των Αλίκης Τζίμα και Επαμεινώνδα Παπλωματά,
Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η περίοδος του χειμώνα είναι πολύ σημαντική για τη διαχείριση των ασθενειών στην αμπελοκαλλιέργεια λόγω της πρακτικής του κλαδέματος. Στη χώρα μας, το κλάδεμα, ανάλογα με το κλίμα και τις τοπικές συνθήκες, πραγματοποιείται από Ιανουάριο έως και Μάρτιο. Το κλάδεμα είναι σημαντικό τόσο για τη διατήρηση της θρεπτικής κατάστασης και παραγωγής του φυτού, όσο και για τη διαχείριση ασθενειών που προσβάλλουν το ξύλο της αμπέλου.
Στις ασθένειες αυτές περιλαμβάνονται τόσο μυκητολογικές προσβολές, όπως η ευτυπίωση, η ίσκα, η φώμοψη, αλλά και προσβολές από βακτήρια, όπως ο καρκίνος και το τσιλίκ μαράζι. Η ευτυπίωση προκαλείται από τον ασκομύκητα Eutypa lata, που εισέρχεται από μεγάλες τομές κλαδέματος και προκαλεί καστανή σκληρή σήψη του ξύλου σε μορφή τομέα. Στο νεκρό ξύλο σχηματίζονται οι καρποφορίες του παθογόνου (περιθήκια) από όπου απελευθερώνονται τα ασκοσπόρια, που μεταδίδουν την ασθένεια.
Η ίσκα προκαλείται από ένα σύμπλοκο μυκήτων, με κυριότερα παθογόνα τον βασιδιομύκητα Fomitiporia mediterranea, που προκαλεί λευκή μαλακή σήψη (εύθρυπτο ξύλο) και τους ασκομύκητες Phaeomoniella chlamydospora, Phaeoacremonium spp., που προκαλούν σκληρή καστανή σήψη του ξύλου, συνήθως περιφερειακά της λευκής σήψης (φωτό). Η ίσκα ήταν γνωστή ως ασθένεια πρέμνων μεγάλης ηλικίας, ωστόσο τα τελευταία 20 χρόνια προσβάλλονται και νεαρά φυτά ηλικίας έως δέκα ετών, ασθένεια γνωστή ως παρακμή νεαρών πρέμνων ή νέων αμπελώνων.
Ερευνητικές εργασίες παγκοσμίως, αλλά και στην Ελλάδα έχουν δείξει ότι η προσβολή ξεκινάει από το πολλαπλασιαστικό υλικό, στο οποίο έχουν ανιχνευτεί με μοριακές τεχνικές οι παραπάνω ασκομύκητες σε υψηλά ποσοστά (Christopoulou and Paplomatas 2006; Gramaje and Armengol 2011). Η φώμοψη προκαλείται από τον μύκητα Phomopsis viticola, που διαχειμάζει στις προσβεβλημένες κληματίδες με τη μορφή πυκνιδίων (μαύρες καρποφορίες).
Η προσβολή προκαλεί αποκόλληση της επιδερμίδας, με αποτέλεσμα οι κληματίδες να αποκτούν ένα σταχτόχρωο χρωματισμό με τις καρποφορίες να είναι εμφανείς σαν μαύρα στίγματα. Ο καρκίνος του αμπελιού προκαλείται από το βακτήριο Agrobacterium vitis και οδηγεί στον σχηματισμό όγκων σε ρίζες, λαιμό και κορμό. Η ασθένεια τσιλίκ μαράζι προκαλείται από το βακτήριο Xylophilus ampelinus που προσβάλλει τα αγγεία του ξύλου και οδηγεί στην ξήρανση βραχιόνων ή και ολόκληρου του πρέμνου.
Πρακτικές συμβουλές για τη διαχείριση ασθενειών του ξύλου την τρέχουσα περίοδο
✱ Ληθαργούντα κλήματα (λίγες εβδομάδες πριν το άνοιγμα των οφθαλμών) να ψεκάζονται με πυκνό βορδιγάλειο πολτό (να καλύπτονται καλά όλες οι πληγές κλαδέματος) για την αντιμετώπιση των παθογόνων της ίσκας.
✱ Να κλαδεύονται πρώτα τα υγιή πρέμνα και μετά τα προσβεβλημένα, με ιδιαίτερη προσοχή κατά την προσβολή από το βακτήριο Xylophilus ampelinus.
✱ Τα εργαλεία κλαδέματος και εμβολιασμού να εμβαπτίζονται σε υδατικό διάλυμα φορμόλης του εμπορίου 2% για αντιμετώπιση της φώμοψης και σε διάλυμα φορμόλης 5% ή καθαρό οινόπνευμα, αν παρατηρούνται προσβολές από Agrobacterium vitis ή Xylophilus ampelinus.
