Πρόγραμμα VENUS από τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ: «Ξεχασμένα» φυτά στην… υπηρεσία του περιβάλλοντος

Την αξιοποίηση των υποβαθμισμένων εκτάσεων και ερημοποιημένων ζωνών της λεκάνης της Μεσογείου και τη μετατροπή τους σε φιλόξενα εδάφη βλάστησης και καλλιέργειας φυτών που είναι ανεπαρκώς χρησιμοποιούμενα ή ακόμη και ξεχασμένα και τα οποία είναι πολλά υποσχόμενα είδη, αφού έχουν μοναδικές ιδιότητες για την ανθρώπινη διατροφή, στοχεύει το έργο VENUS στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων PRIMA, που υλοποιεί στη χώρα μας ο ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ.
Στο έργο συμμετέχουν δώδεκα εταίροι από οκτώ μεσογειακές χώρες και αυτό προβλέπει, συγκεκριμένα, την ενσωμάτωση επιλεγμένων φυτών που είναι προσαρμοσμένα σε υποβαθμισμένα εδάφη και έχουν χαμηλές απαιτήσεις σε νερό, σε περιοχές και εκτάσεις της Μεσογείου που αντιμετωπίζουν την υποβάθμιση και την ερημοποίηση, προκειμένου αυτές να μετατραπούν σε παραγωγικά και βιώσιμα αγροοικοσυστήματα, συμβάλλοντας έτσι στην προστασία των φυσικών πόρων και στη βιώσιμη γεωργία.
Επιστημονικός υπεύθυνος του έργου είναι ο ερευνητής του Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών του ΕΛΓΟ, Δρ Βασίλης Ασχονίτης, ενώ στην ίδια ερευνητική ομάδα ανήκει και η Δρ Κατερίνα Γρηγοριάδου, η οποία επισημαίνει στην «ΥΧ» ότι μελετώνται τρία είδη φυτών που μπορούν να βελτιώσουν τη γονιμότητα των υποβαθμισμένων εδαφών, να αναζωογονήσουν και να δώσουν νέα πνοή σε μικρές αγροτικές κοινότητες. «Το έργο βρίσκεται στην αρχή του και είναι σε πλήρη εξέλιξη. Θα εφαρμοστεί σε δύο περιοχές, τη Χίο και την Κρήτη ως κατάλληλες των προϋποθέσεων που απαιτεί το πρόγραμμα, δηλαδή έχουν πρόβλημα ξηρασίας και λειψυδρίας και είναι, επίσης, αγροτικές. Θα γίνουν δύο αγροί, οι οποίοι θα είναι συγκαλλιέργεια με κάποια είδη που μπορούν να προσαρμοστούν σε δύσκολες κλιματικές συνθήκες, δηλαδή, στην ξηρασία, στην αλατότητα και στα υποβαθμισμένα εδάφη που βρίσκονται κυρίως κοντά σε παραθαλάσσιες περιοχές και όπου εξαιτίας του υφάλμυρου νερού ή και της έλλειψης νερού δεν μπορούμε να αρδεύσουμε σωστά», υπογραμμίζει η κα Γρηγοριάδου.
Στο έργο συμμετέχει πολυπληθής ομάδα ερευνητών και επιστημονικών συνεργατών του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ από τα Ινστιτούτα Εδαφοϋδατικών Πόρων και Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων. Στο πλαίσιο του έργου, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η εγκατάσταση του πρώτου πιλοτικού αγρού στη Χίο θα γίνει στα κτήματα της γεωπόνου Αργυρώς Κουτσουράδη, η οποία βραβεύτηκε το 2024 από την ΕΕ ως η καλύτερη αγρότισσα της χρονιάς, ενώ στην Κρήτη θα γίνει εγκατάσταση του δεύτερου πιλοτικού αγρού με φραγκόσυκο υπό την επίβλεψη της εταιρείας ΑΦΟΙ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ ΟΕ. Στο έργο έχουν προβλεφθεί άλλοι επτά πιλοτικοί αγροί στην Ιταλία, στην Αίγυπτο, στην Τυνησία, στην Αλγερία, στην Ιορδανία και στο Μαρόκο, με αντίστοιχα φυτά υψηλής προσαρμογής σε δυσχερείς αβιοτικές συνθήκες.
