που εκφράζεται από την αναλογία των επενδύσεων ως προς την προστιθέμενη αξία. Η αναλογία αυτή (21% το 2017) βρισκόταν το 2008 στο επίπεδο του 40% και σήμερα υπολείπεται του ευρωπαϊκού μέσου όρου κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες».
Διαρθρωτικές αδυναμίες
Τα στοιχεία για τη θέση της Ελλάδας σε σχέση με τις άμεσες ενισχύσεις, το πλήθος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και την ανανέωση των γενεών που φαίνεται να είναι ακόμα και σήμερα διαρθρωτικές αδυναμίες, ήταν κεντρικής σημασίας κατά την ομιλία του κ. Τσιφόρου. Αναλυτικά, ανέφερε ότι «το 2017 η γεωργική δραστηριότητα στην Ελλάδα αναφέρεται σε 632.000 παραγωγούς δικαιούχους άμεσων ενισχύσεων, που αποτελούν το πέμπτο μεγαλύτερο μέγεθος στην ΕΕ-28, μετά την Πολωνία, τη Ρουμανία, την Ιταλία και την Ισπανία.
Στην ίδια θέση, εξάλλου, βρίσκεται η χώρα σε σχέση με το πλήθος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, των οποίων η μέση έκταση (68 στρέμματα ανά εκμετάλλευση) υπολείπεται σημαντικά της αντίστοιχης στην ΕΕ-28 (161 στρ.), αλλά και εκείνης άλλων χωρών με παρεμφερή παραγωγικό προσανατολισμό. Παράλληλα, μεγεθύνεται ο πολυτεμαχισμός των εκμεταλλεύσεων (κατά μέσο όρο εννέα αγροτεμάχια ανά εκμετάλλευση το 2017), με αποτέλεσμα να δημιουργούνται αυξημένες απαιτήσεις διαχείρισης για τη συγκέντρωση της παραγωγής από ένα τεράστιο μέγεθος 6 εκατ. αγροτεμαχίων, διάσπαρτων σε χρησιμοποιούμενη γεωργική γη, έκτασης 48 εκατ. στρεμμάτων.
Κρίσιμη εξάλλου θεωρείται η διαρθρωτική αδυναμία που συνδέεται με την ανανέωση των γενεών. Στην Ελλάδα, σε κάθε επτά γεωργούς ηλικίας μεγαλύτερης των 65 ετών αντιστοιχεί μόλις ένας γεωργός ηλικίας μικρότερης των 35 ετών. Η χαμηλή αυτή αναλογία θέτει τη χώρα μας στη 17η θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ και επιβάλλει την υιοθέτηση μέτρων και πολιτικών που ευνοούν την πρόσβαση των νέων γεωργών σε γεωργική γη και σε χρηματοδότηση».
Επιχειρηματική ανάπτυξη
Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου, πρέπει να βασιστεί στην επιχειρηματική ανάπτυξη του τομέα. «Στη συγκέντρωση της προσφοράς ποιοτικών, τυποποιημένων και πιστοποιημένων γεωργικών προϊόντων, που βρίσκουν διέξοδο στην εγχώρια, την ευρωπαϊκή και τη διεθνή αγορά, με όρους και προϋποθέσεις που ενισχύουν το γεωργικό εισόδημα. Η θέση αυτή αποτελεί πολιτική επιλογή κορυφαίας σημασίας και, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, συνδέεται στενά με τρεις κρίσιμες προτεραιότητες. Τη βελτίωση της οργάνωσης της παραγωγής, την ενίσχυση των παραγωγικών επενδύσεων και τη στήριξη της εξωστρέφειας των γεωργικών προϊόντων. Οι προτεραιότητες αυτές είναι αλληλένδετες και θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα ενιαίο πλαίσιο στρατηγικής, με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας».
Ένα βιβλίο για τους παραγωγούς
Για ένα βιβλίο πλήρες, τόσο για τα στοιχεία της ελληνικής παραγωγής όσο και για τις προτάσεις της ΚΑΠ, μίλησε στην «ΥΧ» ο Τάσσος Χανιώτης, διευθυντής Οικονομικής Ανάλυσης, ΓΔ Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο ίδιος επεσήμανε ότι «το συγκεκριμένο βιβλίο έχει την προσέγγιση των παραγωγών και δίνει τη δυνατότητα ενός πολύ γόνιμου διαλόγου γύρω από τα θέματα της ελληνικής γεωργίας».