✱ Το κλάδεμα να γίνεται προς το τέλος του χειμώνα, σε ημέρες χωρίς βροχή ή παγετό. Σχετικά με την επίδραση της εποχής κλαδέματος στις ασθένειες ξύλου της αμπέλου, έρευνα στην περιοχή Galicia στην Ισπανία έδειξε ότι κατά το κλάδεμα την περίοδο Νοεμβρίου – Φεβρουαρίου παρατηρήθηκε μείωση της ποικιλότητας παθογόνων που σχετίζονται με τις ασθένειες του ξύλου σε σχέση με το μικροβίωμα σε τομές κλαδέματος την περίοδο Φεβρουαρίου με Μάρτιο.
Καθοριστικός παράγοντας για αυτό φαίνεται να αποτελεί το μεγαλύτερο ύψος βροχόπτωσης που παρατηρήθηκε την περίοδο Φεβρουαρίου με Μάρτιο που ευνοεί την αύξηση στους πληθυσμούς των μυκήτων (Martinez-Diz et al. 2020).
✱ Κατά το κλάδεμα να εφαρμόζονται μικρές τομές για μείωση προσβολών κυρίως από ευτυπίωση και ίσκα, αλλά και από φώμοψη, Agrobacterium και Xylophilus ampelinus. Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα στην Αυστραλία έδειξε ότι παρατηρήθηκε μεγαλύτερη προσβολή από τον ασκομύκητα Eutypa lata σε πρέμνα, όπου πραγματοποιήθηκε κλάδεμα με μικρότερες τομές, επειδή η συνολική επιφάνεια των τομών που προέκυψαν ήταν μεγαλύτερη λόγω του μεγαλύτερου αριθμού τους συγκριτικά με πρέμνα με μικρότερο αριθμό τομών, αν και μεγαλύτερης επιφάνειας (Henderson et al. 2020). Συνεπώς, θα πρέπει να περιορίζεται η συνολική επιφάνεια των τομών κλαδέματος ανά πρέμνο.
✱ Μέσα σε 24 ώρες από το κλάδεμα, να γίνεται απολύμανση τόσο των μεγάλων τομών κλαδέματος (για προστασία από ίσκα και ευτυπίωση), όσο και μικρότερων (για προστασία από Agrobacterium και X. ampelinus) με επάλειψη ή ψεκασμό με διάλυμα μυκητοκτόνου (π.χ. carbendazim, thiophanate methyl). Μπορεί να γίνει, επίσης, εφαρμογή με προστατευτική αλοιφή, για προστασία εκτεταμένων τραυμάτων από το κλάδεμα, ώστε να ωριμάσει το ξύλο (στην περίπτωση ίσκας και ευτυπίωσης).
Για προστασία από προσβολές του X. ampelinus συστήνεται ψεκασμός με βορδιγάλειο πολτό 2% ή οξυχλωριούχο χαλκό 1%. Έρευνα έδειξε ότι τομές κλαδέματος χωρίς απολύμανση παραμένουν επιδεκτικές σε μόλυνση από παθογόνα που προσβάλλουν το ξύλο της αμπέλου έως και 12 εβδομάδες μετά το κλάδεμα (Elena and Luque 2016).
✱ Για προστασία από την ευτυπίωση, την ίσκα και την φώμοψη συστήνεται να απομακρύνεται και να καταστρέφεται με φωτιά όλο το προσβεβλημένο ξύλο έως το σημείο όπου το ξύλο είναι υγιές και χωρίς προσβολή. Για τη μείωση πηγών μόλυνσης από την ευτυπίωση, συστήνεται επιπλέον η απομάκρυνση και κάψιμο όλων των πιθανών ξενιστών από την περιοχή όπως π.χ. γέρικες αχλαδιές ή άλλα πυρηνόκαρπα, γιατί ο μύκητας έχει τη δυνατότητα να επιβιώνει σε νεκρό ξύλο, σχηματίζοντας καρποφορίες και είναι ενεργός για πέντε ή περισσότερα χρόνια.
✱ Στην αρχή της βλαστικής περιόδου, η έγκαιρη επέμβαση με εγκεκριμένα φυτοπροστατευτικά προϊόντα σε συγκεκριμένα στάδια προστατεύουν την αμπελοκαλλιέργεια από τις διάφορες ασθένειες.
Την τρέχουσα περίοδο συστήνονται επεμβάσεις με εγκεκριμένα φυτοπροστατευτικά προϊόντα:
✱ Όταν η νέα βλάστηση έχει μήκος 1-3 cm.
✱ Όταν η βλάστηση έχει μήκος 6-12 cm.
Οι επεμβάσεις σε αυτά τα στάδια προστατεύουν τόσο από την ασθένεια φώμοψη, αλλά και από το ωίδιο (που προκαλείται από τον ασκομύκητα Erysiphe necator) και τον περονόσπορο (που προκαλείται από τον ωομύκητα Plasmopara viticola). Η επιλογή κατάλληλων εγκεκριμένων φυτοπροστατευτικών προϊόντων ανά καλλιέργεια και παθογόνο γίνεται σύμφωνα με τον πίνακα του ΥΠΑΑΤ (http://wwww.minagric.gr/syspest/).
