γράφει ο Φάνης Γέμτος
Έφτασε, λοιπόν, η ώρα να εφαρμόσουμε την επιφανειακή αζωτούχο λίπανση στα σιτάρια. Σε γενικές γραμμές, οι αγρότες μας λιπαίνουν σύμφωνα με την εμπειρία και τα παραδοσιακά πρότυπα.
Γύρω στα μέσα Φεβρουαρίου, εφαρμόζουν είτε όλη την ποσότητα σε μία δόση, είτε την πρώτη δόση και γύρω στα μέσα Μαρτίου τη δεύτερη, όσοι –πολύ σωστά– εφαρμόζουν δύο δόσεις. Αυτός είναι ένας γενικός κανόνας, που τον εφαρμόζουμε παραδοσιακά.
Η φετινή χρονιά, μέχρι σήμερα, δείχνει ευνοϊκή για την ανάπτυξη των σιτηρών. Έχουμε υψηλές θερμοκρασίες και κάποιες βροχές, αρκετές ώστε να καλύψουν τις ανάγκες για την ώρα. Οι φυτείες έχουν διαφορετική ανάπτυξη, ανάλογα με τον χρόνο σποράς. Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς θα πρέπει να εφαρμόσουν οι παραγωγοί την αζωτούχο λίπανση στις διαφορετικές φυτείες τους.
Η διαχείριση του σίτου (αλλά και άλλων καλλιεργειών) σχετίζεται με το στάδιο ανάπτυξης των φυτών. Η αναγνώριση των σταδίων ανάπτυξης βοηθά τους παραγωγούς στη λήψη σωστών αποφάσεων που θα οδηγήσουν σε υψηλή, καλής ποιότητας παραγωγή. Σε αυτό μάς βοηθά η γνώση των φαινολογικών σταδίων ανάπτυξης της καλλιέργειας.
Φαινολογικά στάδια
Στο σχετικό διάγραμμα αποτυπώνονται τα φαινολογικά στάδια ανάπτυξης του σκληρού σίτου, δηλαδή τα στάδια ανάπτυξής του κατά την κλίμακα Feekes, που είναι έντεκα στο σύνολο. Ας δούμε ποια είναι αυτά στον σκληρό σίτο και πώς μπορούν να μας βοηθήσουν στη διαχείριση της καλλιέργειας. Το στάδιο 1 είναι το φύτρωμα. Το φυτό έχει έναν βλαστό με έναν αριθμό φύλλων.
Τα στάδια από 2 έως 5 είναι το αδέλφωμα (φωτογραφία 1). Στο 2 αρχίζει το αδέλφωμα, στο 3 τα αδέλφια διαμορφώνονται, στο 4 αρχίζει η έκπτυξη των στελεχών των αδελφιών, στο 5 τα αδέλφια αρχίζουν να αναπτύσσονται. Το στάδιο αυτό αρχίζει για τη Θεσσαλία τον Ιανουάριο και τελειώνει τον Φεβρουάριο.
Προς τα μέσα Φεβρουαρίου, η ημέρα μεγαλώνει και οι θερμοκρασίες αρχίζουν να ανεβαίνουν. Το φυτό αρχίζει να αναπτύσσεται έντονα. Την περίοδο αυτή χρειάζεται άζωτο για να καλύψει τις ανάγκες της έντονης ανάπτυξης, για αυτό πρέπει να εφαρμόσουμε γύρω στα μέσα Φεβρουαρίου (κάπου στο στάδιο 3 έως 4) αζωτούχο λίπανση. Θέλουμε λίπασμα που θα αποδοθεί σταδιακά στα φυτά και θα καλύψει τις ανάγκες της ανάπτυξης των στελεχών ή του καλαμώματος. Για αυτό και σε αυτήν τη φάση πρέπει να εφαρμόσουμε το άζωτο σε αμμωνιακή μορφή (θειική αμμωνία, ασβεστούχος νιτρική αμμωνία) ή ουρία, που θέλουν χρόνο για να μετατραπούν σε νιτρικά που προσλαμβάνουν ευκολότερα τα φυτά μας. Στόχος είναι να επαρκέσει το λίπασμα για περίπου έναν μήνα στα στάδια ανάπτυξης των φυτών μέχρι την εμφάνιση του φύλλου-σημαία και του ξεσταχυάσματος. Επομένως, η πρώτη δόση επιφανειακής λίπανσης πρέπει να εφαρμοστεί όταν τα φυτά είναι ανάμεσα στα στάδια 3 και 4.
Το στάδιο 6 είναι τότε που εμφανίζεται στη βάση του βλαστού ο πρώτος κόμβος. Στο 7 φαίνεται και ο δεύτερος κόμβος. Ο πρώτος κόμβος είναι 3-8 εκ. πάνω από το έδαφος και ο δεύτερος 10-15 εκ. Στο στάδιο 8, το φύλλο-σημαία αρχίζει να φαίνεται, ακόμα, όμως, τυλιγμένο, χωρίς να έχει εκπτυχθεί πλήρως. Στο 9, το φύλλο-σημαία έχει εκπτυχθεί και φαίνεται το γλωσσίδιο στη βάση του.
Το 10 είναι το στάδιο ανάπτυξης του στάχεως. Το φύλλο-σημαία είναι ένα κρίσιμο στοιχείο για την παραγωγή του χωραφιού. Εκτιμάται ότι προσφέρει το 75% της φυλλικής επιφάνειας που θα τροφοδοτήσει το γέμισμα του στάχεως και του σπόρου. Αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει να το κρατήσουμε υγιές. Εάν υπάρχει κίνδυνος ασθενειών ή άλλων προσβολών, πρέπει να ψεκάσουμε.
Για τις μέσες συνθήκες της Θεσσαλίας, τα στάδια 8 και 9 λαμβάνουν χώρα στα τέλη Μαρτίου και στις αρχές Απριλίου. Στο στάδιο 10 αρχίζει το φούσκωμα (γκάστρωμα) και η έκπτυξη του στάχεως. Ακολουθεί η γονιμοποίηση στο 10.5 και το γέμισμα του σπόρου, με το στάδιο 11 να είναι η ωρίμανση.
Στο σχετικό διάγραμμα βλέπουμε την κόκκινη γραμμή, η οποία δίνει την απορρόφηση αζώτου από τα φυτά και ουσιαστικά τις ανάγκες του. Στα στάδια 1, 2 και 3 έχουμε πολύ μικρή απορρόφηση αζώτου. Στα στάδια 3-4 αρχίζει η μεγάλη ανάπτυξη των φυτών και η μεγάλη ζήτηση αζώτου. Εδώ πρέπει να προσθέσουμε την κύρια ποσότητα αζώτου που θα καλύψει τις ανάγκες μέχρι τα μέσα με τέλη Μαρτίου (στάδιο 9). Προφανώς, το άζωτο που εφαρμόσαμε στα μέσα Φεβρουαρίου δεν επαρκεί μέχρι το τέλος της ανάπτυξης των φυτών. Για αυτό, μια δεύτερη δόση αζωτούχου λίπανσης στα μέσα Μαρτίου (στάδια 6-7), κυρίως με νιτρική μορφή αζώτου, βοηθά την παραγωγή.
Ειδικότερα για το σκληρό σιτάρι έχουμε μια δεύτερη ανάγκη. Οι πρωτεΐνες του σπόρου δημιουργούνται από άζωτο που απορροφά το φυτό από το έδαφος στις αρχές Απριλίου όταν αρχίζει να γεμίζει. Επομένως, η δεύτερη εφαρμογή λιπάσματος τον Μάρτιο συμβάλλει στην παραγωγή υψηλής ποιότητας σκληρού σίτου, με πρωτεΐνες πάνω από 13,5%. Ακριβώς αυτό, δηλαδή, που επιδιώκει η βιομηχανία ζυμαρικών της χώρας.
