Πράσινο σκουλήκι, ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του βαμβακιού… και όχι μόνο

Το πράσινο σκουλήκι, Ηelicoverpa armigera (Lepidoptera: Noctuidae), είναι ένα πολυφάγο είδος που μπορεί να προκαλέσει σημαντική οικονομική ζημιά στο βαμβάκι και σε άλλα φυτά, όπως σε ντομάτα, πιπεριά, μελιτζάνα, καλαμπόκι, φασόλι, καπνό, ηλίανθο κ.ά.

Μπορεί να ολοκληρώσει τον βιολογικό του κύκλο, τρεφόμενο με περισσότερα από 200 φυτικά είδη, αλλά δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στο βαμβάκι. Συναντάται στην Ευρώπη, στη Νότια και Κεντρική Αμερική, στην Ασία, στην Αφρική και στην Ωκεανία. Όπως είναι γνωστό, προσβάλλει όλα τα μέρη του βαμβακόφυτου.

Tο ωό είναι σφαιρικό με κατά μήκος αυλακώσεις, έχει διάμετρο 0,5 χιλιοστά περίπου και χρώμα κιτρινόλευκο, λαμπερό στην αρχή και σκούρο καστανό λίγο πριν από την εκκόλαψη. Οι προνύμφες εκκολάπτονται μετά από τρεις ημέρες υπό ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας (27-28 βαθμούς Κελσίου). Η νεοεκκολαφθείσα προνύμφη είναι κιτρινόλευκη έως καστανέρυθρη με σκούρα στίγματα. Γενικά, ο χρωματισμός της προνύμφης παρουσιάζει πολύ μεγάλη ποικιλία, από το σκούρο πράσινο, ανοιχτοκίτρινο έως το σκούρο καστανό χρώμα, ενώ φέρει αντίστοιχων χρωμάτων ταινίες στο σώμα της.

Η προνύμφη φθάνει σε μήκος τα 4cm. Η διάρκεια της προνυμφικής ανάπτυξης βρέθηκε να είναι μικρότερη στη θερμοκρασία των 32,5 βαθμών Κελσίου (περίπου δέκα ημέρες). Όταν ολοκληρωθεί η ανάπτυξή της, νυμφώνεται στο έδαφος, σε βάθος 2-10 cm.

Η νύμφη είναι καστανέρυθρη, με μήκος 14-18 mm. Τα ενήλικα έχουν άνοιγμα πτερύγων 3,5-4 cm, το αρσενικό είναι τεφροπράσινου χρώματος, ενώ το θηλυκό έχει χρώμα καστανό ή καστανοκίτρινο. Tα ενήλικα άτομα μπορούν να μετακινηθούν σε μεγάλες αποστάσεις. Η προνύμφη τρέφεται με τα φύλλα, τα χτένια, τα άνθη και τα καρύδια του βάμβακος. Στα φύλλα προξενεί φαγώματα, οπές στα χτένια, προκαλώντας την πτώση τους και διεισδύει στα καρύδια, οδηγώντας στην πτώση των μικρών καρυδιών, ενώ τα μεγαλύτερα σαπίζουν από προσβολές μυκήτων. Συμπληρώνει συνήθως 3-4 γενεές ανά έτος.

Στο βαμβάκι, το μέγεθος της ζημιάς σχετίζεται με το στάδιο ανάπτυξης του φυτού. Σε περίπτωση που η προσβολή γίνει νωρίς και έχουμε απώλεια των πρώτων καρποφόρων οργάνων, η ζημιά μπορεί να αποκατασταθεί σε σημαντικό βαθμό. Πιο σημαντικές από άποψη ζημιάς είναι οι τελευταίες γενεές, καθώς το φυτό δεν αναπληρώνει τα κατεστραμμένα καρύδια. Συνήθως, όταν επικρατούν δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως βροχή, ισχυροί άνεμοι ή χαμηλές θερμοκρασίες παρατηρείται μειωμένος αριθμός ωών που εναποτίθενται στα βαμβακόφυτα.

Καλλιεργητικά μέτρα αντιμετώπισης

Στα καλλιεργητικά μέτρα αντιμετώπισης περιλαμβάνονται η ισορροπημένη λίπανση, αποφεύγοντας τις υπερβολικές δόσεις αζώτου, η κατάλληλη άρδευση, η καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας και η κατεργασία του εδάφους μετά τη συγκομιδή, με σκοπό την έκθεση των νυμφών σε δυσμενείς αβιοτικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια του χειμώνα προκαλώντας τη θανάτωσή τους. Ο τύπος του εδάφους, καθώς και το ύψος των βροχοπτώσεων επηρεάζουν αρνητικά την επιβίωση των νυμφών.

