Το νερό τελειώνει. Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα

Oταν μιλάμε για νερό, δεν μιλάμε πια για κάτι δεδομένο. Η ξηρασία, οι ακραίες καιρικές συνθήκες και η πίεση στους φυσικούς πόρους είναι η νέα πραγματικότητα για χιλιάδες γεωργούς, ειδικά στον Ευρωπαϊκό Νότο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε στις 4 Ιουνίου μια νέα πρωτοβουλία: Τη Στρατηγική για την Ανθεκτικότητα στο Νερό. Για πρώτη φορά, το νερό τοποθετείται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής πολιτικής – και καλούνται όλοι οι τομείς να πάρουν θέση.

Η στρατηγική αυτή έρχεται να καλύψει ένα κενό. Παρότι η ΕΕ διαθέτει Οδηγία για τα Ύδατα, δεν υπήρχε έως σήμερα μια συνεκτική προσέγγιση που να αντιμετωπίζει το νερό ως κρίσιμο στρατηγικό πόρο υπό πίεση. Η νέα στρατηγική περιλαμβάνει οκτώ άξονες με στόχους, όπως η μείωση της κατανάλωσης κατά 30% έως το 2030, η επαναχρησιμοποίηση υδάτων, η πρόληψη πλημμυρικών κινδύνων, η προστασία των υπόγειων αποθεμάτων και η αποκατάσταση του φυσικού κύκλου του νερού.

Η γεωργία στο επίκεντρο της συζήτησης

Η γεωργία αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο χρήστη νερού στην ΕΕ. Σε περιοχές όπως η Μεσόγειος, η χρήση φτάνει ακόμη και στο 80% της διαθέσιμης ποσότητας. Αυτό από μόνο του δεν είναι απαραίτητα αρνητικό – η γεωργία είναι εξ ορισμού συνδεδεμένη με τη διαχείριση των φυσικών πόρων. Όμως, οι πιέσεις του κλίματος και η αυξανόμενη ζήτηση οδηγούν τη δημόσια συζήτηση σε ερωτήματα για το αν, πότε και πώς η γεωργία μπορεί να περιορίσει τις ανάγκες της χωρίς να υπονομεύσει τη βιωσιμότητα της παραγωγής.

Η Στρατηγική αναγνωρίζει τη σημασία της γεωργίας, αλλά δεν κρύβει ότι αποτελεί έναν τομέα που πρέπει να αλλάξει. Πιο αποδοτικά συστήματα άρδευσης, καλύτερος προγραμματισμός χρήσης, αξιοποίηση μη συμβατικών υδάτων και επένδυση σε υποδομές είναι μερικά μόνο από τα σημεία που επισημαίνονται. Το κρίσιμο, όμως, είναι να δοθούν τα κατάλληλα εργαλεία: Όχι μόνο τεχνικά, αλλά και οικονομικά, θεσμικά και πολιτικά.

Ο ρόλος της ΚΑΠ και των Οικολογικών Σχημάτων

Μια βασική παράμετρος που συνδέεται με την εφαρμογή της στρατηγικής είναι η Κοινή Αγροτική Πολιτική. Ήδη, αρκετά Οικολογικά Σχήματα (eco-schemes) περιλαμβάνουν πρακτικές που σχετίζονται με την ορθολογική χρήση νερού, την αγρανάπαυση ή την εφαρμογή ευφυών συστημάτων. Επίσης, δράσεις του Β’ Πυλώνα –όπως επενδύσεις σε συλλογικά έργα, υποδομές άρδευσης, επαναχρησιμοποίηση και συμβουλευτική– μπορούν να στηρίξουν την προσαρμογή. Όμως, όλα αυτά απαιτούν πρόσβαση, γνώση και σχέδιο – και, κυρίως, να μη χαθούν στην πολυπλοκότητα των γραφειοκρατικών μηχανισμών.

Δεν είναι τυχαίο ότι οργανώσεις, όπως οι Copa-Cogeca, καλούν για ξεκάθαρη ευθυγράμμιση της στρατηγικής με την ΚΑΠ, χωρίς να επιβληθούν νέες υποχρεώσεις που θα βαρύνουν μονομερώς τον γεωργικό τομέα. Η ανθεκτικότητα δεν χτίζεται με ποινές – χτίζεται με επένδυση, συνεργασία και κίνητρα.

Το ελληνικό παράδειγμα και η αξία της τεκμηρίωσης

Η Ελλάδα έχει ήδη να επιδείξει ένα ισχυρό παράδειγμα. Το έργο «Ψηφιακός Μετασχηματισμός του Αγροτικού Τομέα» δημιουργεί μία από τις μεγαλύτερες εθνικές υποδομές αγροτεχνολογίας στην Ευρώπη. Με χιλιάδες περιβαλλοντικούς σταθμούς, αισθητήρες υγρασίας και μοντέλα πρόβλεψης, οι Έλληνες παραγωγοί έχουν τη δυνατότητα να προγραμματίζουν την άρδευση, να εξοικονομούν πόρους και να λαμβάνουν έγκαιρη στήριξη.

Πρόκειται για ένα ψηφιακό «δίκτυο γνώσης», που καλύπτει περισσότερες από 30 καλλιέργειες, σε διαφορετικά μικροκλίματα, παρέχοντας ακριβή στοιχεία όχι μόνο για τον γεωργό, αλλά και για τον γεωπόνο, τον συνεταιρισμό, ακόμη και τη διοίκηση. Τέτοια υποδομή μπορεί να αποτελέσει «γέφυρα» ανάμεσα στη στρατηγική και την πράξη. Και το κυριότερο: Μπορεί να τεκμηριώσει πολιτικές και να εξασφαλίσει πιο δίκαιη στόχευση κινήτρων.

Μόλις πριν από λίγες μέρες, ο Έλληνας υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Κώστας Τσιάρας, παρουσίασε στο Greek Water Summit 2025 ένα νέο Εθνικό Σχέδιο για το Νερό, δίνοντας έμφαση στη σύνδεση της διαχείρισης με τον πρωτογενή τομέα και στην ανάγκη αξιοποίησης ψηφιακών μέσων. Όπως επισημάνθηκε και στο σχετικό ρεπορτάζ της «ΥΧ», η κατεύθυνση είναι θετική, αλλά το κρίσιμο βήμα είναι η υλοποίηση – και εδώ, έργα όπως ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλός επιτάχυνσης.

Προτάσεις για την επόμενη μέρα

Το ζητούμενο δεν είναι απλώς η υιοθέτηση μιας ακόμη ευρωπαϊκής στρατηγικής. Είναι να αποτραπεί η άτυπη σύγκρουση για το ποιος «δικαιούται» το νερό. Πρέπει να προχωρήσουμε σε:

• Ενίσχυση των γεωργικών συλλογικών σχημάτων με δυνατότητα πρόσβασης σε ψηφιακά εργαλεία και υποδομές.
• Σύνδεση των Οικολογικών Σχημάτων με μετρήσιμα αποτελέσματα και πραγματικά δεδομένα πεδίου.
• Αξιοποίηση της γεωργικής συμβουλευτικής για τη μετάδοση της τεχνογνωσίας.
• Ενίσχυση των συνεργειών μεταξύ έργων LIFE, Horizon Europe και ΚΑΠ σε περιφερειακό επίπεδο.

Παράλληλα, είναι σημαντικό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποστηρίξει την ανάπτυξη διαλειτουργικών πλατφορμών και κοινών ψηφιακών υποδομών, με βάση τα παραδείγματα που έχουν ήδη ξεκινήσει να λειτουργούν σε χώρες όπως η Ελλάδα. Η πρότασή μας για την επέκταση τέτοιων υποδομών σε ευρωπαϊκή κλίμακα εξακολουθεί να είναι επίκαιρη – και μπορεί να αποδώσει πολύ περισσότερα από όσα κοστίζει.

Η πολιτική του νερού ξεκινά τώρα

Η Στρατηγική φέρνει στην επιφάνεια ένα δύσκολο ερώτημα: Τι κάνουμε όταν το νερό δεν φτάνει για όλους; Ποιοι έχουν προτεραιότητα; Με ποια κριτήρια; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι οριζόντια. Πρέπει να βασίζεται σε τεκμηρίωση, σε ενεργή διαβούλευση και σε έμπρακτη στήριξη των παραγωγών που προσαρμόζονται. Η γεωργία δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος μόνη της.

Αν θέλουμε η στρατηγική αυτή να μετατραπεί από ευρωπαϊκό σχέδιο σε καθημερινή πρακτική, χρειάζεται τεχνική υποστήριξη, συμβουλευτική καθοδήγηση και δίκαιους κανόνες. Και, κυρίως, χρειάζεται η ενεργοποίηση όλων: Συνεταιρισμών, γεωπόνων, περιφερειών και κρατών-μελών. Το νερό είναι το οξυγόνο της παραγωγής. Χωρίς αυτό, δεν υπάρχει αύριο για τη γεωργία.