Η εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων πρέπει να ακολουθήσει τον κανόνα των «4Σ» («4Rs» στα Αγγλικά), δηλαδή να εφαρμοστούν ο Σ-ωστός τύπος λιπάσματος, στη Σ-ωστή θέση, στη Σ-ωστή δόση, στον Σ-ωστό χρόνο. Για τις ελληνικές συνθήκες θα πρόσθετα άλλα δύο «Σ»: Τον Σ-ωστό λιπασματοδιανομέα, Σ-ωστά συντηρημένο και ρυθμισμένο.
Λιπάσματα αργής χρήσης (αμμωνιακά, ουρία) έχουμε στα στάδια 3-4 και νιτρικά στα στάδια 8-9. Τα φαινολογικά στάδια μάς βοηθούν να επιλέξουμε τον σωστό χρόνο εφαρμογής, καθώς οι διαφορετικές καιρικές συνθήκες μπορεί να πάνε τις ημερομηνίες μπροστά ή πίσω. Για τα σιτηρά, η διασπορά γίνεται στα πεταχτά, σε όλη την επιφάνεια.
Η διαχείριση των καλλιεργειών κάτω από τις μεταβαλλόμενες συνθήκες της κλιματικής κρίσης απαιτεί μεγαλύτερη προσοχή και ευελιξία. Δεν αρκεί, πλέον, η λογική «έτσι τα βρήκαμε και συνεχίζουμε»
Ποσότητα
Η ποσότητα λιπάσματος είναι ένα κρίσιμο στοιχείο, το οποίο εξαρτάται από τον στόχο παραγωγής. Καθώς κάθε 100 κιλά σιταριού χρειάζονται 3 κιλά άζωτο, τότε για παραγωγή 300 κιλών τα φυτά μας θα χρειαστούν 9 κιλά άζωτο. Να σημειωθεί ότι δεν απορροφάται όλο το άζωτο από τα φυτά· μια απόδοση 65% είναι καλή. Επομένως, θέλουμε 13,5 κιλά άζωτο για τα 300 κιλά. Όσο περισσότερες δόσεις εφαρμόζουμε, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η απόδοση του λιπάσματος.
Το βασικό πρόβλημα είναι η εκτίμηση της παραγωγής, διότι αυτή εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες που θα ακολουθήσουν τους επόμενους 2-3 μήνες. Εάν, φέτος, συνεχιστούν οι υψηλές θερμοκρασίες μαζί με τις βροχές, τότε πάμε για ρεκόρ παραγωγής. Εάν, αντίθετα, έχουμε απότομες παγωνιές (μετά από υψηλές θερμοκρασίες) και λίγες βροχοπτώσεις, η παραγωγή θα είναι χαμηλή.
Η αναμενόμενη παραγωγή εξαρτάται και από το χωράφι και από την περιοχή, κάτι που γνωρίζει ο παραγωγός. Εάν ο τελευταίος έχει δυνατότητα να ποτίσει, τότε μπορεί να στοχεύσει σε παραγωγές 600 κιλών/στρ. και να εφαρμόσει 25 κιλά άζωτο. Χρειάζονται τουλάχιστον δύο δόσεις επιφανειακής αζωτούχου λίπανσης. Η επίδραση της ποιότητας του λιπασματοδιανομέα, της σωστής συντήρησης και ρύθμισης είναι κάτι το αυτονόητο, παρόλο που πολλοί αγρότες συνεχίζουν να χρησιμοποιούν κακής ποιότητας μηχανήματα.
Χρήση διαφοροποιημένης λίπανσης
Όλοι οι αγρότες γνωρίζουν ότι τα χωράφια, αλλά και οι φυτείες τους δεν είναι ομοιόμορφα. Εάν πάμε σήμερα, που αρχίζει η ανάπτυξη των φυτών, σε ένα χωράφι θα δούμε διαφορετικά χρώματα. Άλλα σημεία θα έχουν έντονο πράσινο χρώμα, άλλα λιγότερο πράσινο και άλλα προς το κίτρινο. Το χρώμα, αν δεν υπάρχει άλλη αιτία (νεροκράτημα, αρρώστια), τότε δείχνει επάρκεια ή έλλειψη αζώτου. Το χαρακτηριστικό αυτό εκμεταλλεύονται συστήματα που μετρούν το χρώμα (δείκτης βλάστησης) και εφαρμόζουν το λίπασμα ανάλογα με αυτό.
Εφαρμογές που κάναμε με το πρόγραμμα Ελληνικού Σίτου MISKO, μέσω του συστήματος της AUGMENTA, μιας νεοφυούς επιχείρησης, πέτυχαν μείωση της ποσότητας λιπάσματος 15%-25% με αύξηση της παραγωγής κατά 5%. Κατά κύριο λόγο, το σύστημα αναγνώρισε περιοχές με προηγούμενη καλλιέργεια ψυχανθών, μειώνοντας, έτσι, το λίπασμα που εφάρμοσε. Υπάρχουν και άλλα συστήματα με εικόνες του χωραφιού από δορυφόρους, τα οποία κάνουν αντίστοιχη δουλειά.
Λογισμικό για υποβοήθηση των αγροτών στη λήψη αποφάσεων
Το granoduro.net είναι ένα διαδικτυακό πρόγραμμα που μπορεί να βοηθήσει τους αγρότες να διαχειρίζονται καλύτερα τις φυτείες τους. Ο παραγωγός εισάγει σε αυτό στοιχεία όπως: Τύπος εδάφους, προηγούμενη καλλιέργεια, ποικιλία, χρόνος σποράς, κατεργασία εδάφους και στόχος παραγωγής.
Το λογισμικό είναι συνδεδεμένο με μετεωρολογικούς σταθμούς για καταγραφή και πρόβλεψη καιρού, δίνοντας στοιχεία στον παραγωγό για την ποσότητα του σπόρου σποράς. Παρακολουθεί την εξέλιξη της φυτείας και προβάλλει τις ανάγκες σε λίπασμα (ποσότητα, είδος, χρόνος εφαρμογής). Ο παραγωγός μπορεί να κάνει διορθώσεις, εφόσον δεν συμφωνεί η πρόβλεψη της ανάπτυξης της φυτείας με τις παρατηρήσεις στο χωράφι. Η εμπειρία μου είναι ότι το πρόγραμμα δίνει σωστές οδηγίες, τόσο για τη λίπανση όσο και για τους ψεκασμούς, την άρδευση κ.λπ.
Συμπέρασμα
Η διαχείριση των καλλιεργειών κάτω από τις μεταβαλλόμενες συνθήκες της κλιματικής κρίσης απαιτεί μεγαλύτερη προσοχή και ευελιξία. Δεν αρκεί, πλέον, η λογική «έτσι τα βρήκαμε και συνεχίζουμε». Χρειάζεται εμβάθυνση στα φαινόμενα που λαμβάνουν χώρα στο χωράφι, καλύτερη γνώση και κατανόηση της ανάπτυξης των φυτών και των απαιτήσεων που υπάρχουν.
Σημαντική βοήθεια, εκτός από την άμεση παρατήρηση του ίδιου του αγρότη, μπορούν να παίξουν αισθητήρες που καταγράφουν στοιχεία του χωραφιού και διαφοροποιούν τις δόσεις εφαρμογής των εισροών, αλλά και προγράμματα υποβοήθησης των αγροτών στη λήψη αποφάσεων. Λίγη δουλειά παραπάνω μπορεί να συμβάλει στη σωστή διαχείριση των χωραφιών, με μείωση του κόστους παραγωγής, αύξηση της παραγωγής, βελτίωση της ποιότητας και αύξηση του κέρδους.