Επιπλέον, είναι σημαντική η καταστροφή των αυτοφυών ξενιστών (ζιζάνια), που λειτουργούν ως καταφύγιο για το έντομο. Ακόμη, συνιστάται η σπορά ανθεκτικών ποικιλιών (π.χ. ποικιλίες που έχουν υψηλή συγκέντρωση γκοσυπόλης ή ποικιλίες χωρίς νεκτάρια).

Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι λόγω της πολυφαγίας τους, τα ενήλικα μπορούν να μετακινούνται μεταξύ των καλλιεργειών (π.χ. καλαμποκιού, μηδικής, ντομάτας και φασολιού) και, επομένως, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται συστηματικά σε όλη την ευρύτερη περιοχή, για να αποφεύγονται εξάρσεις σε κάποια καλλιέργεια.

Για την παρακολούθηση της πορείας εμφάνισης των ενηλίκων του πράσινου σκουληκιού και, άρα, του κινδύνου από τις εναποθέσεις των ωών του και τη μετέπειτα εμφάνιση των προνυμφών του σε κάθε γενεά, χρησιμοποιούνται φερομονικές παγίδες στις οποίες γίνεται η καταγραφή της παρουσίας των ενήλικων αρσενικών ατόμων του. Παράλληλα, θα πρέπει να ελέγχονται τα βαμβακόφυτα για την έναρξη εναπόθεσης ωών και εμφάνισης νεαρών προνυμφών.

Για την απόφαση ψεκασμού, θα πρέπει η συχνότητα εμφάνισης ωών και προνυμφών να είναι μεγαλύτερη των ορίων επέμβασης, καθώς αλόγιστη χρήση εντομοκτόνων προκαλεί μεγάλη μείωση των ωφέλιμων εντόμων και κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικότητας. Για τη λήψη απόφασης, είναι σημαντικό οι παραγωγοί να παρακολουθούν τα ενημερωτικά δελτία των γεωργικών προειδοποιήσεων για την περιοχή τους, ενώ θα πρέπει παράλληλα να παρακολουθούν και το επίπεδο των πληθυσμών στη δική τους καλλιέργεια. Ενδεικτικά, αναφέρονται τα εξής όρια επέμβασης:

• Για την 1η γενεά (Ιούλιος): 6-8 προνύμφες (1ης & 2ης ηλικίας)/100 φυτά ή μία (1) νεαρή προνύμφη στα φυτά ενός μέτρου επί της γραμμής.
• Για τη 2η και 3η γενεά (Αύγουστος-Σεπτέμβριος): 4 προνύμφες (1ης & 2ης ηλικίας)/100 φυτά.

Γενικά, θα πρέπει να γίνεται εφαρμογή των κατάλληλων εγκεκριμένων φυτοπροστατευτικών προϊόντων εναντίον των ωών και των νεαρών προνυμφών, χωρίς καθυστέρηση και χρησιμοποιώντας εκλεκτικά εντομοκτόνα για τους φυσικούς εχθρούς του, που είναι αρκετοί και συντελούν σημαντικά στην αντιμετώπισή του, όπως τα Chrysopidae, Trichogrammatidae, Anthocoridae, Miridae κ.ά.

Η προστασία των ωφελίμων βοηθά ακόμη στην αποφυγή προβλημάτων από άλλους εχθρούς, όπως οι αλευρώδεις και ο τετράνυχος, που επίσης ελέγχονται με φυσικό τρόπο από μεγάλο αριθμό ωφέλιμων εντόμων και ακάρεων. Η χρήση εντομοπαθογόνων μικροοργανισμών, όπως του βακίλου της Θουριγγίας και ιών, μπορεί να είναι αποτελεσματική έναντι των προνυμφών του εντόμου, χωρίς αρνητικές επιδράσεις στα ωφέλιμα έντομα. Ωστόσο, θα πρέπει να εφαρμόζεται με βάση τις οδηγίες του σκευάσματος. Στην επιλογή της δραστικής ουσίας, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η ανάπτυξη ανθεκτικότητας του εντόμου σε διάφορες ομάδες εντομοκτόνων.

Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό έντομο-εχθρό, που μπορεί να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα, εάν δεν γίνεται συστηματική του παρακολούθηση και εφαρμογή εντομοκτόνων μόνο όταν χρειάζεται, έγκαιρα, και με προτεραιότητα στη διατήρηση των πληθυσμών των ωφέλιμων εντόμων.

γράφουν οι Διονύσιος Περδίκης, καθηγητής, Σοφία Δερβίσογλου, υποψήφια διδάκτορας, Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών