του Γεώργιου Ζακυνθινού, καθηγητή Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Το παρόν άρθρο αποτελεί το πέμπτο μέρος του αφιερώματος της «ΥΧ» για τις προοπτικές που έχει η καλλιέργεια των Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών (ΑΦΦ) στην Ελλάδα. Η σημερινή ανασκόπηση αφορά το μελισσόχορτο αναλύοντας τους τρόπους χρήσης του, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της καλλιέργειάς του και τις ορθές καλλιεργητικές πρακτικές.
Το επιστημονικό του όνομα είναι μέλισσα η φαρμακευτική, από τον λαό αναφέρεται και ως μέλισσα, μελισσοβότανο και κιτροβάλσαμο, ενώ κατά τον Διοσκουρίδη ήταν το μελισσόφυλλο. Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Το όνομά του (μελισσόχορτο) το πήρε από το γεγονός ότι το χρησιμοποιούν οι μελισσοτρόφοι, όταν θέλουν να προσελκύσουν τις μέλισσες.
Σήμερα, το μελισσόχορτο καλλιεργείται τόσο για το αιθέριο έλαιό του όσο και για την ξηρή δρόγη του. Σύμφωνα με την ταξινομική του περιγραφή, το μελισσόχορτο ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών (Lamiaceae) και στο είδος Melissa officinalis L. Είναι πολυετής πόα, με βλαστό τετραγωνικό, πολύκλαδο, ύψους 40-80 εκατοστών. Έχει φύλλα μεγάλα, ωοειδή, ελαφρώς πριονωτά με γλυκιά οσμή λεμονιού. Τα άνθη του είναι άσπρα ή ροδίζοντα ανά 6-12 σε μασχαλιαίους μονόπλευρους σπονδύλους. Υπάρχουν διάφορες ποικιλίες από τις οποίες οι πιο γνωστές είναι οι ρωσικές Yevtika και Krumtsanka, που το αιθέριο έλαιό τους περιέχει 80% περίπου κιτράλη.
Περιβάλλον και προσαρμογή καλλιέργειας
Το μελισσόχορτο ευδοκιμεί τόσο σε θερμές όσο και σε ψυχρές περιοχές, ενώ οι πιο κατάλληλες είναι οι ημιορεινές με ήπιο χειμώνα, δροσερό καλοκαίρι και μεσημβρινό προσανατολισμό. Κατάλληλα εδάφη είναι αυτά που συγκρατούν υγρασία, αλλά δεν είναι υγρά και συνεκτικά. Η καλλιέργεια του μελισσόχορτου απαιτεί βαθιά εδάφη με φυτά, που προετοιμάζονται για μεταφύτευση τον Οκτώβριο Νοέμβριο. Η σπορά σε μικρές βραγιές και η παραγωγή φυντανιών γίνεται και το φθινόπωρο και την άνοιξη.
Σε όλα τα σπορεία πρέπει να γίνονται και τα απαραίτητα βοτανίσματα. Άλλος τρόπος πολλαπλασιασμού για εγκατάσταση φυτείας είναι οι παραφυάδες. Κάθε φυτό μελισσόχορτου σχηματίζει στο χωράφι αρκετές παραφυάδες (30 τουλάχιστον) από κάθε φυτό, που τις μεταφυτεύουμε στο χωράφι, όπως και τα φυτά των σπορείων. Η παραλαβή των παραφυάδων γίνεται το φθινόπωρο ή την άνοιξη και η μεταφύτευση γίνεται άμεσα. Υπάρχει, βέβαια, και η περίπτωση των μοσχευμάτων ή των φυτών που προέρχονται από ιστοκαλλιέργεια.
Καλλιεργητικές πρακτικές και πρακτικές συγκομιδής
Οι φυτεύσεις του μελισσόχορτου πραγματοποιούνται σε δύο περιόδους, το φθινόπωρο και την άνοιξη. Η καλύτερη, όμως, εποχή είναι το φθινόπωρο ύστερα από τις πρώτες βροχές. Η φύτευση τόσο των φυτών του σπορείου όσο και των παραφυάδων γίνεται με φυτευτικές μηχανές.
Η απόσταση των φυτών μεταξύ των γραμμών είναι 60-70 εκατοστά και πάνω στην ίδια γραμμή 40-50 εκατοστά. Ως πολυετές φυτό που είναι διατηρείται στο ίδιο χωράφι τουλάχιστον πέντε έτη. Αναφορικά με τις καλλιεργητικές πρακτικές, αυτές είναι η λίπανση, η καταστροφή των ζιζανίων και το πότισμα. Η λίπανση σύμφωνα με την πρακτική της προετοιμασίας της εγκατάστασης, η διατήρηση και η εφαρμογή μετά από αναλύσεις και οπωσδήποτε η προσθήκη αμμενιακού αζώτου αμέσως μετά από κάθε συλλογή. Τα ποτίσματα, αν ξεκινούν τον Ιούνιο, χρειάζονται εφαρμογή κάθε περίπου 15 μέρες. Μετά την πρώτη φύτευση, πραγματοποιούμε μόνο μία συγκομιδή-συλλογή που προσδιορίζεται χρονικά Ιούλιο-Αύγουστο.
Την επόμενη χρονιά και στη συνέχεια γίνονται συνήθως δύο συλλογές, από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο, ενώ μπορεί να γίνεται και τρίτη συλλογή στο τέλος Σεπτεμβρίου. Η μέση στρεμματική παραγωγή στην πλήρη απόδοση (δεύτερο και μετά χρόνο) ανέρχεται σε 1.500-2.000 κιλά χλωρό χόρτο ή 300-400 κιλά ξηρή βιομάζα. Η κοπή γίνεται με χορτοκοπτικό, η δε ξήρανση του χόρτου σε συρράδια που συγκεντρώνονται με χορτοσυλλέκτη αμέσως μετά την κοπή. Η ξήρανση είναι αποτελεσματικότερη σε εξειδικευμένους ξηραντήρες.
Χρήσεις
Τα φύλλα του θεωρούνται ότι έχουν τονωτικές και αντισπασμωδικές ιδιότητες. Το αφέψημά τους θεωρείται, επίσης, ότι είναι εναντίον των νευρικών παθήσεων, της υποχονδρίας, της υστερίας, των ιλίγγων, των χρόνιων καταρροών και των ρευματισμών. Το αιθέριο έλαιό του χρησιμοποιείται κυρίως στην αρωματοποιία, στην παρασκευή ηδύποτων και τελευταία ως συστατικό αναψυκτικών. Επίσης, χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική ως αντιμικροβιοκτόνο, επειδή περιέχει μεγάλη ποσότητα κιτράλης, στην οποία πολλοί μικροοργανισμοί είναι ευπαθείς.