Σαλικόρνια, κρίταμο και φραγκόσυκο για υποβαθμισμένα ελληνικά εδάφη
Σύμφωνα με τους στόχους του έργου, οι τεχνικές καλλιέργειας είναι απλές, προκαλώντας ελάχιστη σύγκρουση με τα υπάρχοντα γεωργικά συστήματα και τη χρήση τους από τους αγρότες, ενώ σημαντικά αναμένεται να είναι τα περιβαλλοντικά και οικονομικά πλεονεκτήματα των συγκεκριμένων καλλιεργειών.
«Προτείνουμε κάποιες καλλιέργειες που να έχουν από τη μια πλευρά υψηλή θρεπτική αξία και από την άλλη να προσαρμόζονται σε δύσκολες συνθήκες, όπως για παράδειγμα είναι το φυτό σαλικόρνια, το λεγόμενο σπαράγγι της θάλασσας, το άλλο είναι το κρίταμο, ενώ προτείνουμε και το φραγκόσυκο που φύεται στην Κρήτη και είναι πλούσιο σε βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά. Παράλληλα, θα δούμε κι άλλα φυτά που βρίσκονται σε άλλες μεσογειακές χώρες», τονίζει η ερευνήτρια του ΕΛΓΟ.
Σε ό,τι αφορά το φυτό σαλικόρνια, η κα Γρηγοριάδου εξηγεί ότι αυτό είναι εδώδιμο, έχει υψηλή θρεπτική αξία και είναι γνωστό με την ονομασία αρμυρήθρα. Πρόκειται για ένα ξεχασμένο «λαχανικό» της θάλασσας που όμως τον τελευταίο καιρό αρχίζει και χρησιμοποιείται από εκλεκτά εστιατόρια σε όλο τον κόσμο ως γκουρμέ έδεσμα.
Η καλλιέργειά του θα σήμαινε ότι ανοίγονται και νέοι δρόμοι στην αγορά. «Κάτι ενδιαφέρον που θα κάνουμε στο πρόγραμμα είναι και οι info days, στις οποίες θα έχουμε και πιάτα με σαλικόρνια για την ενημέρωση των ενδιαφερομένων. Η καλλιέργειά του, ωστόσο, δεν έχει μόνον εμπορικό ενδιαφέρον, όπως για παράδειγμα η μεταποίησή του. Μια ακόμη ιδιότητα που έχει είναι η βελτίωση των εδαφών. Κι αυτό θέλουμε να δούμε με τη συγκαλλιέργεια κι άλλων φυτών σε υποβαθμισμένα εδάφη, ώστε να μάθουμε εάν μπορούν να απορροφήσουν στοιχεία που δεν είναι καλά, όπως το αλάτι», επισημαίνει η ερευνήτρια του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ.
Η συλλογή των αυτοφυών φυτών, όπως της σαλικόρνιας, γίνεται αυτήν τη στιγμή από περιοχή του Καλοχωρίου Θεσσαλονίκης, στο Αγγελοχώρι και κοντά στην περιοχή του αεροδρομίου. Οι βασικές μετρήσεις θα γίνουν στη Θεσσαλονίκη, ενώ, στη συνέχεια, συλλογές θα γίνονται και από άλλους υγροβιότοπους, όπως από τον Νέστο και τον Αλιάκμονα.
Στους πιλοτικούς αγρούς, αλλά και στους τόπους συλλογής θα εγκατασταθούν συστήματα αισθητήρων, έτσι ώστε να παρακολουθούνται και να συγκρίνονται τα μέρη στα οποία αυτοφύονται με τις καλλιέργειες.