Η Ελλάδα καθυστερεί να αναγνωρίσει τις προκλήσεις
Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου και τις προτάσεις που παρουσιάζει για την ΚΑΠ, ο κ. Χανιώτης αναφέρθηκε και στην πορεία της ΚΑΠ στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι «η δική μου εμπειρία είναι ότι στην Ελλάδα καθυστερούμε να αναγνωρίσουμε τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η ΚΑΠ στο μέλλον και κυρίως ασχολούμαστε με το τι δεν δούλεψε στην προηγούμενη». Μίλησε, επίσης, για τις ιδιομορφίες της ελληνικής γεωργίας, καθώς διαπίστωσε ότι τα τελευταία χρόνια οι μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ έχουν ως αποτέλεσμα μια πολύ σημαντική ενίσχυση του γεωργικού εισοδήματος των περισσότερων κρατών-μελών, η Ελλάδα, όμως, αποτελεί εξαίρεση. «Αυτό δείχνει ότι κάποια από τα προβλήματα είναι κυρίως προβλήματα της χώρας και όχι της ΚΑΠ».
Εργαλείο διαμόρφωσης πολιτικής
Τη διαπίστωση ότι είναι ένα πολύτιμο βιβλίο εξέφρασε στην «ΥΧ» ο ευρωβουλευτής Μίλτος Κύρκος, ο οποίος τόνισε ότι «δεν είναι πολύτιμο μόνο για τα στοιχεία που έχει, αλλά κυρίως γιατί είναι γραμμένο σε μία γλώσσα την οποία και μη ειδικοί στον χώρο της γεωργίας μπορούν να καταλάβουν και να το χρησιμοποιήσουν ως εργαλείο για τη διαμόρφωση πολιτικής. Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι ότι μπόρεσα να αντλήσω πολύ χρήσιμα συμπεράσματα. Για αυτό είμαστε ευγνώμονες στον κύριο Τσιφόρο για την πολύ σημαντική δουλειά και την προσφορά του».
Καινοτόμες εξελίξεις
Ο κ. Χανιώτης δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί στις καινοτόμες εξελίξεις που συμβαίνουν στην Ελλάδα. «Το τελευταίο διάστημα βλέπουμε πολύ έντονα κάποιες καινοτόμες εξελίξεις στον τομέα της ελληνικής γεωργίας, κάποιες πρωτοβουλίες που αναδεικνύουν τα μεγάλα περιθώρια βελτίωσης που έχει η ελληνική γεωργία και κυρίως μια μεγάλη αντίφαση, η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι μία από τις πρώτες χώρες, όσον αφορά την απορρόφηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων στον τομέα της έρευνας. Η Ελλάδα είναι, επίσης, μια χώρα αρκετά προχωρημένη σε θέματα καινοτομίας. Εκεί, όμως, που ασθενεί είναι η μεταφορά αυτών των γνώσεων στους παραγωγούς».
Ο κ. Χανιώτης ευελπιστεί πως το κενό αυτό θα καλυφθεί με το σύστημα παροχής συμβουλών. Ο ίδιος τόνισε ότι «το σύστημα παροχής συμβουλών δεν θα πρέπει να έχει μονοπώλια κανενός είδους, αλλά θα πρέπει να είναι ένα ανοιχτό σύστημα, το οποίο θα πιστοποιεί όσους παρέχουν συμβουλές και το οποίο θα δίνει τη δυνατότητα στους παραγωγούς οι ίδιοι να αποφασίσουν ποια εμπειρία είναι κατάλληλη για αυτούς. Εκείνο που βλέπουμε, πάντως, είναι ότι ο καλύτερος τρόπος να καταλάβει ένας παραγωγός τι πρέπει να κάνει είναι να το δει να εφαρμόζεται στην πράξη από τον γείτονά του και γι’ αυτό πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο τρόπος μετάδοσης των γνώσεων».
